Asr-ı saadette denizcilik

ASR-I SAADET'TE DENİZCİLİK

Erşahin Ahmet Ayhun

Eskişehir'de doğdu. Marmara Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi'ni bitirdi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde "Emevîler Döneminde İslâm Denizciliği" konusunda yüksek lisans tezini hazırladı. Halen aynı yerde doktora çalışmasını sürdürmektedir. [1]

Giriş

İslâm'ın başlangıcına kadarki denizciliğin durumuna dair bir fikre sahip olabilmemiz bakımından bazı hususlara kısaca temas etmek istiyoruz.

Yeryüzünde denizciliğin ne zaman başlamış olduğunu bilmiyoruz. H. Nuh (a.s.)[2] zamanından önce de denizcilik var mıydı bilmiyoruz, ondan sonraki dönemler de bizim için karanlık.

M.Ö. 100 yıllarında Doğu Akdeniz'de Fenikelileri görüyoruz. Hayatlarım denizcilikle kazanan bu millet kendi yapımları olan gemilerle bütün Akdeniz'i, Afrika sahillerini ve Avrupa'nın bazı sahillerinden Baltık Denizi'ne kadar olan bölgeleri gezmiş ve hakimiyeti ellerinde tutmuşlardır.[3]

Yine Kartacahlar'ın,[4] Asurlular (M.Ö. 669-626)'m[5] kendi dönemlerinde Akdeniz'de hüküm sürdüklerini görüyoruz.

M.S.ki yüzyıllarda Bizans imparatorluğu Akdeniz'de kendini kabul ettirmiş, uzun yıllar hakimiyetini sürdürmüş, bu saltanat islâm denizciliğinin kurulup güçlenmesiyle de sona ermiştir.[6]

Birinci Bölüm

KURAN VE HADİSLERDE DENİZ VE DENİZCİLİK

I. Kur'ân'da Deniz Ve Denizcilik

Kur'ân-ı Kerim'de deniz ve denizcilik ile ilgili pekçok ayet bulunmaktadır. Biz bu ayetleri muhteva bakımından üç ana grupta toplayabiliriz:

a) Deniz ve gemilerin Allah'ın varlığına delil olduğuna dair ayetler; burada su üzerinde geminin yüzmesi bir delil olarak sunulmaktadır. Bu konuda şu ayetleri örnek olarak verebiliriz: "Denizde süzülen gemilerde... düşünen kimseler için deliller vardır."[7]

"... emri gereğince denizde yüzmek üzere gemileri... sizin için buyruğunuza veren Allah 'tır. "[8]

"Gemilerin denizde Allah'ın lütfü ile yürüdüğünü görmez misin? Allah böylece size varlığının delillerini gösterir..."[9]

b) Bazı kıssa ve tarihî hadisleri anlatan ayetler: Bu konuda Hz. Musa ile Hızır (a.s.) ve Nuh (a.s.'un kavmi ile aralannda geçen hadiseleri zikreden ayetleri örnek verebiliriz: Hz. Musa (a.s.) ve Hızır (a.s.) hakkındaki âyet şöyledir:

"... sonunda bir gemiye bindiklerinde o gemiyi deliverdi: Musa: "Gemiyi içindekileri boğmak için mi deldin? Doğrusu şaşılacak bir iş yaptın" dedi."[10]

Nuh (a.s) ve kavmi hakkındaki ise şöyledir:

"Onu yalanladılar; Biz de onu ve gemide olanları kurtardık, ayetlerimizi yalan sayanları suda boğduk, çünkü onlar kör bir milletti."[11] Aynı konuda başka ayetler de şunlardır:

"Bunun üzerine onu ve beraberinde bulunanları, dolu bir gemi içinde taşıyarak kurtardık."[12]

"Bunun üzerine ona şöyle vahyettik. Nezaretimiz altında, sana bildirdiğimiz gibi gemiyi yap; buyruğumuz gelip tandırdan sular kaynayınca her cinsetn birer çifti ve aleyhinde hüküm verilmiş olanın dışında kalan çoluk çocuğunu alıp gemiye bindir. Haksızlık yapanlar için bana başvurma, çünkü onlar suda boğulacaklardır."[13]

