hafiza aise
Sun 4 May 2014, 01:58 pm GMT +0200
ÜNİTE 8 DERS ÖZETLERİ
Hadis:Söz,fiil,takrir,hakli ve hulki vasıf olarak Peygamber Efendimiz’eizafe edilen her şeydir.
Hadis edebiyatı ise;hadis metinlerinin veya daha kapsamlı bir ifade ile sünnete ait verilerin tesbit ve nakli ile ilgili çalışmalar hadis edebiyatının menşeini oluşturur.
Hadis edebiyatının oluşumundaki safhalar;
1-Hıfz(ezberlemek) 2-Kitabet(hadislerin yazılması) 3-Tedvin(yazılı metinlerin bir araya toplanması)
4-Tasnif(kitaplaştırma)
Aslında biz bu aşamalara Hadisin günümüze intikal aşamaları olarak bakabiliriz.
TEDVİN: Sünnet malzemesini herhangi bir ayrım yapmadan yok olmaktan korumak maksadıyla yazılı olarak bir araya getirilmesi şeklinde gerçekleşmiştir. Tedvin faaliyetinin başlangıcı Hicri 1. Asrın sonlarıyla 2.asrın başlarında Ömer b.Abdülaziz’in emriyle başladığı kabul edilir.Onun Medine valisi Ebu Bekr b.Hazm’a ve ülkenin her tarafına gönderdiği resmi yazışudur; “Hz. Peygamberin hadislerini sünnetleriniaraştır ve yaz;zira ben ilmin kaybolmasından ve alimlerin yok olup gitmelerinden endişe ediyorum.”
Tedvin faaliyetinin en meşhur ismi ibn Şihab ez-Zühri’dir.Kendisine “hadisi ilk tedvin eden kişi”denilmektedir.
TASNİFÜL-KÜTÜB:
Tasnif;sınıflandırmak,aynı cinsten olan ya da aralarında ortaklıklar bulunan malzemeyi başkalarından ayırmak.
Terim olarak ise;müdevven(tedvin edilmiş)Hadis malzemesi içinde yer alan hadisleri konularına göre ayırıp belli bab ve bölümlerde toplamak demektir.
Sahifeler cüzler şeklinde tutulmuş küçük yazılı hadis vesikalarının herhangi bir ayrıma gitmeden ortaya çıkarılan yığın halindeki hadislerin kolaylıkla istifadeye sunulması fikri tasnifi gerekli kılmıştır.
Tasnif tedvinden sistem,kapsam ve zaman olarak farklı olmasına rağmen ,tedvinle birlikte başladığı bir gerçektir.Tasnif eserleri Hicri 120-130 larda görülsede daha öncesine dayandığı görülür.
İlk Musannef müellifleri;Mekke’de Abdülmelik b. Abdülazizb. Cüreyc(150/767),
Irak’ta(Basra) Said b.Ebi Arube .Bu iki musannefin esrleri müstakil olarak elimize ulaşmamıştır.Aynı devirde yaşayan Yemen’li Mamer b. Raşid’in el-Camiinin yazma nüshaları günümüze ulaşmıştır.Bu eser hadis musannefatının en eskisidir,devrinin tasnif yöntemi hakkında yeterli bilgi vermektedir.
Müsteşrik Goldziher bu iki muhaddisin eserlerinin günümüze ulaşmadığı gerekçesi ile onların arz ve üslubları hakkında hüküm verilemeyeceğini ileri sürer,tedvini tasnif dönemiyle birleştirerek ilk musannef hadis eserinin Buhari’nin Sahih’i olduğunu iddia eder.Müsteşriklerin anlamadığı isnad sistemi bunun sebebidir.Zira belli hocalardan hadis alıp belli öğrencilere hadis nakleden bir ravi olan muhaddisin rivayetleri öğrencileri vasıtasıyla sonraki nesillere akmaya devam etmiştir.Mesela İbn Ebi Arube’nin Ahmed b.Hanbel’in Müsned’inde 90 yerde,Kütüb-i Sitte’de 175 yerde geçer.
Mamer b Raşid’in hocası Hemmam b. Münebbih’in(132/718)Sahifesi ve Ma’mer’in talebesi Abdürrezzak b. Hemmam’ın (211/827)El-Musannef’ielimizde olduğundan h. 2.asır tasnif faaliyetleri hakkında yeterli bilgiye sahibiz demektir.
Hadisin intikal aşamaları arasında süre olarak en uzun dönem tasnifu’l kütüb safhasına aittir.H.2. asrın büyük bölümü,hadis edebiyatının altın çağı 3.asır ve hadis edebiyatı nın son örneklerinin verildiği 4.asrın ilk yarısı bu safhaya aittir.
Sonraki Çalışmalar
a-Tasnif dönemi eserleri üzerinde ek çalışmalar
b-Hadis Usulü edebiyatı
c-Rical edebiyatı
d-Şerh edebiyatı
e-Tahricte kolaylık sağlayan eserler.
Bütün bu merhalede ortaya çıkan ve günümüze ulaşan Hadisle ilgili ilmi mahsuller “Hadis Edebiyatı”nı oluşturur.
