Gulinur
Fri 19 November 2010, 04:38 pm GMT +0200
ON ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
VASİYET
A.GENEL BİLGİLER
Kafir olsa bile hür ve mükellef kişinin, keza mezhep alimlerin -ce kabul edilen rivayete göre, serinlik nedeni ile kısıtlılık altında bulunan kişinin yapacağı vasiyet sahihtir. Delinin, baygının ve çocuğun vasiyette bulunması sahih değildir. Bir kavle göre mümeyyiz olan çocuğun vasiyette bulunması sahihtir. Hür olamadığı için kölenin vasiyeti de sahih değildir. Zayıf kavle göre ise, köle vasiyette bulunur da sonra azad edilir ve ölürse vasiyeti sahihtir.
Genel bir cihet için herkesin faydalanacağı şekilde yapılan vasiyet sahihtir. Ancak bu vasiyetin günaha sebep olmaması şarttır. Meselâ; kilise imarı için yapılan vasiyet sahih değildir. Bir şahıs adına vasiyet yapılan vasiyette, o şahsın mülk edinebilecek durumda olması şarttır.
Anne rahmindeki cenin için yapılan vasiyet sahih olup, ceninin sağ olarak doğar ve vasiyetin yapıldığı tarihte mevcut olduğu bilinirse yerine getirilir. Ceninin ana rahmindeki mevcudiyeti, vasiyet tarihinden itibaren altı aylık süre geçmeden doğması ile bilinir. Cenin altı aylık veya daha fazla bir süre geçtikten sonra dünyaya gelir ve kadının kocası veya efendisi sağ ise, vasiyeti hak etmiş olmaz. Kadının kocası ölmüş ve dört yıl veya daha fazla bir süre zarfında doğmuşsa, yine vasiyeti hak etmiş olmaz. Cenin dört yıldan az bir sürede dünyaya gelirse en zahir kavle göre vasiyeti hak etmiş olur.
Bir köle için vasiyet yapılır da vasi vefat edinceye kadar köleliği devam ederse, bu vasiyet efendisi için geçerli olur. Vasinin vefatından önce efendi köleyi azad ederse, vasiyet edilen mal kölenin olur. Vasinin ölümünden sonra azad eder de köle temliki kabul ederse, vasiyet temlik edildiği şeye göre yerine getirilir. Vasiyet, vasinin vefatından sonra kabul edilir dediğimiz takdirde mal efendisinin, vasiyet kabul ile temlik edilir dediğimiz takdirde, mal kölenin olur.
Hayvanın kabul etmesini kastederek, mutlak şekilde hayvanlar için vasiyette bulunmak geçersizdir. Hayvanın yemini temin maksadı ile yapılan vasiyet ise nakledilen görüşlere göre sahihtir.
Belli bir caminin imarı için yapılan vasiyet sahihtir. Keza herhangi bir camiyi belirtmeksizin camiler için yapılan vasiyet de en sahih kavle göre sahihtir. Camiler için mutlak şekilde yapılan vasiyet, caminin imarı ve maslahatı için sarf edilir.
Zımmi için yapılan vasiyet sahihtir. Keza en sahih kavle göre harbi ve mürted için vasiyette bulunmak sahihtir. En zahir kavle göre katil için yapılan vasiyet de sahihtir.
Diğer mirasçıların razı olması halinde en zahir kavle göre, bir mirasçı için vasiyette bulunmak caizdir. Vasi hayatta ise mirasçıların yapılan vasiyeti reddetmelerine veya caiz görmelerine itibar edilmez. Kendisine vasiyette bulunanın mirasçılığı, vasinin vefat ettiği günden itibaren geçerlidir. Her bir mirasçı için hissesi mik-tarınca yapılan vasiyet geçersizdir. Zira herkesin hissesi bellidir.
Mirasçıya hissesi miktarmca bir aynı vasiyette bulunmak sahihtir. Ancak en sahih kavle göre, diğer mirasçıların izin vermeleri lazımdır. Ana rahmindeki cenini başkasına vermek üzere vasiyette bulunmak da sahihtir. Yalnız çocuğun sağ olarak doğması şarttır. Ayrıca vasiyet tarihinde rahimde mevcut olduğunun bilinmesi de şarttır.
Menfaati vasiyet etmek de caizdir. Keza bahçenin meyvelerini veya hayvanın bu sene doğacak yavrusunu vasiyet etmek, en sahih kavle göre caizdir.
İki köleden birini veya eğitilmiş köpek, hayvan gübresi veya sirke maksadı ile yapılan içki gibi yararlanılması mubah olan necis bir şeyi vasiyet etmek sahihtir. Bir kimse köpeklerinden birini vasiyet ederse, onlardan bir tanesi verilir. Şayet köpekleri yoksa yaptığı vasiyet geçersizdir. Malı ve köpekleri olan bir kimse, köpeklerinin tümünü veya birkaçını vasiyet ederse, en sahih kavle göre vasiyeti yerine getirilir. Her ne kadar köpekler çok ve mal az ise de hüküm böyledir.
Bir kimse kendisine ait olan iki defi vasiyet ederse, vasiyeti haram oyunda kullanılan def için değil, savaş ile hacıların gidişini ilân için kullanılan helal def için geçerlidir. Şayet haram olan oyunda kullanılan defi vasiyet ederse vasiyeti geçersizdir.
B. MALIN ÜÇTE BİRİNDEN FAZLASINI VASİYET ETMEK
Kişi malının üçte birinden fazlasını vasiyet etmemelidir. Bir kimse, malının üçte birinden fazlasını vasiyet eder de mirasçılar üçte biri aşan vasiyeti red ederse, yapılan vasiyet, terikenin üçte birinden fazlası için geçerli olmaz. Şayet mirasçılar üçte birini aşan vasiyeti uygun görürlerse, vasiyet yerine getirilir. Zayıf kavle göre ise yapılan fazla vasiyet, varisler tarafından yeni verilen bir sadakadır. Bu kavle göre üçte birinden fazla yapılan vasiyet geçersizdir.
Terikenin miktarı, mal sahibi vefat ettiği gün dikkate alınır. Zayıf kavle göre ise, vasiyetin yapıldığı gündeki miktar dikkate alınır. Hürriyeti efendisinin ölümüne bağlanan köleler ve ölümcül hastalığında yaptığı mutlak şekildeki vakıf, hibe, köleyi azad etme ve borçtan beri kılma gibi teberrular, kişinin terekesinin üçte birinden itibar edilir.