Ayrıca Kur'ân (Rûm, 30/41), deniz savaşlarına ve insanlar tarafından denizde meydana getirilen felâket ve fesatlara da işaret eder.

c) Deniz ve denizcilikte insanların menfaatleri olduğuna dair ayetler; bunlardan bir kaçını şöyle sıralayabiliriz:

"Deniz avı ve onu yemek size de, yolculara da geçimlik olarak helal kılınmıştır..."[14]

"Taze et yemeniz, takındığınız süsleri edinmeniz için denize -ki gemilerin onu yara yara gittiğini görürsün- boyun eğdiren de Odu. Artık belki şükredersiniz" (Nahl, 16/14).

Yine bu kısımda mütalaa edilebilecek bazı ayetler de şunlardır:

Deniz suları hakkında: "îki deniz bir değildir. Birinin suyu tatlı ve kolay içimlidir; diğeri tuzlu ve acıdır...[15] Ayrıca iki deniz arasında bir engel konulduğu,[16] Denizde taşımacılık yapılacağı[17] da Kur'ân-ı Kerim1 de, deniz ve denizcilik ile ilgili olarak yer alan ayetler arasındadır.

Bunlardan başka bazı ayetlerde de denizde yolculuk yapmanın durumu, ibret ve ders alınmasının gerekliliği de vurgulanarak şu şekilde açıklanmaktadır.

"Denizde bir sıkıntıya düştüğünüz zaman, Allah'tan başka yalvardıklarınız kaybolur gider, fakat o sizi karaya çıkararak kurtarınca yüz çevirirsiniz. Zaten insan pek nankördür. Onun karada da, sizi yere batırmasından veya başınıza taş yağdırmasından güvence içinde misiniz? Sonra kendinize bir koruyucu da bulamazsınız."[18]

"Gemiye bindikleri zaman, dini yalnız Allah'a has kılarak O'na yalvarırlar. Ama Allah onları karaya çıkararak kurtarınca, kendilerine verdiği nimete nankörlük ederek, O'na hemen eş koşarlar. Zevklensinler bakalım, yakında gerçeği bileceklerdir."[19]

"Sizi karada ve denizde götüren Allah'tır. Bulunduğunuz gemi, içindekileri güzel bir rüzgar ile götürürken yolcular neşelenirler; bir fırtına çıkıpta onları her taraftan dalgaların sardığı çepeçevre kuşatıldıkları anda ise Allah'ın dinine sarılarak..."[20]

Kur'ân, deniz yolculuklarını Övdüğü gibi, onların tehlikelerini de tasvir eder. Hatta İslâm'dan Önce bazı bölgelerde cari âdetten söz eder. Bu âdet, yabancı gemilerin elkoyma tehdidi altında ziyaretlerine engel olmaktır. Kur'ân (Kehf, 18/79) bu âdeti haksız ve yanlış kabul etmiştir.

Kur'ân-ı Kerim1 de bulunan deniz ile ilgili ayetlerden sonra, şimdi de bu konudaki hadis-i şeriflerden bazı örnekler vermek istiyoruz.[21]

II. Hadislerde Deniz Ve Denizcilik

Hz. Peygamber'in denize birlik göndermesi hakkındaki rivayet oldukça ilginçtir. Bu hadis Abdullah b. Muhammed, Süfyan ve Amr yoluyla rivayet edilmiştir. Cabir'in bildirdiğine göre Rasûlullah, Hicrî 8. yılda 300 kişilik bir askeri birliği deniz sahiline gönderdi. Kumandan olarak Ebu Ubeyde'yi[22] tayin etmişti. Deniz birliğinin görevi Suriye'den dönecek Kureyş kervanını gözetlemekti. Cabir devamla, denizde aç kaldıklarını ve o sırada Anber (balina?) adında bir balığın su yüzüne ölü olarak çıktığını ve bu balığı tam 15 gün süreyle yediklerini sözlerine ilave eder.[23]

Kureyş kervanını gözetmek maksadıyla çıkılan bu seferin, hicretin ilk yıllarında olduğunu söyleyebiliriz.