TASNİF DEVRİ HADİS EDEBİYATI
Tasnif Sistemleri:İki ana tasnif sistemi var. Aler-rical;sahabe ravilerin isimlerine göre ve Ale’i-ebvab ;konularına göre tasnif sistemi.Tasnif sistemleri toplumdaki ihtiyaca ve musanneflerin amaçlarına uygun olarak ortaya çıkmıştır.
Ale’r-Rical Tasnif:Sahabi raviler muhtelif kriterlere göre sıralanır ve hadisler konularına bakılmaksızın isimleri altına yazılır.Kriter olarak ta Müslümanlıktaki kıdemi,Hz. Peygambere yakınlığı gibi hususlar benimsenir.Mesela Ebu Davud et Tayalisi ve Ahmed b.Hanbel’in Müsnedlerinde Hz Ebu Bekir’in Müsned’i ilk sırayı alır.
Müsnedlerden başka Etraf Kitapları ve Mu’cemler de bu sisteme sahiptir.
Mucemlerde musannefin hocalarıya alfabetik ya da kabilelerine göre sıralanır.Et Taberani’nin el Mucemu’l Evsat ve
El Mucemu’s Sağir’i bu grubun örneğidir.El Mucemu’l Kebir ise Müsnedler gibi sahabi isimlerini esas alır.
Ale’r Rical sisteme sahip eserlere dikkatle hazırlanmış konu fihristlerinin eklenmesi onlardan yararlanma imkanını artırır.Nitekim Tayalisi ve Ahmed b Hanbel’in Müsnedleri ale’l –ebvab sisteme göre yeniden tertib tasnife tabi tutulmuştur.
Ale’l Ebvab Tasnif:Ravilerine bakılmadan konularına göre taksim ve tasnife tabi tutulur.Bu sistemdeki eserlerin genel adı Musannef’tir.Sistematik olarak kolaylıkla yararlanma imkanı veren Musannef türü ,hadis edebiyatının hakim sistemidir.Kütüb-i Sitte en mükemmel örnekleridir.Cami’ler ,Sünen’ler ve bunlara bağlı Müstedrek,Müstahrec,Zevaid vs.eserler bu türe dahildir.
Camiler bütün dini konularla ilgili hadisleri toplayan en kapsamlı eserlerdir.
Sünenler ise (taharetten vasiyete) fıkıh kitapları tertibinde eserlerdir.
Musannefler de sünenlerdeki merfu hadislere ilaveten mevkuf ve maktu hadisleride ihtiva eder.İmam Malik’in
Muvatta’ı,Abdürrezzak b Hemmam’ın el- Musannef’i,İbn Ebi Şeybe’nin el-Musannef’i gibi.
CAMİLER:Hadis edebiyatının Musanneflerden sonra ikinci büyük grubunu Cami’ler oluşturur.
Cami’ler sekiz ana bölümden oluşur.Bölümlerden her birine “kitab”denir.
1-İman:İnanç konuları(iman,İslam,tevhid,itisam)
2-Ahkam veya Sünen:İbadat ve muamelat konuları
3-Rikak veya Zühd:Ahlak ve nefis terbiyesi
4-Et’ime,Eşribeveya Adab(beşeri ilişkiler ve günlük konular)
5-Tefsir:Ayetlerin değişik açılardan beyanı
6-Tarih,Siyer,Cihad:Devletler arası ilişkiler,savaş barış,megazi,cihad
7-Menakıb:Hz Peygamber,diğer peygamberler,ashab’ı Kiram’ın yaşayışları
8:Fiten ve Melahim:Geleceğedair bir takım olaylar ,kıyamet alametlerine dair konuları içerir.
Camiler bu bölümlerden birini ihtiva etmez veya eksik ihtiva ederse Cami olmaktan çıkar.Tefsir bölümü nakıs olduğu için Müslim’in kitabını Cami saymayanlar olmuştur.Buhari,Müslim ve Tirmizi’nin eserleri Cami’dir.
İMAM BUHARİ VE SAHİHİ
Buhari
Muhammed b. İsmail b.İbrahim el-B uhari h.194/810yılında Buhara’da doğmuştur. Künyesi Ebu Abdillah’tır.
Şam, Basra,Hizcaz, Kufe Bağdad ve Mısır da hadis tahsil etmiştir.Ezberlediği hadis sayısı 100 bini sahih ,toplam 300 bindir.Yegane alaka konusu hadise hizmet konusunda her türlü fedakarlıktan çekinmemiş ,hemen her şeyini bu uğurda harcamıştır.Yüzyıllar sonra İbn Hacer el Askalani”Gök kubbenin altında Rasulullah(sav)’in hadislerini Buhari’den iyi bilen birini görmedim.”
Eserleri;et-Tarihu’s Sağir,et-Tarihu’l Evsat,et-Tarihu’l Kebir,el Edebü’l Müfred,ed-Duafa…
Sahihu’l Buhari (el-Camius Sahih) pek müstesna bir eserdir.