Ölüm şartına bağlı birkaç teberru vasiyet bir arada yapılır da malın üçte biri bu vasiyeti karşılayamazsa ve yalnız azad etmeyi vasiyet etmişse, köleler arasında kura çekilir. Başkalarına vasiyet etmişse üçte biri hepsine taksim edilir. Şayet köleleri ve malı vasiyet etmişse, üçte biri her birinin kıymetine göre taksim edilir. Bir kavle göre ise önce köle azad edilir.
Bir kimse yerine getirilmesi gereken birkaç teberruyu bir arada vasiyet ederse, malın üçte biri doluncaya kadar sıra ile bir bir yerine getirilir. Eğer teberru vasiyetler ile köle azad etme veya borçtan beri kılma gibi cinsleri bir olan vasiyetler bir arada bulunursa, köle azad etme vasiyeti için kura çekilir. Diğer vasiyetler de kıymetlerine göre payları verilir.
Teberru vasiyetlerin cinsleri ayrı ayrı olur ve vekiller bir defada tasarrufta bulunmuşlarsa, köle azad etme vasiyeti olsun veya olmasın, malın üçte biri hepsine bölüştürülerek yerine getirilir. Bir kavle göre önce köle azad etme vasiyeti yarine getirilir. Bir kimsenin sadece Selim ve Ganim isminde iki kölesi olur ve "Ğanim'i azad edersem Selim de hürdür." derse, sonra ölümcül hastalığında Ğanim'i azad ederse sadece Ganim azad olur ve aralarında kura çekilmez.
Bir kimse malın üçte birini teşkil eden mevcut malını vasiyet eder ve geri kalan malı kayıp ise, mevcut olan malın tümü vasiyet edilene hemen verilemez. En sahih kavle göre, malın üçte birini teşkil eden mevcut maldan tasarruf da yapılamaz.
1- Ölümcül Hastalıkta Yapılan Vasiyet
Bir kimsenin ölümcül olduğu zannedilen hastalığında yaptığı teberru vasiyetler malının üçte birini aşarsa yerine getirilmez. Hastalıktan kurtulursa teberru vasiyetleri yerine getirilir. Şayet hastalığı ölümcül hastalık olmadığı zannedilir ve ölür de ani ölüme yorumlanırsa, teberru vasiyetleri yerine getirilir. Aksi halde (ani Ölüme yorumlanmazsa) ölümcül hasatlık sayılır.
Ölümcül olduğundan şüphe edilen hastalık, hür ve adil iki doktorla tespit edilir. Daimi burun kanaması, ard arda olan ishal, kalp çarpması, felç başlangıcı, yemeğin hazmedilmemesi veya dışkının şiddetle ve acı vererek veya şiddet ve acı olmaksızın kanlı çıkması, devamlı veya gün aşırı olan sıtma ölümcül hastalık sayılır. İki günde bir gelen sıtma ölümcül hastalık sayılmaz.
Mezhep alimlerince kabul edilen rivayete göre, şu kimselerin hükmü de ölümcül hastalık halinde bulunan kimselerin hükmü gibidir: Esir aldığını öldürmeyi adet haline getirmiş kafirin yakaladığı esir, bir birine denk iki grup arasında çıkan kızgın savaştaki kişi,kısas veya recm cezası uygulanmak üzere hapis edilen suçlu, gemisi şiddetli rüzgara veya dalgalara yakalanmış kişi, doğum sancısı çeken ve doğumdan sonra çocuk kesesi ayrılmayan kadın.
Vasiyet akdi: "Onun için şu kadar mal vasiyet ettim, şu malı ona verin, şu malı ölümümden sonra ona verin, şu malı onun için kıldım veya ölümümden sonra şu mal onun içindir." gibi bir lafız ile olur. Şayet sadece: "Şu mal onun içindir." derse, bu ikrar olur. Ancak: "Şu mal, malımdan o şahıs içindir." derse bu vasiyet olur. Vasiyet lafzı kinayeli lafızlarla da olur. Yazıyla olan vasiyet kinayeli lafız hükmündedir.
Bir kimse belli olmayan bir malı fakirler için vasiyet ederse, kendileri kabul etmese de vasi ölünce vasiyet geçerli olur. Eğer vasiyet edilen şahıs belli ise, vasiyeti kabul etmesi şarttır. Vasiyet eden henüz hayatta iken vasiyeti kabul etmek veya reddetmek sahih değildir. Vasiyet edenin vefatından hemen sonra vasiyetin kabul edilmesi şart değildir. Kendisine vasiyet edilen kişi vasiden önce vefat ederse, vasiyet geçersiz olur. Eğer vasiyet edenden sonra vefat ederse, kendisine vasiyet edilenin varisleri vasiyeti kabul ederler.
Vasiyet edilen mal, vasinin ölmesi veya kendisine vasiyet edilenin kabul etmesi ile mi mülkiyete geçirilir yoksa temellük etmek üzere durdurulur mu? Bunun cevabı şudur: Kendisine vasiyet yapılan kişi vasiyeti kabul etmişse, vasinin vefatı ile vasiyet edilenin mülkiyetine geçmiş olur. Kabul etmemişse, malın vasinin varislerine ait olduğu açıktır. Bu konuda bir kaç kavil vardır. Üçüncü kavil en zahir kavildir ki o da malı bekletmektir. Vasinin ölümü ile vasiyeti kabul etme arasında geçen zaman içinde elde edilen ağacın meyvesi, kölenin kazancı, nafakası ve fttır sadakası bu üç kavle göre çözüme bağlanır. Kendisine köle vasiyet edilen kişi, vasiyeti kabul edip etmemekte bir süre beklerse, kölenin nafakası vasiden istenir.
2. Söz İle Yapılan Vasiyet
Bir kimse bir koyunu vasiyet ederse koyun kelimesi, küçük veya büyük cüsseli olanını kapsar. Koyun ister sağlam ister ayıplı olsun fark etmez. Şat (koyun) sözcüğü, müennes olduğu halde en sahih kavle göre koç olanı da kapsar. Yine en sahih kavle göre, şat sözcüğü henüz bir yılım tamamlamamış kuzu ve oğlağı kapsamaz.
Bir kimse, "Koyunlarımdan bir koyun verin." diye vasiyet eder de koyunları yoksa böyle bir vasiyet geçersiz olur. Ama "Malımdan ona bir koyun satın alın." diye vasiyet ederse, malı ile bir koyun satın alınır.
"Cemel ve nake" sözcükleri, "bahti" (boynu uzun deve) ve arab cinsini kapsar. Erkek develer için kullanılan "cemel" sözcüğü, dişi develer için kullanılan "nake" sözcüğünü kapsamaz. Nake sözcüğü de cemel sözcüğünü kapsamaz. En sahih kavle göre develer için kullanılan "bair" sözcüğü, dişi develer için kullanılan nake sözcüğünü kapsar.
