seymanur K
Wed 14 September 2011, 11:05 am GMT +0200
Yazar Ve Eser Hakkında
Kaynaklarda künyesi, Muhammed îzzeddin Abdülaziz b. Abdis-selam b. Ebi'l Kasım es-Sülemi ed-Dımeşki eş-Şafii olarak yer alan müellif Sultamı'l-ulema lakabıyla tanınmıştır. Dımaşk'ta doğan müellifin doğum tarihi bazı tarihçilere göre 577 (1181), bazı tarihçilere göre 578 (1182)'dir.
Ebu Tahir b. İbrahim Huşuî (v. 598), Bahaeddin ibn Asakir (v. 600), Cema-leddin tbnü'l-Harestanî (v. 614), Fahreddin Ibn Asakir (v. 620), Seyfeddin el-Amidî (v. 631), Şehabeddin es-Sühreverdî (v. 632) gibi bir çok alimden ders alan İbn Abdüsselam birçok talebe yetiştirmiştir. Şehabeddin Ebu Şame el-Makdisî (v. 665), Şehabeddin b. îdris el-Karafî (v. 684), Abdurrahman b. ibrahim el-Firkâh (v. 690), (oğlu) Şerefeddin Abdüüatif (v. 695), Takıyyuddin tbn Dakiku'1-îd (v. 702), Abdülmümin b. Halef ed-Dimyatî (v. 705), Ebu'l-Hasan Alaeddin Ali b. Muhammed el-Bacî (v. 714) bunlardan bazılarıdır.
Hoca ve talebeleri dışında îbn Abdüsselam'la aynı dönemde yaşamış diğer bazı alimleri de şu şekilde sıralayabiliriz: Ibnü'1-Esir (v. 606), Rükneddin el-Amkiî (v. 615), Burhaneddin el-Buharî (v. 616), îbn Kudame (v. 620), Ebu Yakub Siraceddin es-Sekkakf (v. 626), İbnü'l-Arabî (v. 638), İbnü's-Salah (v. 643), Îbnü'l-Hacib (v. 646), Şemseddin el-Kurtubî (v. 671), Muhyiddin en-Ne-vevî (v. 676), Ebu'1-Fadl el- Mevsılî (v. 683), Burhaneddin en-Nesefî (v. 687).
Dımaşk'ta bulunduğu dönemde Aziziye Medresesinde ve Emeviye Camiinde ders veren Ibn Abdüsselam, Eyyubilerin Dımaşk kolu hükümdarı Salih Imadüddin'in bazı yanlışlarını eleştirip onun adına hutbe okumadığı içinbir müddet hapsedilir. Mısır'dan gelen Eyyubi ordusunun Salih îmadüd-diıı'i yenmesi üzerine Kahire'ye gider. Eyyubi hükümdar Salih Necmeddin tarafından Mısır kadılığına ve Salihiye Medresesi müderrisliğine tayin edilir. Daha sonra Mısır'da iktidarı devralan Memlükler döneminde de ilmî faaliyete devam eden İbn Abdüsselam 660 (1262) yılında Kahire'de vefat eder.[1]
Fıkıh, fıkıh usulü, tefsir, kelam ve tasavyufta derinleşen Ibn Abdüsselam, bu sahalarda bir çok eser kaleme almıştır. Başîıcaları şu şekilde sayılabilir:
Kavâidü'l-ahkâm fî mesâlihi'l-enam (el-Kavâidü'l-kiibra), el-Fevâid fî ihtisâri'l-ka-vâid (el-Kavâidü's-suğra), eî-îşârat ile'l-icâzfî bazı envai'l-mecâz, Ahkâmu'l-cihâd ve fezâihıhû, el-Envâıı fî ihni't-tevhîd, Bidâyetü's-sûl fi tafdîli'r-resul, Terğîbu eh-li'l-fslâm fî sükne'ş-Şâm, et-Terğîb an salâti'r-Regâibi'l-mevziia, Şeceretü'l-maârif ve'î-ahvâl ve sâîihıı'l-akvâl ve'l-a'mâî, eî-Farku beyne'l-hlâm ve'l-imân, el-Fevâid fî müşkili'l-Kur'ân, Menâsikü'l-hac, el-lmâm fi beyânı edilleti'l-ahkâm, el-Veiâva'l-Mtsriyye, eî-Fetâva'l-Mevsıîiyye, Tefsîru'l-Kur'âni'l-azîm, el-Gâye fî ihtisarı'n-Ni-hâye.
Bu eserler arasında Kavaıdü'l-ahkam'm özel bir yeri olduğu görülmektedir. Taceddin es-Sübkî, bu eserin îbn Abdüsselam'm dinî ilimlerdeki yüksek derecesini gösterdiğim belirtmiştir. Eserin yazılış amacını, "insanların elde etmeye gayret göstermeleri için maslahatları ve sakınmaları için mefsedetleri beyan etmek", şeklinde açıklayan müellifin; dinin hem maslahatların elde edilmesi hem de mefsedetlerin defi açısından tümüyle maslahat olduğunu beyan edip dinî hükümleri maslahat kavramı çerçevesinde ele aldığı görülmektedir.
Allah, varlık, insan ve bilgiye dair düşüncelerini ortaya koyan müellifin fıkıh, kelam, tasavvuf ve ahlak konularını tam bir ahenk içerisinde ele aldığı görülmektedir. Fıkhî meselelerde Şafiî, kelamı meselelerde Eş'ârî kimliği ön plana çıkan müellifin sufî yönü de dikkat çekmektedir. Şafiî mezhebine mensup olmakla birlikte yer yer İmam Şafiî'nin görüşlerini de eleştiren müellifin mezhep taassubuna karşı çıktığı görülmektedir. Ona göre tâbi olunan müctehidin her içtihadını dinin o konudaki hükmü gibi görmek yanlış bir tutumdur.
fcsorde dikkat çeken bir diğer husus birçok külli kaideye yer verilmiş olmasıdır. Günümüzde bazı araştırmacılar tarafından, dinin genel kaidelerinin ve maksatlarının bugüne kadar tespit edilmediği, bugün bunun öncelikle yapılması gereken işlerden olduğu ileri sürülse de İbn Abdüsselam'm özellikle Kavaidul-ahkam''da bir yandan dinin maksatlarını ve küllî kaidelerini ortaya koymaya ve bir yandan da bunları pratiğe aktarmaya çalıştığı görülmektedir. Ona göre nass ve icmaın bulunmayıp kıyasın da mümkün" olmadığı durumlarda dinin maksatlarından hareketle meseleler çözüme kavuşturulur.
Sonuç olarak eserin; îslam medeniyetinin ilmî mirası içerisinde, gerekr maslahat nazariyesinin oluşturulmasında gerekse dinin maksatlarının ve küllî kaidelerinin tespit edilmesinde çok önemli bir halka olduğu söylenebir lir. Eser bu özelliğiyle Karafî'nin FuyuKm ile Şatıbî'nin Muvafakat'm\x\-habercisi olarak nitelendirilmiştir.
[1] Yunus Apaydın, "İbn Al\J»ssd.'ım; İz/eddm", md., TDVÎA, İsi-, 19W, XIX, 284-?-87; Abdülmu-nim cll-1 lâjimî, ı?]-i// b. AhdissoUîm, Sultâni'l-ulemha, Beyrut 199.1; MuKımmcd Çelebi, Hayâtu Sı!t,ım 1-ulemâ ^î-I/zb. AKİîssl-Kuii. lic\rut 1992; Mulıammed /uh.ıvlî, cl-İz? b. AbdisseLim