Sahih
Tam adı el Camiu’l müsnedüs sahihu’l muhtasar min umuri Rasulillahi sav ve sünenihi ve eyyamih olan eserini ,hocası İshak b.Rahuye’nin “Rasulullah’ın (SAV) sahih hadislerini muhtasar bir kitapta toplasanız.”temennisi sonucu yazmıştır.
Buhari Sahih’ini 600 bin hadis arasından seçmiş,Mescid-i Haram’da te’lif etmiştir.Concordance’a (el Mucemü’l Müfehres) göre 97kitab ve 3730babtan oluşur.Mükerrerler dahij 7275 hadis.Mükerrerler çıktığında dört bine yakın hadis vardır.
Telif sebebine göre,Buhari ‘nin Sahih’inde zayıf hadis yoktur.O sahih hadisleri toplamak için te’lif edilmiştir.Ancak Buhari ,bazen istidlal kabilinden ve bab başlıklarında zayıf hadis zikreder.Ama bunları tahdis sigasıyla vermez.Senedleri hazfedilmiş olarak verir.Aslında bu rivayetlerin çoğunda hafif bir zayıflık vardır.
Bab başlıklarını çoğu kez ayet-i kerimelerden ,bazen hadislerden iktibaslarla,bazende serbest şekilde ve fakat fıkhi anlam taşıyacak şekilde tanzim eder.Bu yüzden “Buhari’nin fıkhi görüşleri konu başlıklarındadır.”sözü meşhurdur.
Buhari bazen hadisi hüküm çıkarmak için bölerek tekrarlar.Aynı hadisi farklı senetlerle verir.Hadisleri farklı sened ve metinlerle vererek hem hadisi kuvvetlendirir hem de lafız farklarından farklı hükümler elde edilmesini sağlar.
Hadislerde geçen garib kelimeleri açıklar.Müşkilil hadis konusunda da açıklama yapar.Buhari’nin Sahih’inde 22 adet sülasi (musannif hariç üç ravi ile Rasulullah’a ulaşan)hadis bulunur.En uzun ve en fazla sayıda ravi adı geçen senedi 9’ludur.
Sahih’in Nüshaları ve Ravileri:
Sahih’in 1000 kadar ravisi vardır.5 tanesinin isimleri;el-Firebri,en Nesefi,en Nesevi,el Bezdevi,el Mehamili.
El Firebri rivayeti Sahih iBuhari’nin sonraki nesillere intikalini sağlayan yegane nüshadır.
Sahih’in Baskıları
Ebu’l Hasen Ali b. Muhammed el-Yununi’nin Firebri’den gelen bütün nüshaları bir araya getirdiği yazma nüshası
2.Abdülhamit’in emriyle ve şahsi bütçesiyle Yıldız Sarayından Camiul Ezher’e gönderilmiş,bu nüsha esas alınarakKahire’de 1313/1895 yılında 9cilt olarak basılmıştır.Bu baskı Medine’de renklendirilmiş,sayfa kenarlarına no ‘ları ve dipnotlar eklenmiştir.
Son dönem Osmanlı ulemasından Hacı Mehmed Zihni Efendi tarafından harekelenerek Matbaa-i Amirede 1315 de 8 cilt olarak basılmıştır,ülkemizde yaygındır.
Bu baskı sonuna hadislerin alfabetik fihristide eklenerek Çağrı yayınevi tarafından ofset usulüyle 1992de İstanbulda
Yenilenmiştir.
Sahih üzerine yapılan çalışmalar;
İmam Buhari’nin vefatından bir asır sonra Sahih’ine şerh yazılmıştır.İlk şerhi Horasan’lı büyük Türk muhaddis Ebu
Süleyman el-Hattabi Alamü’s –Sünen adıyla yazmıştır.Daha sonra Katip Çelebi’nin tesbitine göre 82 şerh yazılmıştır.
Buhari’ye 244adet şerh ve şerhle ilgili çalışma yapılmıştır.
En meşhur şerhler;Kirmani’nin el –Kevakibu’d Derari’si,İbn Hacer’in Fethu’l Bari’si, Ayni’nin Umdetu’l Kari’si,Kastallani’nin İrşadu’s Sari’si,dir.
Zeynüddin Ahmed b Ahmed Abdüllatif ez Zebidi’nin et-Tecridu’s Sarih li Ehadisi’l Camii’s –Sahih’i Buhari üzerine yapılmış bir ihtisar çalışmasıdır.Bu eser Babanzade Ahmed Naim ve Kamil Miras tarafından Türkçe’ye
Tercüme ve şerhedilmiştir.
Diyanet işleri Başkanlığı 12 cilt olarak neşredilen tecride kılavuz fihrist eklemiştir.
Tecrid üzerine Hindistan Bopal’li alim kannuci tarafından yazılan Avnü’l Bari li halli edilleti’l Buhari adlı şerh Mısır Bolak baskısından sonra 5cilt yeniden basılmıştır.
Sahih –i Buhari’nin tamamı Sahih-i Buhari ve Tercemesi adıyla Mehmed Sofuoğlu tarafından 17 cilt halinde Türkçe’ye tercüme ve şerhedilmiştir.