"Sığır" sözcüğü, sığırın erkek olanını ifade etmez. "Sevr" sözcüğü sığırın erkek cinsini ifade eder. Mezhep alimlerince kabul edilen rivayete göre "Dabe" kelimesi at, katır, ve merkep cinsini ifade eder. "Rakik" kelimesi kölenin küçük, müennes, ayıplı ve kafir olanı ile bunların zıddı olan köleyi ifade eder. Zayıf kavle göre bir kimse: "Bir köleyi azad edin." diye vasiyet ederse kefaret için verilmesi uygun olan bir kölenin azad edilmesi vacibtir.
Bir kimse, kölelerinden bir tanesinin azad edilmesini vasiyet eder de kendisi henüz Ölmeden köleleri Ölür veya öldürülürse, vasiyeti geçersiz kalır. Bir köle sağ kalırsa azad edilir. "Kölelerimi azad edin." derse, çoğulun en azı olan üç kölenin azad edilmesi gerekir. Malının üçte biri vasiyet için yeterli olmazsa, mezhep alimlerince kabul edilen rivayete göre vasiyeti tamamlamak için kölenin bir kısmı satın alınmaz. Belki fiyatı yüksek iki köle satın alınır ve arta kalan mal mirasçılarına dağıtılır. Şayet: "Malımın üçte birini köleleri azad etmek için kullanın." derse kölenin bir kısmı satın alınır.
Bir kimse ana rahmindeki çocuk için vasiyette bulunur da kadın iki çocuk doğurursa, vasiyet edilen mal her iki çocuğa taksim edilir. Biri ölü olarak doğarsa, en sahih kavle göre, malın tümü canlı olan çocuğa verilir. Bir kadına: "Çocuğun erkek veya kız olursa onun için şu kadar mal vardır." der de, bir kız ve bir oğlan doğurursa, vasiyet geçersiz olur. Şayet rahimdeki erkek çocuk için vasiyette bulunur da, kadın erkek ve kız doğurursa, vasiyet sadece erkek için geçerli olur. İki erkek çocuk doğurursa, en sahih kavle göre vasiyet sahihtir ve mirasçı malı onlardan dilediği birine verir.
Bir kimse komşuları için vasiyette bulunursa her yönden kırk ev için geçerli olur. Alimler için yapılan vasiyet; tefsir, hadis ve fıkıh gibi dini ilimlerle uğraşan alimler için geçerli olup kâri (okuyucu), edip, tabirci ve tabipler için geçerli olmaz. Keza alimlerin çoğuna göre kelamcılar da alimler kapsamına girmemektedir. Fakirler için yapılan vasiyet miskinleri kapsar. Miskinler için yapılan vasiyetin kapsamına fakirler girer. Hem fakirler hem de miskinler için vasiyet edilen mal ikiye bölünür. Mal her iki gruptan en az üç kişiye verilir. Vasi bunlardan bazısına diğerlerinin hissesine göre daha fazla mal verebilir.
Bir kimse hem Zeyd hem de fakirler için vasiyette bulunursa, mezhep alimlerince kabul edilen rivayete göre Zeyd'e en az miktarda bir mal vermenin caiz olmasının hükmü, bir fakire verilen hissenin hükmü gibidir. Ancak hisseden mahrum edilemez. Aleviler gibi belli bir gruba münhasır olmayan bir topluluk için yapılan vasiyet, en zahir kavle göre sahih olup bu gruptan sadece üç kişiye mal verilir. Vasiyet Zeyd'in akrabaları için yapılmış ise, en sahih kavle göre, Zeyd'in aslı ve çocukları dışında ne kadar aşağıya doğru inse de tüm akrabalarını kapsar. En sahih kavle göre, Arapların yaptığı vasiyet, anne tarafı olan akrabaları kapsamaz. Çünkü Araplar, anne cinedin-den olan akrabaları akrabadan saymazlar. Zeyd'in akrabaları, Zeyd'in kendisine nispet edildiği en yakın dededen itibaren sayıya girerler. Çocukları bir gruptan sayılır. En yakın akrabalar grubuna asıl (anne, baba) ve füru (çocuklar) girer. En sahih kavle göre akrabalık derecesi sıralamasında çocuk babadan, kardeş dededen Önce gelir. İlk sıraya geçmede erkek ve veraset yolu ile tercih yapılamaz. Bilakis baba, anne, oğul ve kız sıralamada aynı seviyededir. Sıralamada kızın oğlu, oğlunun oğlunun oğlundan önce gelir. Bir kimse malını kendi akrabalarına vasiyet ederse, en sahih kavle göre mirasçıları bu vasiyetin kapsamına girmezler.
3. Kazancı Vasiyet Etmek
Bir kimse kölesinin kazancını, ev veya dükkanının gelirini vasiyet ederse caizdir. Kendisine vasiyet yapılan kişi, köleden faydalanabilir ve onun rutin işlerden elde ettiği kazanca malik olur. Keza en sahih kavle göre cariyenin mehrini mülkiyetine geçirebilir. En sahih kavle göre cariyenin çocuğunu mülkiyetine geçiremez. Çocuğun hükmü annesinin hükmü gibidir. Çocuğun kazandığı mal da vasiyet edilenin mülkiyetine geçer. Çocuğu satmak veya onu azad etme hakkı, çocuğu vasiyet edenin mirasçılarına aittir. Çocuktan belli bir süre için istifade etmeyi keza en sahih kavle göre, süresiz de vasiyet etmişse nafakası vasiyet edenin mirasçısına aittir.
Kölenin menfaati süresiz vasiyet edilmişse, köleyi satmasının hükmü, kiraya verilen malı satmanın hükmü gibidir. Faydalanmayı süresiz vasiyet etmişse, en sahih kavle göre vasiyet yapılan kişiye satması sahih olup başkasına satamaz. İstifade etmeyi süresiz vasiyet etmişse, kölenin tüm değeri malın üçte birinden sayılır. Süreli vasiyette ise, kölenin değeri önce kazancına göre takdir edilir, sonra bu müddet zarfında kazançsız olarak değeri takdir edilir. Her iki değer arasındaki noksanlık farkı, malın üçte birinden sayılır.
En zahir kavle göre, nafile haccı vasiyet etmek caizdir. Bedel gidecek kişi, vasiyete göre ya vasiyet edenin memleketinden veya mikat sınırından itibaren görevlendirilir. Vasiyet herhangi bir şey belirtmeksizin yapılmışsa, en sahih kavle göre mikat sınırından itibaren bir kişi görevlendirilir. Farz olan haccın masrafı, vasiyet edenin ana malından ödenir. Ancak masrafın ana maldan veya malın üçte birinden ödenmesi vasiyet edilmişse, bu vasiyete riayet edilir. Şayet herhangi bir şart belirtmeksizin, sadece haccetmeyi vasiyet etmişse, masraf ana maldan ödenir. Zayıf kavle göre malın üçte birinden ödenir ve mikat sınırından görevlendirme yapılır. En sahih kavle göre, yabancı birisi ölünün mirasçısından izin almadan ölü adına farz haccı eda edebilir.
Ölünün müretteb (oruç, zihar, katil... gibi) kefareti varsa, kefaret için vacib olan mal, varisleri tarafından verilir. Muhayyer (yemin, nezir, hac... gibi) olan kefaretleri için fakirlere ya yemek ye-dirilir veya elbise giydirilir. En sahih kavle göre, muhayyer kefaretler için köle de azad edilebilir. Ölenin terikesi yoksa, varisleri kendi malından kefareti verebilirler. Yabancı birisi, ölünün kefareti için teberru olarak fakirlere yemek yedirir veya elbise giydirirse, bu geçerli olur. Fakat en sahih kavle göre, Ölünün kefareti için köle azad edemez. Mirasçısının veya yabancı kişinin ölü adına verdiği sadakanın faydası ölüye dokunur.
4. Vasiyetten Dönmek
Vasiyet eden, yaptığı vasiyetin tümünden veya bir kısmından dönebilir. Vasi: "Vasiyeti bozdum, iptal ettim, vasiyetten rücu ettim, feshettim veya bunu varislerim için kıldım." demekle vasiyetten rücu etmiş olur.
Vasiyetten rücu etmek; vasiyet malı satmak köleyi azad etmek veya vasiyet malını mehir olarak vermek gibi akidler ile keza en sahih kavle göre vasiyet malını hibe etmek veya rehine olarak teslim etmek, keza teslim etmeksizin rehine vermek gibi tasarruflarla ve bu tasarruflarda bulunmak üzere mirasçılarına vasiyet etmekle gerçekleşir. Keza en sahih kavle göre vasi, vasiyet edilen malı satmak üzere vekil tayin eder veya malını satışa arz ederse rücu etmiş olur. Şayet vasiyet ettiği buğdayı başka bir buğdaya karıştırırsa, vasiyetten rücu etmiş sayılır.
Bir kimse buğday yığınından bir ölçek vasiyet eder de yığını daha iyi bir buğdaya karıştırırsa, vasiyetten rücu etmiş olur. Fakat benzeri bir buğdayla karıştırırsa, keza en sahih kavle göre daha düşük bir buğdaya karıştırırsa rücu etmiş olmaz. Vasiyet ettiği buğdayı eker, un yapar veya unu hamur yaparsa; pamuğu ip yapar, ipi örgü haline getirir veya kumaşı gömlek için biçer; vasiyet ettiği tarlada bina yapar veya ağaç dikerse vasiyetten dönmüş sayılır
C. VASİ/YETKİLİ TAYİN ETMEK
Kişinin hayatta iken bir vasi (yetkili) tayin etmesi sünnettir. Yetkili kılman; vasiyet edenin vefatından sonra onun borçlarım ödemek, vasiyetlerini yerine getirmek, çocuklarının işlerinin yoluna koymak gibi işleri yapar. Tayin edilen vasinin mükellef, hür ve adil olması, kendisine vasiyet edilen işte tasarrufta bulunmaya ehil ve müslüman olması şarttır.
En sahih kavle göre zımminin zımmiyi vasi tayin etmesi caizdir. En sahih kavle göre, kör olmak vasi olmaya mani değildir. Vasinin erkek olması da şart değildir. Çocuklarına annelerini vasi tayin etmek, başka kadını veya erkeği vasi tayin etmekten evladır. En sahih kavle göre vasi, fasıklık sebebi ile azledilir. Keza en sahih kavle göre hakim de fasıklık sebebi ile görevinden azledilir. Ancak halife fasıklık sebebi ile azledilemez.
Hür ve mükellef olan her kişi, borçlarının Ödenmesi ve vasiyetinin yerine getirilmesi için bir vasi tayin edebilir. Çocuklarının işlerini yola koymak için vasi tayin eden kişinin, çocuklar üzerinde velayet hakkının olması gerekir. Tayin olan vasi, vasi tayin edemez. En zahir kavle göre vasiyette bulunan kişi vasiye izin vermişse, vasi tayin etmesi caizdir. Bir kimse: "Oğlum buluğ çağına erinceye kadar veya Zeyd gelinceye kadar seni vasi tayin ettim." derse, çocuk buluğ çağına ulaşıncaya kadar veya Zeyd dönünceye kadar vasi kalması caizdir.
Dedeleri hayatta olup velayet sıfatını taşıyorsa, onun yerine bir başkasını çocuklara vasi tayin etmek veya onları (erkek ve kız çocuklar) evlendirmek için vasi tayin etmek caiz değildir.
Vasi tayin etmenin lafzı ise, bir kişinin başkasına: "Şu işleri yapmanı sana vasiyet ediyorum veya bu işleri sana havale ediyorum." demesidir. Vasiyi bir sene gibi belli bir zaman için tayin etmek veya falan kimse gelinceye kadar gibi bir şeye talik ederek tayin etmek caizdir.
Vasiyet edilen işin belli olması şarttır. Borçları ödemek, çocukların işlerini yoluna koymak gibi. Buna göre kişi sadece: "Seni vasi tayin ediyorum." derse, böyle bir vasiyet geçerli değildir. Kendisine vasiyet yapılan kişinin, vasiyeti kabul etmesi şarttır. En sahih kavle göre vasiyetin kabulü, vasiyeti yapanın ölümünden sonra olmalıdır.
Bir kimse iki kişiyi vasi tayin eder de birinin tasarrufta bulunmasını açıkça söylemedikçe, tek kişi tasarrufta bulunamaz. Vasiyet eden istediği zaman vasiyetinden dönebilir. Vasiyeti kabul eden de dilediği zaman vasilikten vazgeçebilir.
Çocuk buluğ çağına ulaşınca vasinin kendisine yaptığı harcama konusunda anlaşmazlığa düşerlerse vasi, yemini ile birlikte doğrulanır. Çocuk buluğa erdikten sonra vasinin, malı kendisine verdiği konuda anlaşmazlarsa, çocuk
yemini ile birlikte tasdik edilir.
VASİYET
A.GENEL BİLGİLER
Kafir olsa bile hür ve mükellef kişinin, keza mezhep alimlerin -ce kabul edilen rivayete göre, serinlik nedeni ile kısıtlılık altında bulunan kişinin yapacağı vasiyet sahihtir. Delinin, baygının ve çocuğun vasiyette bulunması sahih değildir. Bir kavle göre mümeyyiz olan çocuğun vasiyette bulunması sahihtir. Hür olamadığı için kölenin vasiyeti de sahih değildir. Zayıf kavle göre ise, köle vasiyette bulunur da sonra azad edilir ve ölürse vasiyeti sahihtir.
Genel bir cihet için herkesin faydalanacağı şekilde yapılan vasiyet sahihtir. Ancak bu vasiyetin günaha sebep olmaması şarttır. Meselâ; kilise imarı için yapılan vasiyet sahih değildir. Bir şahıs adına vasiyet yapılan vasiyette, o şahsın mülk edinebilecek durumda olması şarttır.
Anne rahmindeki cenin için yapılan vasiyet sahih olup, ceninin sağ olarak doğar ve vasiyetin yapıldığı tarihte mevcut olduğu bilinirse yerine getirilir. Ceninin ana rahmindeki mevcudiyeti, vasiyet tarihinden itibaren altı aylık süre geçmeden doğması ile bilinir. Cenin altı aylık veya daha fazla bir süre geçtikten sonra dünyaya gelir ve kadının kocası veya efendisi sağ ise, vasiyeti hak etmiş olmaz. Kadının kocası ölmüş ve dört yıl veya daha fazla bir süre zarfında doğmuşsa, yine vasiyeti hak etmiş olmaz. Cenin dört yıldan az bir sürede dünyaya gelirse en zahir kavle göre vasiyeti hak etmiş olur.
Bir köle için vasiyet yapılır da vasi vefat edinceye kadar köleliği devam ederse, bu vasiyet efendisi için geçerli olur. Vasinin vefatından önce efendi köleyi azad ederse, vasiyet edilen mal kölenin olur. Vasinin ölümünden sonra azad eder de köle temliki kabul ederse, vasiyet temlik edildiği şeye göre yerine getirilir. Vasiyet, vasinin vefatından sonra kabul edilir dediğimiz takdirde mal efendisinin, vasiyet kabul ile temlik edilir dediğimiz takdirde, mal kölenin olur.
Hayvanın kabul etmesini kastederek, mutlak şekilde hayvanlar için vasiyette bulunmak geçersizdir. Hayvanın yemini temin maksadı ile yapılan vasiyet ise nakledilen görüşlere göre sahihtir.
Belli bir caminin imarı için yapılan vasiyet sahihtir. Keza herhangi bir camiyi belirtmeksizin camiler için yapılan vasiyet de en sahih kavle göre sahihtir. Camiler için mutlak şekilde yapılan vasiyet, caminin imarı ve maslahatı için sarf edilir.
Zımmi için yapılan vasiyet sahihtir. Keza en sahih kavle göre harbi ve mürted için vasiyette bulunmak sahihtir. En zahir kavle göre katil için yapılan vasiyet de sahihtir.
Diğer mirasçıların razı olması halinde en zahir kavle göre, bir mirasçı için vasiyette bulunmak caizdir. Vasi hayatta ise mirasçıların yapılan vasiyeti reddetmelerine veya caiz görmelerine itibar edilmez. Kendisine vasiyette bulunanın mirasçılığı, vasinin vefat ettiği günden itibaren geçerlidir. Her bir mirasçı için hissesi mik-tarınca yapılan vasiyet geçersizdir. Zira herkesin hissesi bellidir.
Mirasçıya hissesi miktarmca bir aynı vasiyette bulunmak sahihtir. Ancak en sahih kavle göre, diğer mirasçıların izin vermeleri lazımdır. Ana rahmindeki cenini başkasına vermek üzere vasiyette bulunmak da sahihtir. Yalnız çocuğun sağ olarak doğması şarttır. Ayrıca vasiyet tarihinde rahimde mevcut olduğunun bilinmesi de şarttır.
Menfaati vasiyet etmek de caizdir. Keza bahçenin meyvelerini veya hayvanın bu sene doğacak yavrusunu vasiyet etmek, en sahih kavle göre caizdir.
İki köleden birini veya eğitilmiş köpek, hayvan gübresi veya sirke maksadı ile yapılan içki gibi yararlanılması mubah olan necis bir şeyi vasiyet etmek sahihtir. Bir kimse köpeklerinden birini vasiyet ederse, onlardan bir tanesi verilir. Şayet köpekleri yoksa yaptığı vasiyet geçersizdir. Malı ve köpekleri olan bir kimse, köpeklerinin tümünü veya birkaçını vasiyet ederse, en sahih kavle göre vasiyeti yerine getirilir. Her ne kadar köpekler çok ve mal az ise de hüküm böyledir.
Bir kimse kendisine ait olan iki defi vasiyet ederse, vasiyeti haram oyunda kullanılan def için değil, savaş ile hacıların gidişini ilân için kullanılan helal def için geçerlidir. Şayet haram olan oyunda kullanılan defi vasiyet ederse vasiyeti geçersizdir.
B. MALIN ÜÇTE BİRİNDEN FAZLASINI VASİYET ETMEK
Kişi malının üçte birinden fazlasını vasiyet etmemelidir. Bir kimse, malının üçte birinden fazlasını vasiyet eder de mirasçılar üçte biri aşan vasiyeti red ederse, yapılan vasiyet, terikenin üçte birinden fazlası için geçerli olmaz. Şayet mirasçılar üçte birini aşan vasiyeti uygun görürlerse, vasiyet yerine getirilir. Zayıf kavle göre ise yapılan fazla vasiyet, varisler tarafından yeni verilen bir sadakadır. Bu kavle göre üçte birinden fazla yapılan vasiyet geçersizdir.
Terikenin miktarı, mal sahibi vefat ettiği gün dikkate alınır. Zayıf kavle göre ise, vasiyetin yapıldığı gündeki miktar dikkate alınır. Hürriyeti efendisinin ölümüne bağlanan köleler ve ölümcül hastalığında yaptığı mutlak şekildeki vakıf, hibe, köleyi azad etme ve borçtan beri kılma gibi teberrular, kişinin terekesinin üçte birinden itibar edilir.
Ölüm şartına bağlı birkaç teberru vasiyet bir arada yapılır da malın üçte biri bu vasiyeti karşılayamazsa ve yalnız azad etmeyi vasiyet etmişse, köleler arasında kura çekilir. Başkalarına vasiyet etmişse üçte biri hepsine taksim edilir. Şayet köleleri ve malı vasiyet etmişse, üçte biri her birinin kıymetine göre taksim edilir. Bir kavle göre ise önce köle azad edilir.
Bir kimse yerine getirilmesi gereken birkaç teberruyu bir arada vasiyet ederse, malın üçte biri doluncaya kadar sıra ile bir bir yerine getirilir. Eğer teberru vasiyetler ile köle azad etme veya borçtan beri kılma gibi cinsleri bir olan vasiyetler bir arada bulunursa, köle azad etme vasiyeti için kura çekilir. Diğer vasiyetler de kıymetlerine göre payları verilir.
Teberru vasiyetlerin cinsleri ayrı ayrı olur ve vekiller bir defada tasarrufta bulunmuşlarsa, köle azad etme vasiyeti olsun veya olmasın, malın üçte biri hepsine bölüştürülerek yerine getirilir. Bir kavle göre önce köle azad etme vasiyeti yarine getirilir. Bir kimsenin sadece Selim ve Ganim isminde iki kölesi olur ve "Ğanim'i azad edersem Selim de hürdür." derse, sonra ölümcül hastalığında Ğanim'i azad ederse sadece Ganim azad olur ve aralarında kura çekilmez.
Bir kimse malın üçte birini teşkil eden mevcut malını vasiyet eder ve geri kalan malı kayıp ise, mevcut olan malın tümü vasiyet edilene hemen verilemez. En sahih kavle göre, malın üçte birini teşkil eden mevcut maldan tasarruf da yapılamaz.
1- Ölümcül Hastalıkta Yapılan Vasiyet
Bir kimsenin ölümcül olduğu zannedilen hastalığında yaptığı teberru vasiyetler malının üçte birini aşarsa yerine getirilmez. Hastalıktan kurtulursa teberru vasiyetleri yerine getirilir. Şayet hastalığı ölümcül hastalık olmadığı zannedilir ve ölür de ani ölüme yorumlanırsa, teberru vasiyetleri yerine getirilir. Aksi halde (ani Ölüme yorumlanmazsa) ölümcül hasatlık sayılır.
Ölümcül olduğundan şüphe edilen hastalık, hür ve adil iki doktorla tespit edilir. Daimi burun kanaması, ard arda olan ishal, kalp çarpması, felç başlangıcı, yemeğin hazmedilmemesi veya dışkının şiddetle ve acı vererek veya şiddet ve acı olmaksızın kanlı çıkması, devamlı veya gün aşırı olan sıtma ölümcül hastalık sayılır. İki günde bir gelen sıtma ölümcül hastalık sayılmaz.
Mezhep alimlerince kabul edilen rivayete göre, şu kimselerin hükmü de ölümcül hastalık halinde bulunan kimselerin hükmü gibidir: Esir aldığını öldürmeyi adet haline getirmiş kafirin yakaladığı esir, bir birine denk iki grup arasında çıkan kızgın savaştaki kişi,kısas veya recm cezası uygulanmak üzere hapis edilen suçlu, gemisi şiddetli rüzgara veya dalgalara yakalanmış kişi, doğum sancısı çeken ve doğumdan sonra çocuk kesesi ayrılmayan kadın.
Vasiyet akdi: "Onun için şu kadar mal vasiyet ettim, şu malı ona verin, şu malı ölümümden sonra ona verin, şu malı onun için kıldım veya ölümümden sonra şu mal onun içindir." gibi bir lafız ile olur. Şayet sadece: "Şu mal onun içindir." derse, bu ikrar olur. Ancak: "Şu mal, malımdan o şahıs içindir." derse bu vasiyet olur. Vasiyet lafzı kinayeli lafızlarla da olur. Yazıyla olan vasiyet kinayeli lafız hükmündedir.
Bir kimse belli olmayan bir malı fakirler için vasiyet ederse, kendileri kabul etmese de vasi ölünce vasiyet geçerli olur. Eğer vasiyet edilen şahıs belli ise, vasiyeti kabul etmesi şarttır. Vasiyet eden henüz hayatta iken vasiyeti kabul etmek veya reddetmek sahih değildir. Vasiyet edenin vefatından hemen sonra vasiyetin kabul edilmesi şart değildir. Kendisine vasiyet edilen kişi vasiden önce vefat ederse, vasiyet geçersiz olur. Eğer vasiyet edenden sonra vefat ederse, kendisine vasiyet edilenin varisleri vasiyeti kabul ederler.
Vasiyet edilen mal, vasinin ölmesi veya kendisine vasiyet edilenin kabul etmesi ile mi mülkiyete geçirilir yoksa temellük etmek üzere durdurulur mu? Bunun cevabı şudur: Kendisine vasiyet yapılan kişi vasiyeti kabul etmişse, vasinin vefatı ile vasiyet edilenin mülkiyetine geçmiş olur. Kabul etmemişse, malın vasinin varislerine ait olduğu açıktır. Bu konuda bir kaç kavil vardır. Üçüncü kavil en zahir kavildir ki o da malı bekletmektir. Vasinin ölümü ile vasiyeti kabul etme arasında geçen zaman içinde elde edilen ağacın meyvesi, kölenin kazancı, nafakası ve fttır sadakası bu üç kavle göre çözüme bağlanır. Kendisine köle vasiyet edilen kişi, vasiyeti kabul edip etmemekte bir süre beklerse, kölenin nafakası vasiden istenir.
2. Söz İle Yapılan Vasiyet
Bir kimse bir koyunu vasiyet ederse koyun kelimesi, küçük veya büyük cüsseli olanını kapsar. Koyun ister sağlam ister ayıplı olsun fark etmez. Şat (koyun) sözcüğü, müennes olduğu halde en sahih kavle göre koç olanı da kapsar. Yine en sahih kavle göre, şat sözcüğü henüz bir yılım tamamlamamış kuzu ve oğlağı kapsamaz.
Bir kimse, "Koyunlarımdan bir koyun verin." diye vasiyet eder de koyunları yoksa böyle bir vasiyet geçersiz olur. Ama "Malımdan ona bir koyun satın alın." diye vasiyet ederse, malı ile bir koyun satın alınır.
"Cemel ve nake" sözcükleri, "bahti" (boynu uzun deve) ve arab cinsini kapsar. Erkek develer için kullanılan "cemel" sözcüğü, dişi develer için kullanılan "nake" sözcüğünü kapsamaz. Nake sözcüğü de cemel sözcüğünü kapsamaz. En sahih kavle göre develer için kullanılan "bair" sözcüğü, dişi develer için kullanılan nake sözcüğünü kapsar.
"Sığır" sözcüğü, sığırın erkek olanını ifade etmez. "Sevr" sözcüğü sığırın erkek cinsini ifade eder. Mezhep alimlerince kabul edilen rivayete göre "Dabe" kelimesi at, katır, ve merkep cinsini ifade eder. "Rakik" kelimesi kölenin küçük, müennes, ayıplı ve kafir olanı ile bunların zıddı olan köleyi ifade eder. Zayıf kavle göre bir kimse: "Bir köleyi azad edin." diye vasiyet ederse kefaret için verilmesi uygun olan bir kölenin azad edilmesi vacibtir.
Bir kimse, kölelerinden bir tanesinin azad edilmesini vasiyet eder de kendisi henüz Ölmeden köleleri Ölür veya öldürülürse, vasiyeti geçersiz kalır. Bir köle sağ kalırsa azad edilir. "Kölelerimi azad edin." derse, çoğulun en azı olan üç kölenin azad edilmesi gerekir. Malının üçte biri vasiyet için yeterli olmazsa, mezhep alimlerince kabul edilen rivayete göre vasiyeti tamamlamak için kölenin bir kısmı satın alınmaz. Belki fiyatı yüksek iki köle satın alınır ve arta kalan mal mirasçılarına dağıtılır. Şayet: "Malımın üçte birini köleleri azad etmek için kullanın." derse kölenin bir kısmı satın alınır.
Bir kimse ana rahmindeki çocuk için vasiyette bulunur da kadın iki çocuk doğurursa, vasiyet edilen mal her iki çocuğa taksim edilir. Biri ölü olarak doğarsa, en sahih kavle göre, malın tümü canlı olan çocuğa verilir. Bir kadına: "Çocuğun erkek veya kız olursa onun için şu kadar mal vardır." der de, bir kız ve bir oğlan doğurursa, vasiyet geçersiz olur. Şayet rahimdeki erkek çocuk için vasiyette bulunur da, kadın erkek ve kız doğurursa, vasiyet sadece erkek için geçerli olur. İki erkek çocuk doğurursa, en sahih kavle göre vasiyet sahihtir ve mirasçı malı onlardan dilediği birine verir.
Bir kimse komşuları için vasiyette bulunursa her yönden kırk ev için geçerli olur. Alimler için yapılan vasiyet; tefsir, hadis ve fıkıh gibi dini ilimlerle uğraşan alimler için geçerli olup kâri (okuyucu), edip, tabirci ve tabipler için geçerli olmaz. Keza alimlerin çoğuna göre kelamcılar da alimler kapsamına girmemektedir. Fakirler için yapılan vasiyet miskinleri kapsar. Miskinler için yapılan vasiyetin kapsamına fakirler girer. Hem fakirler hem de miskinler için vasiyet edilen mal ikiye bölünür. Mal her iki gruptan en az üç kişiye verilir. Vasi bunlardan bazısına diğerlerinin hissesine göre daha fazla mal verebilir.
Bir kimse hem Zeyd hem de fakirler için vasiyette bulunursa, mezhep alimlerince kabul edilen rivayete göre Zeyd'e en az miktarda bir mal vermenin caiz olmasının hükmü, bir fakire verilen hissenin hükmü gibidir. Ancak hisseden mahrum edilemez. Aleviler gibi belli bir gruba münhasır olmayan bir topluluk için yapılan vasiyet, en zahir kavle göre sahih olup bu gruptan sadece üç kişiye mal verilir. Vasiyet Zeyd'in akrabaları için yapılmış ise, en sahih kavle göre, Zeyd'in aslı ve çocukları dışında ne kadar aşağıya doğru inse de tüm akrabalarını kapsar. En sahih kavle göre, Arapların yaptığı vasiyet, anne tarafı olan akrabaları kapsamaz. Çünkü Araplar, anne cinedin-den olan akrabaları akrabadan saymazlar. Zeyd'in akrabaları, Zeyd'in kendisine nispet edildiği en yakın dededen itibaren sayıya girerler. Çocukları bir gruptan sayılır. En yakın akrabalar grubuna asıl (anne, baba) ve füru (çocuklar) girer. En sahih kavle göre akrabalık derecesi sıralamasında çocuk babadan, kardeş dededen Önce gelir. İlk sıraya geçmede erkek ve veraset yolu ile tercih yapılamaz. Bilakis baba, anne, oğul ve kız sıralamada aynı seviyededir. Sıralamada kızın oğlu, oğlunun oğlunun oğlundan önce gelir. Bir kimse malını kendi akrabalarına vasiyet ederse, en sahih kavle göre mirasçıları bu vasiyetin kapsamına girmezler.
3. Kazancı Vasiyet Etmek
Bir kimse kölesinin kazancını, ev veya dükkanının gelirini vasiyet ederse caizdir. Kendisine vasiyet yapılan kişi, köleden faydalanabilir ve onun rutin işlerden elde ettiği kazanca malik olur. Keza en sahih kavle göre cariyenin mehrini mülkiyetine geçirebilir. En sahih kavle göre cariyenin çocuğunu mülkiyetine geçiremez. Çocuğun hükmü annesinin hükmü gibidir. Çocuğun kazandığı mal da vasiyet edilenin mülkiyetine geçer. Çocuğu satmak veya onu azad etme hakkı, çocuğu vasiyet edenin mirasçılarına aittir. Çocuktan belli bir süre için istifade etmeyi keza en sahih kavle göre, süresiz de vasiyet etmişse nafakası vasiyet edenin mirasçısına aittir.
Kölenin menfaati süresiz vasiyet edilmişse, köleyi satmasının hükmü, kiraya verilen malı satmanın hükmü gibidir. Faydalanmayı süresiz vasiyet etmişse, en sahih kavle göre vasiyet yapılan kişiye satması sahih olup başkasına satamaz. İstifade etmeyi süresiz vasiyet etmişse, kölenin tüm değeri malın üçte birinden sayılır. Süreli vasiyette ise, kölenin değeri önce kazancına göre takdir edilir, sonra bu müddet zarfında kazançsız olarak değeri takdir edilir. Her iki değer arasındaki noksanlık farkı, malın üçte birinden sayılır.
En zahir kavle göre, nafile haccı vasiyet etmek caizdir. Bedel gidecek kişi, vasiyete göre ya vasiyet edenin memleketinden veya mikat sınırından itibaren görevlendirilir. Vasiyet herhangi bir şey belirtmeksizin yapılmışsa, en sahih kavle göre mikat sınırından itibaren bir kişi görevlendirilir. Farz olan haccın masrafı, vasiyet edenin ana malından ödenir. Ancak masrafın ana maldan veya malın üçte birinden ödenmesi vasiyet edilmişse, bu vasiyete riayet edilir. Şayet herhangi bir şart belirtmeksizin, sadece haccetmeyi vasiyet etmişse, masraf ana maldan ödenir. Zayıf kavle göre malın üçte birinden ödenir ve mikat sınırından görevlendirme yapılır. En sahih kavle göre, yabancı birisi ölünün mirasçısından izin almadan ölü adına farz haccı eda edebilir.
Ölünün müretteb (oruç, zihar, katil... gibi) kefareti varsa, kefaret için vacib olan mal, varisleri tarafından verilir. Muhayyer (yemin, nezir, hac... gibi) olan kefaretleri için fakirlere ya yemek ye-dirilir veya elbise giydirilir. En sahih kavle göre, muhayyer kefaretler için köle de azad edilebilir. Ölenin terikesi yoksa, varisleri kendi malından kefareti verebilirler. Yabancı birisi, ölünün kefareti için teberru olarak fakirlere yemek yedirir veya elbise giydirirse, bu geçerli olur. Fakat en sahih kavle göre, Ölünün kefareti için köle azad edemez. Mirasçısının veya yabancı kişinin ölü adına verdiği sadakanın faydası ölüye dokunur.
4. Vasiyetten Dönmek
Vasiyet eden, yaptığı vasiyetin tümünden veya bir kısmından dönebilir. Vasi: "Vasiyeti bozdum, iptal ettim, vasiyetten rücu ettim, feshettim veya bunu varislerim için kıldım." demekle vasiyetten rücu etmiş olur.
Vasiyetten rücu etmek; vasiyet malı satmak köleyi azad etmek veya vasiyet malını mehir olarak vermek gibi akidler ile keza en sahih kavle göre vasiyet malını hibe etmek veya rehine olarak teslim etmek, keza teslim etmeksizin rehine vermek gibi tasarruflarla ve bu tasarruflarda bulunmak üzere mirasçılarına vasiyet etmekle gerçekleşir. Keza en sahih kavle göre vasi, vasiyet edilen malı satmak üzere vekil tayin eder veya malını satışa arz ederse rücu etmiş olur. Şayet vasiyet ettiği buğdayı başka bir buğdaya karıştırırsa, vasiyetten rücu etmiş sayılır.
Bir kimse buğday yığınından bir ölçek vasiyet eder de yığını daha iyi bir buğdaya karıştırırsa, vasiyetten rücu etmiş olur. Fakat benzeri bir buğdayla karıştırırsa, keza en sahih kavle göre daha düşük bir buğdaya karıştırırsa rücu etmiş olmaz. Vasiyet ettiği buğdayı eker, un yapar veya unu hamur yaparsa; pamuğu ip yapar, ipi örgü haline getirir veya kumaşı gömlek için biçer; vasiyet ettiği tarlada bina yapar veya ağaç dikerse vasiyetten dönmüş sayılır
C. VASİ/YETKİLİ TAYİN ETMEK
Kişinin hayatta iken bir vasi (yetkili) tayin etmesi sünnettir. Yetkili kılman; vasiyet edenin vefatından sonra onun borçlarım ödemek, vasiyetlerini yerine getirmek, çocuklarının işlerinin yoluna koymak gibi işleri yapar. Tayin edilen vasinin mükellef, hür ve adil olması, kendisine vasiyet edilen işte tasarrufta bulunmaya ehil ve müslüman olması şarttır.
En sahih kavle göre zımminin zımmiyi vasi tayin etmesi caizdir. En sahih kavle göre, kör olmak vasi olmaya mani değildir. Vasinin erkek olması da şart değildir. Çocuklarına annelerini vasi tayin etmek, başka kadını veya erkeği vasi tayin etmekten evladır. En sahih kavle göre vasi, fasıklık sebebi ile azledilir. Keza en sahih kavle göre hakim de fasıklık sebebi ile görevinden azledilir. Ancak halife fasıklık sebebi ile azledilemez.
Hür ve mükellef olan her kişi, borçlarının Ödenmesi ve vasiyetinin yerine getirilmesi için bir vasi tayin edebilir. Çocuklarının işlerini yola koymak için vasi tayin eden kişinin, çocuklar üzerinde velayet hakkının olması gerekir. Tayin olan vasi, vasi tayin edemez. En zahir kavle göre vasiyette bulunan kişi vasiye izin vermişse, vasi tayin etmesi caizdir. Bir kimse: "Oğlum buluğ çağına erinceye kadar veya Zeyd gelinceye kadar seni vasi tayin ettim." derse, çocuk buluğ çağına ulaşıncaya kadar veya Zeyd dönünceye kadar vasi kalması caizdir.
Dedeleri hayatta olup velayet sıfatını taşıyorsa, onun yerine bir başkasını çocuklara vasi tayin etmek veya onları (erkek ve kız çocuklar) evlendirmek için vasi tayin etmek caiz değildir.
Vasi tayin etmenin lafzı ise, bir kişinin başkasına: "Şu işleri yapmanı sana vasiyet ediyorum veya bu işleri sana havale ediyorum." demesidir. Vasiyi bir sene gibi belli bir zaman için tayin etmek veya falan kimse gelinceye kadar gibi bir şeye talik ederek tayin etmek caizdir.
Vasiyet edilen işin belli olması şarttır. Borçları ödemek, çocukların işlerini yoluna koymak gibi. Buna göre kişi sadece: "Seni vasi tayin ediyorum." derse, böyle bir vasiyet geçerli değildir. Kendisine vasiyet yapılan kişinin, vasiyeti kabul etmesi şarttır. En sahih kavle göre vasiyetin kabulü, vasiyeti yapanın ölümünden sonra olmalıdır.
Bir kimse iki kişiyi vasi tayin eder de birinin tasarrufta bulunmasını açıkça söylemedikçe, tek kişi tasarrufta bulunamaz. Vasiyet eden istediği zaman vasiyetinden dönebilir. Vasiyeti kabul eden de dilediği zaman vasilikten vazgeçebilir.
Çocuk buluğ çağına ulaşınca vasinin kendisine yaptığı harcama konusunda anlaşmazlığa düşerlerse vasi, yemini ile birlikte doğrulanır. Çocuk buluğa erdikten sonra vasinin, malı kendisine verdiği konuda anlaşmazlarsa, çocuk
yemini ile birlikte tasdik edilir.