Hz. Peygamberin deniz gazileri için olan hadisleri de gerçekten deniz savaşçılığını teşvik eder mahiyettedir.

Ebu'd-Derda'mn rivayetine göre Hz. Peygamber şöyle buyuruyor: "Bir deniz savaşı, (harp bakımından) on kara savaşına bedeldir. Deniz (savaşın)da başı dönen (gazi), yüce Allah katında (savaşta) kanı içinde kıvranan kimse gibidir."[24]

Yine aynı konuda Ümmü Haram (r.a.)'dan gelen bir rivayet de şöyledir: Rasülullah (s.a.v.) "Denizde başı dönüp istifra edene bir şehid sevabı var, boğulana ise iki şehid sevabı var."[25]

Ebu Ümame'nin rivayeti ise deniz şehitlerinin Allah'ın katma tertemiz çıkacağını müjdelemektedir. Şöyle diyor Ebu Ümame: "Ben Rasûlullah'ı şöyle buyururken işittim; "Deniz (savaşı) şehidi, (sevap bakımından) iki kara (savaşı) şehidine bedeldir. Ve deniz (savaşın)da başı dönen (gazi), kara (savaşı)nda kanı içinde kıvranan kimse gibidir. Denizin iki dalgası arasında mesafeyi katedengazi de Allah'a ibadet (yolun) da dünyayı bir baştan bir başa kateden kimse gibidir. Şüphesiz Allah (Azze ve Celle) ruhları almak görevini ölüm meleğine -Azrail'e vermiştir. Ancak deniz şe-hidlerinin bütün günahlarını bağışlar, yalnız borc(unu ödememe) günahını bağışlamaz."[26]

Hz. Peygamberin kendisinden sonra yapılacak olan deniz seferleriyle ilgili iki hadisini de burada zikretmek istiyoruz. Bunlardan birincisi Kıbrıs seferiyle ilgilidir. Diğeri ise istanbul Seferi'ne işaret etmektedir.

Müslim, Ebu Davud, îbn Mace ve îmam-ı Malik'in eserlerinde yer alan bir hadiste, Enes b. Malik'in[27] teyzesi Ümmü Hani bint-i Milhan (r.a.)'dan şöyle rivayet edilmiştir:

"Rasülullah birgün benim yakınımda uyudu. Sonra gülümseyerek uyandı. Ben:

"— Ya Resûlallah! Seni ne güldürdü?" diye sordum. Resul-i Ekrem (s.a.v.)

"—Rüyamda bana ümmetimden bir grup şu deniz üstünde padişahların tahtlarına kuruldukları gibi vapurlara binerek (Allah yolunda savaşa) gittikleri durumda bana gösterildi (de ona güldüm)" buyurdu.

Ümmü Haram:

"— (Ya Rasülullah!) Benim de o deniz gazilerinden olmam için Allah'a dua et" diye ricada bulundu.

Enes demiştir ki:

Rasûl-i Erem onun için dua etti. Sonra Rasûl-i Ekrem (s.a.v.) tekrar uyudu. Bir süre sonra tekrar gülümseyerek uyandı. Ümmü Hani de (ilk) sözünün aynısını söyledi. Resûl-i Ekrem (s.a.v.) de birinci cevabının aynısını tekrarladı. Ümmü Hani de:

"— (Ya Rasülullah!) Beni o gazilerden eylemesi için Allah'a dua et" dedi. Rasûl-i Ekrem (s.a.v.) ona "Sen birincilerdensin" buyurdu.[28]

Enes demiştir ki: Hakikaten Ümmü Hani, kocası Ubade b. es-Samit ile beraber Muaviye b. Ebu Süfyan'm kumandasında ve Şam...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın