hafiza aise
Mon 24 March 2014, 04:02 pm GMT +0200
ÜNİTE 7 / YAHUDİLİK - II
S. YAHUDİLİĞİN TEMEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
C. Yahudiliğin Temel Özellikleri:
1. Ahit Dini olması
2. Seçilmişlik
3. Kutsal Toprak (Arz-ı Mev’ud)
4. Ma’bed
5. Mesihçilik
S. YAHUDİLİĞİN AHİT DİNİ OLMASI ÖZELLİĞİ NE İFADE EDER?
C. Yahudiliğin en başta gelen özelliği, onun bir ahit dini olmasıdır. Tanrı, Yahudilerin atası Hz. İbrahim, İshak ve Yakup’la bir ahit yapmıştır. Bu ahit, İsrailogullarının tanrının seçkin milleti olmasıyla ilgilidir. Tanrı, İsrailogullarının atalarına, onların soylarını büyük bir millet haline getireceğini ve süt ve bal akan kutsal toprakları onlara vereceğini vaat etmiştir. Tanrı, daha sonra bu vaadini Hz. Musa zamanında tekrarlamıştır. Bu yüzden Yahudilikte din ile milliyet iç içe girmiştir.
S. YAHUDİLİĞİN SEÇİLMİŞLİK ÖZELLİĞİ NE İFADE EDER?
C. Yahudilere göre Tanrı, ataları İbrahim, İshak ve Yakup’la bir ahit yapmış ve onların soyunu kendisi için özel millet olarak seçmiştir. Bu yüzden Tanrı, tarihte onlara daima yardım etmiştir. Dört yüz yıllık Mısır esaretinden onları kurtarmak için Hz. Musa’yı görevlendirmiş ve kendisi de onların kurtuluşuna müdahalede bulunmuştur. Kutsal kitabı Tevrat’ı diğer milletlere vermemiş, onu özel milletine teslim etmiştir.
S. SEÇİLMİŞLİK DUYGUSUNUN FAYDASI NE OLMUŞTUR?
C. Her türlü baskı ve zorlama karşısında milli ve dini kimliklerini koruyabilmişlerdir.
S. DİNDAR YAHUDİLER SEÇİLMİŞLİĞİ NASIL YORUMLAR?
C. Dindar Yahudiler, seçilmişliği bir imtiyaz değil, külfet olarak görürler. Çünkü tarlanın nasıl ekilip biçileceğinden, elbisenin rengine ve biçimine kadar hayatın her alanını kurallara bağlayan bir dini yasamak ve yaşatmak zorunda olduklarını düşünürler.
S. YAHUDİLİĞİN KUTSAL TOPRAK ÖZELLİĞİ NE İFADE EDER?
C. Yahudilik, diğer dinlerden farklı olarak, belli bir toprakla kimlikleştirilmiş bir dindir. Yahudiliğin en temel kurum ve kuralları bu topraklara göre belirlenmiş ve şekillenmiştir. Tanrının seçip belirlemesi nedeniyle kutsal sayılan bu topraklar, Filistin topraklarıdır. Yahudilik bu toprakların dışında tam olarak yaşanamaz. Zorunlu sürgün hali hariç, Tevrat’ın buyruklarına kulak veren Yahudilerin mutlaka bu topraklarda yaşamaları gerekir. Yahudi din bilginleri, şartları uygun olup ta kutsal topraklarda yaşamayan Yahudileri Tevrat’ın buyruklarına karsı gelmiş bir asi olarak değerlendirmektedirler.
S. FİLİSTİN TOPRAKLARININ YAHUDİLİK’TE ÖNEMİ NEDİR?
C. Yahudiliğe göre;
* Kudüs dünyanın merkezidir ve öldükten sonra yeniden dirilme bu topraklarda gerçekleşecektir.
* Tanrının seçip belirlemesi nedeniyle kutsal sayılan bu topraklar, Filistin topraklarıdır. Yahudilik bu toprakların dışında tam olarak yaşanamaz.
* Yahudiler, zorunlu kalmadıkça kutsal toprakların dışında yasayamazlar. Hatta bu topraklardan başka bir yerde devlet kurmaları bile caiz değildir. Siyonizmin kurucusu Theodor Herzl, XIX. yüzyılda böyle bir teşebbüste bulunmuş, fakat dinî otoritelerin tepkisiyle karsılaşmıştır. O, İngiltere’nin de desteğini alarak Uganda’da bir Yahudi devleti kurmak istedi. Fakat Yahudi din otoriteleri, Yahudilerin kutsal toprakların dışında bir devlet kurmalarının dine aykırı olduğunu ileri sürerek buna yanaşmadılar. Dinî otoritelerin desteğini alamayan Herzl, bu planından vazgeçti ve Filistin’de devlet kurmak için çalışmalarını sürdürdü.
S. YAHUDİLİKTE MA’BED ÖZELLİĞİ NE İFADE EDER?
C. Yahudilik mabet merkezli bir dindir. Yahudilikteki birçok kuralın mabette gerçekleştirilmesi gerekir.
* Bu mabet de her hangi bir mahalli sinagog (havra) değildir.
* Yerini Tanrının seçmiş olduğu ve onun istemesiyle Kral Süleyman tarafından yaptırılan Kudüs’deki meşhur mabettir. Süleyman Mabedi olarak da bilinen bu mabedin Yahudilerde adı Bet-Hamikdaş ’tır (Kutsal Ev).
* Birçok defa tahribata uğrayan ve en son M.S. 70 yılında tamamen yıkılan Süleyman Mabedi’nden geriye bugün sadece batı duvarı kalmıştır.
* Mabedin yerine daha sonra Müslümanlar tarafından Mescid-i Aksa inşa edilmiştir.
* Süleyman Mabedi’nden kalan batı duvarı Yahudiler için önemlidir. Adı, Ibranice’de “Kotel”dir. Yahudiler, bu duvarın önünde Mabedin durumu için ağıt yakarlar ve en kısa zamanda yeniden inşa edilmesi için Tanrıya yakarırlar.
S. KUDÜS’E TAMAMEN HÂKİM OLAN YAHUDİLER BU MABEDİ NİÇİN YENİDEN İNŞA ETMEMEKTEDİRLER?
C. Yahudiler, 1967 yılındaki savaş sonucunda Kudüs’e tamamen hâkim olmalarına rağmen Mescid-i Aksa’yı yıkıp yerine Süleyman Mabedi’ni tekrar inşa etmemişlerdir. Bunun iki nedeni vardır:
1. Müslümanların tepkisi: İsrail devleti, İslam dünyasının tepkisinden çekindiği için şimdiye kadar bunu plânlamamıştır.
2. Yahudiliğin Mesihçi karakteri: Ortodoks Yahudiliğe göre Süleyman Mabedi’nin yeniden inşa edilmesi, Mesih’in gelmesine bağlıdır. Mesih’in gelmesinden önce girişilecek böyle bir faaliyet, dinî otoritelerin tepkisini çekecek, din ile devlet karsı karsıya gelecektir.
S. YAHUDİLİKTE MESİHÇİLİK ANLAYIŞI NEDİR?
C. HZ. Davut soyundan gelecek üstün güçlere sahip ve Yahudileri kurtaracak Mesih inancıdır.
* Mesih bir kurtarıcıdır. Uzun süre sıkıntıyla karsılaşmış, kendi çabalarıyla sıkıntıdan kurtulamamış tüm milletlerde bir Mesih beklentisi olmuştur. Yahudilerdeki Mesih beklentisi, M.S. 70 yılında Roma istilasından sonra belirgin hale gelmiştir.
* Romalılar, Yahudilerin Kudüs’deki mabedini yıkmış, önemli dinî kurumlarını ortadan kaldırmış ve Yahudiler üzerinde büyük bir baskı uygulamışlardır. M.S. 70 yılındaki bu yıkımdan sonra Yahudiler bir daha toplanma fırsatı bulamamışlar ve 1948 yılına kadar devamlı başka milletlerin egemenliği altında yaşamışlardır. Bu durum onlarda, Davud soyundan gelecek ve kendilerini kurtaracak olağan üstü güçlere sahip bir Mesih inancının doğmasına yol açmıştır.
* Yahudi din adamları bu inancın temelini kutsal kitaplara dayandırmışlardır. M.S. XII. yüzyılda meşhur Yahudi bilgini Maimonides (Musa bin Meymun), Yahudiler için belirlediği on üç maddelik iman esasları arasına Mesih inancını da koymuştur. Yahudiler, her sabah ibadetinde “Geciktiği halde Mesih’in geleceğine inanırım” cümlesini iman ikrarı olarak tekrar ederler.
S. MESİH İNANCININ ORTODOKS YAHUDİLER AÇISINDAN ÖNEMİ NEDİR?
C. Yahudiliğin birçok kurum ve kurallarının yeniden işlerlik kazanması için Mesih gelmelidir.
S. YAHUDİLİK’TE MİSYONERLİK ÇALIŞMALARI VAR MIDIR?
C. Tevrat'ta, din olarak Yahudiliğin sadece Yahudi milletine has olduğu belirtilmemiştir. Bununla birlikte Tevrat, Yahudilere, diğer kavimleri Yahudiliğe davet etmeyi de açıkça emretmemiştir. Tevrat'ta, Yahudilerin dinlerini yaymak için savaş yaptıklarına dair bilgi yoktur. Yahudilerin diğer kavimlerle savaşları, toprak kazanma, vaat edilen topraklara girme savaşlarıdır. Bununla birlikte Tevrat'ta, dolaylı olarak, Yahudiliğin diğer kavimlere açık bir din olduğunu gösteren bölümler vardır.
S. YAHUDİLER DİNLERİNİ YAYMAYA ÇALIŞMIŞLARMIDIR?
C. M.S. 2.yy la kadar çalışmışlardır.
S. YAHUDİLİĞE GEÇİŞLERE NİÇİN SINIRLAMA GETİRİLMİŞTİR?
C. Yeni girenlerin çıkardığı problemler ve mühtediliğe karşı olumsuz bakıştan dolayı Yahudiliğe geçişlere sınırlama getirilmiştir.
S. YAHUDİLİK GÜNÜMÜZDE DIŞARIDAN GİRİŞLERE AÇIK MIDIR?
C. Çağdaş Yahudi bilgini Arthur Hertzberg’e göre açıktır.
S. YAHUDİLİĞİN İNANÇ ESASLARINI KİM NE ZAMAN BELİRLEMİŞTİR?
C. Maimonides (Musa b. Meymun) tarafından MS.12 yy’da belirlenmiştir.
S. YAHUDİLİĞİN İNANÇ ESASLARI NELERDİR?
C. Yahudiliğn İnanç Esasları:
1. Tanrı var olan her şeyi yarattı ve onlara hükmetmektedir.
2. Tanrı birdir ve ondan başka tanrı yoktur.
3. Tanrı bir cisim değildir ve hiçbir şekilde tasavvur edilemez.
4. Tanrı ezeli ve ebedidir.
5. İbadet sadece tanrıya mahsustur ona ortak koşulamaz.
6. Peygamberlerin bütün sözleri haktır.
7. Hz Musa’nın peygamberliği gerçektir o kendisinden önce ve sonra gelen Peygamberlerin en büyüğüdür.
8. Elimizde olan Tevrat tamamıyla tanrı tarafından Musa’ya verilenin aynısıdır.
9. Tevrat değiştirilmeyecektir ve tanrı gelecekte başka Tevrat göndermeyecektir.
10. Tanrı insanın bütün işlerini ve düşüncelerini bilir.
11. Tanrı emirlerini yerine getirenleri mükâfatlandırır, ihlal edenleri cezalandırır.
12. Mesih gelecektir geciktiği halde her gün onun gelmesini beklerim.
13. Tanrı’nın bildiği bir zamanda ölümden sonra dirilme gerçekleşecektir.
S. YAHUDİLİGİN İNANÇ ESASLARI HANGİ HUSUSLARI İÇERMEKTEDİR?
C. Yahudilerdeki inanç esasları; Tanrı, peygamberlik, Musa’nın en büyük peygamber olusu, Tevrat’ın değişmediği ve değişmeyeceği, öldükten sonra dirilme, ahiret, ve Mesih gibi temel konuları içermektedir.
S. ONÜÇ MADDE BÜTÜN YAHUDİLER TARAFINDAN KABUL EDİLİR Mİ?
C. On üç maddelik iman esasları sadece Ortodoks Yahudiler tarafından kabul görmektedir.
S. YAHUDİLERDE TANRI İNANCI?
C. Tanrı, her şeyi yaratan ve hükmeden yüce bir varlıktır. Onun Elohim ve Yehova olmak üzere iki ismi vardır:
1. Elohim: Tanrı’nın Gazap tarafını temsil eder.
2. Yehova: Tanrı’nın Rahmet tarafını temsil eder.
* Yahudiler Tanrının gazabından çok korktukları için Elohim adını daha çok kullanırlar.
S. YAHUDİLER’İN MELEK VE PEYGAMBER İNANCI?
C. Yahudiler’de:
* Meleklere iman, Yahudi iman esasları arasında yer almaz.
* Peygamberlere iman, Yahudilerin son peygamberi Malaki ile sınırlıdır. Malaki ile peygamberlik sona ermiştir; bir daha peygamber gelmeyecektir. Bu yüzden Yahudiler, Hz. Isa ile Hz. Muhammed’in peygamberliğine inanmazlar.
S. YAHUDİLERİN TEVRAT’TA DEĞİŞİKLİK HUSUSUNDAKİ İNANÇLARI?
C. Yahudilerin Tevrat’ta değişiklik hususundaki inançları:
* Yahudilerin elinde bulunan Tevrat’ın Hz. Musa’ya verilen Tevrat’la aynı olduğu, değişmediği ve değiştirilmeyeceği ile ilgili iman esası, Müslümanların yönelttikleri ithama cevap mahiyetindedir. Maimonides’in yasadığı dönemde İbn Hazm gibi bazı Müslüman bilginler, Tevrat’ın Yahudiler tarafından tahrif edildiğini iddia etmekteydiler. Bu iddia bugün de Müslümanlar arasında yaygındır. Ancak Yahudiler arasında da Tevrat’ın tahrif edildiğini iddia edenler çıkmıştır. Hatta Yahudilerin nazarında otorite kabul edilen Talmud gibi önemli dinî kaynaklarda bile Tevrat’taki bazı cümlelerin kasıtlı olarak değiştirildiği belirtilmektedir. Maimonides, Yahudilerdeki şüpheyi gidermek için bu meseleyi iman esası haline getirmiştir.
* Fakat bugün bile bazı Yahudi gruplar, Tevrat’ın zaman içinde değişime uğradığını kabul etmektedirler.
S. AHİRETE İMAN KONUSU TEVRATTA AÇIKÇA GEÇERMİ?
C. Tevrat’ta ahirete imanla ilgili hiçbir emir yoktur. Tevrat’ta olmamasına rağmen Yahudi din bilgini Rabbiler, bazı cümleler üzerine yorumlar yaparak ahirete imanın, Yahudiliğin esaslarından olduğuna karar vermişlerdir. Rabbilere göre ahirete inanmayanlar, kâfirdir. Onlar cennet hayatından nasip alamayacaklardır.
S. YAHUDİLİKTE MESİHLE İLGİLİ GÜNÜMÜZDEKİ İNANÇLARI?
C. Mesih’le ilgili iman maddesi, beklenen Mesih’in belirlenen geliş tarihinin üzerinden yüzyıllar geçmesine rağmen hâlâ gelmemesi karsısında Yahudilerin kalbinde şüphe uyanmasını engellemek için düzenlenmiştir. Bu gün Ortodoks Yahudilerin dışındaki Yahudilerin çoğu Mesih inancını terk etmiştir.
S. TALMUD’DA GÜNAHKÂR YAHUDİLERİN DURUMU?
C. Bir Yahudi ne kadar büyük bir günah işlerse işlesin, cehennemde ancak on iki ay kalacaktır. Bu, Talmud’da belirtilmektedir.
S. YAHUDİLİKTE MABET VE İBADET?
C. Tevrat’taki buyruğa göre ibadet sadece Tanrıya yapılır. İbadet mabet merkezlidir.
* Bu mabet ise ilk defa Kral Süleyman tarafından yaptırılan Kudüs’deki mabettir (Süleyman Mabedi / Bet-Hamikdaş). M.S. 70 yılında bu mabet tamamen yıkıldığı için Tevrat’ta emredilen ibadetlerin bir kısmı askıya alınmıştır.
* Kurban ve Hac ibadeti bunların en basında gelmektedir.
* Günlük ibadetler günümüzde, mabedi temsil ettiğine inanılan sinagoglarda veya herhangi bir yerde yapılmaktadır.
S. YAHUDİLİKTE TOPLU İBADETE KATILMA VE TOPLU İBADET YAPMA ŞARTI VE İBADETİ YÖNETME?
C. Toplu ibadet, bülug çağına ulaşmış (on üç yas) en az on erkekle yapılabilir. İbadeti haham veya cemaatten biri yönetir.
S. SİNAGOG NEDİR?
C. Havra. İslâm’daki Cami karşılığıdır ve topluca ibadet etme mekânıdır.
S. BİR SİNAGOGTA BULUNMASI GEREKEN UNSURLAR NELERDİR?
C. Sinagogların belli bir mimarî sitili yoktur. Bölgeye göre yapı sekli değişiklik gösterir. Ancak bütün sinagoglarda mutlaka üç şey bulunur:
* Aron-Hakodes : (kutsal dolap) İçinde elyazması Tevrat tomarlarının bulunduğu bir dolaptır. Bir bakıma sinagogdaki mihrabı oluşturur.
* Ner-Hatamid : (devamlı yanan ışık) Aron-Hakodes’in üst tarafında bulunan ve devamlı yanan bir ışıktır.
* Teva: Aron-Hakodesin tam önünde yer alan bir kürsüdür. İbadet esnasında Aron-Hakodes’ten çıkarılan Tevrat tomarı bu kürsüde okunur.
S. SİNAGOGA GİRİŞLERDE NELERE DİKKAT EDİLİR?
C. Resim ve heykel bulunmaz edebe uygun kıyafet ve başörtülü girilir erkeler kipa denilen takke takar kadın erkek ayrı oturur ve kadınlar aktif ibadete katılmaz sadece dinleyicidirler.
S. GÜNLÜK İBADET VAKİT VE ŞEKİLLERİ NELERDİR?
C. Sabah ikindi ve akşam siddur denilen dua kitabından belirli bölümleri okurlar. İbadette amida denilen ayakta yapılan dua asıl kısımdır.
S. ŞABAT NEDİR?
C. Haftalık ibadet ve dinlenme günüdür. Cuma günü ikindiden sonra başlayıp cumartesi akşama kadar devam eder.
S. ŞABAT GÜNÜ NELER YAPILIR?
C. Sinagoglarda ibadet edilir, evde şabat mumu yanar, güzel yemek yenir, balık gözde yemeklerdendir, sofrada şarkı ve ilahiler söylenir.
S. YAHUDİLİKTE DİNÎ BAYRAMLAR (YILLIK IBADET GÜNLERİ)?
C. Yahudilikte birçok dinî bayram vardır. Bunların Yahudiler açısından anlamı ve önem derecesi birbirinden farklıdır. Bayramların sırası, Yahudi takviminin başlangıcına göredir:
* ROŞ- HAŞANA: Yılbaşı bayramıdır ibadet ve tevbe ile geçirirler.
* YOM KİPPUR: Roş-Haşana’nın 1. gününden itibaren devam eden 10 günlük tevbe zamanının sonundaki kefaret günüdür.
* SUKKOT: Mısırdan çıkarıldıktan sonra 40 yıl çölde dolaşmaları anısına yapılan eğlence ağırlıklı bir bayramdır 8 gün sürer.
* SİMHA TORA: Tevrat’ın hatim bayramdır. Sukkot’un hemen ertesi günü yapılır.
* HANUKA: Savaşta mabetteki yedi kollu şamdanın 1 günlük yağla 7 gün yanması şerefine yapılan bayramdır. 8 gün sürer.
* FISIH: Mısırdan çıkış anısına mart- nisan ayları arasında 8 gün süren mayaly yemenin yasak olduğu hac bayramıdır.
* ŞAVUOT: Tanrı tarafından tevratın verilmesinin kutlandığı bayramdır haziran- temmuz ayında kutlanır haftalar bayramı olarak bilinir.
S. YAHUDİ ÖRF VE ADETLERİ?
C. Yahudi Örf ve Adetleri:
* DOĞUM: Yahudilikte insan yasamı, doğumdan ölüme kadar dinle iç içedir. Doğum halindeki kadın için bir takım tedbirler alınır. Kadının doğum esnasında kötü ruhların etkisinde kalabileceği endişesiyle, yatağın etrafına anahtar ve Tevrat konur.
* SÜNNET: Doğumunun 8. Gününde (Tevrat’a göre Sünnet emri geldiğinde Hz. İbrahim 99 yaşında, oğlu İsmail 13 yaşında ve İshak 8 günlük iken sünnet olmuştu. İshak kurala göre, İsmail kural dışı sünnet olduğu için sünnet olayı İshak’ı seçilmişliğinin işareti olarak kullanılmıştır.- Yaşayan Dünya Dinleri-208/209)
* AD VERME: Sünnet’ten sonra çocuğa isim verilir. İsimlerde genellikle Tanrı adı “el” ile bitişik isimler kullanılır; Rahel, Rafael gibi. Bazı yerlerde, çocuğa yöresel adlar da verilir. Türkiye’de Sami, Yusuf, Naim gibi isimler verilmektedir.
S. YAHUDİLİKTE MÜKELLEF OLMA YAŞI VE TÖRENLERİ?
C. Yahudilikte Mükellef olma yaşı: 13 ‘tür.
* On üç yaşına giren erkek çocuk için “şeriatın oğlu” anlamına gelen “Bar Mitzva” töreni düzenlenir.
* Bu törende çocuk ilk defa sinagogda Tevrat okur. Ailesi ona bir Tevrat hediye eder.
* Kızlar için de “Bat Mitzva” (şeriatın kızı) töreni düzenlenir. Fakat bu tören, dinen zorunlu değildir.
S. YAHUDİLİKTE EVLİLİK?
C. Evlilik işlemlerinin dinî kurallara göre yapılması gerekir. Dine uygun olmayan evlilik geçerli değildir.
* Evlenme töreni, haham nezaretinde yapılır.
* Ketuba denilen evlilik sözleşmesi imzalanır. Ketuba, kadının haklarını garanti altına alan dinî bir belgedir. Ketuba’yı imzalayan damat onu geline teslim eder.
* Ketuba’nın teslim edilmesinden sonra “hubba” denilen evlilik çadırın altına girilir ve tören orada tamamlanır.
* Damat, “Musa şeriatına ve İsrail kanunlarına göre sen bana bu yüzükle bağlısın” diyerek gelinin parmağına yüzük takar.
* Bu işlemlerden birinin eksik olması durumunda evlilik, geçersiz sayılır.
S. YAHUDİLİKTE BOŞANMA?
C. Hoş karşılanan bir şey değildir. Talmud’da: “Erkek karısını boşarsa, (ma’betteki) sunak bile ağlar.” denmiştir. Bununla birlikte yürüme imkânı olmayan evliliklerde boşanmaya kerhen izin verilmiştir.
S. YAHUDİLİKTE ÖLÜM VE YAS TÖRENLERİ?
C. Yahudilik ölümü, hayatın başka bir safhasına geçiş aracı olarak görür. Bundan dolayı mezarlık, İbranice'de "Beth Ha-Hayim (Dirilerin Evi)" olarak isimlendirilir. Yahudi inancına göre Tanrı, iki dünya yaratmıştır: Bunlardan biri cisim dünyası, diğeri ruh dünyasıdır. Cisim dünyası, geçici bir gölge gibidir. Asıl olan ruh dünyasıdır. Ruh dünyası ebedidir.
* Ölümün yaklaştığına kanaat getiren hasta, bir bakıma kelime-i şehadet olan “Dinle İsrail! Rabbimiz ALLAH, bir olan ALLAH’tır” cümlesini söylemeye çalışır.
* Ölümü, ebedi mutluluğa ulaşmanın yolu olarak gören Yahudilik, bununla birlikte ölünün ardından üzülmeyi ve onun için yas tutmayı meşru kılmış ve hatta yas tutmanın kurallarını belirlemiştir.
* Ölünün yakınları, dinen belirlenen kurallar çerçevesinde yas tutarlar. Üzüntülerini, üzerlerindeki elbiselerini parçalayarak göstermeye çalışırlar. Bu, genellikle cenaze gömülmeden önce mezarlıkta cereyan eder.
* Ölünün defninden sonra, kırk gün süren yas zamanı baslar. Bunun ilk üç günü şiddetli keder günüdür. Takibenden yedi günde sadece yas tutulur. Sonraki otuz gün de normal hayata başlanır.
S. GÜNÜMÜZ YAHUDİLİĞİNİ ETKİLEYEN UNSURLAR NELERDİR?
C. Günümüz Yahudiliğini etkileyen unsurlar:
1. Fransız İhtilali: Avrupa’da Yahudilere karşı tavır değişmiştir. (Rahata kavuşmuşlardır.)
2. Beklenen Mesih’in Gelmeyişi: Hiç gelmeyeceği dolayısıyla vaat edilen şeylerin gerçekleşmeyeceği inancı hâsıl olmuştur. Geleneksel Yahudilik anlayışını gözden geçirmeleri gerekmiştir. Bu gün Ortodoks Yahudilerin dışındaki Yahudilerin çoğu Mesih inancını terk etmiştir.
S. YAHUDİLİKTE MEZHEP VE GRUPLARIN ÇIKIŞ SEBEPLERİ NELERDİR?
C. Yahudiliği çağdaş dünyanın şartlarına uydurma çalışmalarından birçok mezhep ve grup ortaya çıkmıştır. Bu mezhep ve grupların din anlayışı ve dinin kaynağı olarak Tevrat’a bakışı, klasik anlayıştan tamamen farklılık göstermiştir. Bu mezhepler:
1. Ortodoks Yahudilik
2. Hasidilik
3. Reformist Yahudilik
4. Muhafazakâr Yahudilik
5. Yeniden Yapılanmacı Yahudilik
6. Samiriler.
7. Karailik
S. ORTODOKS YAHUDİLİKLE İLGİLİ BİLGİ VERİNİZ?
C. Hz. İsa dönemindeki ferisilikle başlayan ve İslam döneminde rabbanilikle devam eden ana bünyenin günümüzdeki temsilcisidir. Klasik Yahudi anlayışını aynen devam ettirmektedirler. Tevrat ve din bilginlerinin belirlediği kurallara mutlak itaat ederler. On Emir’e uyma konusunda aşırı derecede titizlik gösterirler. Tanrının adını lüzumsuz yere ağza almama emrini ihlâl etme korkusuyla, ibadette bile Tanrının adını telaffuz etmezler. Onun yerine, “efendimiz” anlamında “adonay” derler. Cumartesinin kutsallığına riâyet etmek için o gün hiçbir iş yapmazlar. Araba kullanmaz, elektrikli aletlere dokunmazlar, ateş yakmazlar. Bu konuda Yahudi din bilginlerinin belirledikleri kurallara tamamen riâyet ederler.
S. HASİDİZM ANLAYIŞI NE İFADE EDER?
C. Hasidizm, Ortodoks Yahudilik içindeki tarikatın adıdır. Buna, Aşırı Ortodoksluk da denir. Hasidiler, Tevrat’taki emir ve yasakları aynen uygularlar. Ayrıca din bilgini rabbilerin belirlediği kurallarda da titizlik gösterirler.
Hasidileri diğer Yahudi gruplardan ayıran özellikler:
* Hasidilerde dinî hayat beş yaşında başlar. Çocuğun başı, hasidî geleneklere göre traş edilir ve saçından bir kısmı yanlardan uzatılır. Başına kipa denilen takke giydirilir.
* Çocuk, bütün hayatını dinî eserleri okumakla geçirir. Hasidilerin yetişkinleri siyah şapka ve cübbe giyerler. Elbiselerinin dörtkenarına ip takarlar. Kadınlar baslarını örtmek için ya tülbent kullanır, ya da peruk takarlar.
* Tüm hayatlarını dine adayan Hasidîler, dünyaya değer vermezler. Bu nedenle, herhangi bir işte çalışmazlar, fakat sayılarını çoğaltmak için çok çocuk edinirler. Çocuklarını, kendi özel dinî okullarında okuturlar. Hasidî çocuklar, bütün hayatını dinî ilimleri öğrenmekle geçirirler. Bu çocuklar, askerlik çağına gelseler bile, “yesiva” denilen medreselerde eğitim gördükleri için askere gitmezler.
* Hasidilerden bazı gruplar İsrail devletini tanımazlar. Bunun sebebi, İsrail’in Mesih gelmeden önce kurulmuş olmasıdır. Bunlara göre, kuruluşunda dine aykırılık bulunan İsrail devletinin bayrağı altında yaşamaktansa başka milletlerin bayrağı altında yaşamak daha iyidir. Hasidilerin büyük çoğunluğu Avrupa ve Amerika’da yasamaktadır. İsrail’deki Hasidiler, Yahudi nüfusun %5’ini oluşturmaktadır.
S. REFORMİST YAHUDİLİK HAKKINDA BİLGİ VERİNİZ?
C. Reformist Yahudilik, X1X. Yüzyılın baslarında Alman Yahudileri arasında ortaya çıkmıştır. İlk öncüleri, Moses Mendelssohn (1729-1786), Abraham Geiger (1810-1874), Ludwig Philipson (1811-1889) ve Samuel Holdheim'dir (1806-1860). Reform hareket, daha sonra Amerika’ya tasınmış ve asıl gelişmesini Amerikan Yahudileri arasında göstermiştir. Reformist Yahudilere göre Yahudilik, İsrailogullarının dinidir. Yahudi olmayan diğer halklar, tabiî din veya kendi gelenekleri ile kurtuluşa erebilirler. Bununla birlikte Reformist Yahudiler, Amerika’da ve Avrupa ülkelerinde Yahudiliğe dışardan üye kabul etmektedirler. Reformistlerin büyük çoğunluğu Amerika’da yasamaktadır.
Reformistlerin Yahudi kutsal metinleri hakkındaki görüşleri:
* Reformistler, Tevrat’a Tanrı tarafından vahyedilmiş bir kitap olarak görmezler.
• Onlara göre Tevrat, atalarının yasadığı dinî tecrübenin kaydedildiği bir kitaptır.
• Onun içindeki emir ve yasakların birçoğu bugün geçerliliğini yitirmiştir.
• İçindeki kıssalar da tarihî gerçeklikleri yansıtmamaktadır.
• Bu bakımdan Reformistler, Tevrat’taki yaratılış hikâyesi yerine Darwin tarafından ortaya atılan evrim teorisini benimserler.
* Reformistler, basta Mesihçilik olmak üzere geleneksel Yahudiliğin birçok ilkesini kabul etmezler.
* Onlara göre Talmud’un herhangi bir kutsallık değeri yoktur.
* Onlar, kutsal toprak ülküsünü de benimsemezler. Onların anlayışına göre, yaşanılan her yer kutsaldır. Bu bakımdan, İsrail topraklarının onların nazarında pek önemi bulunmamaktadır.
* Kadınlarla erkekler din karsısında eşittir. Sinagoglarda yan yana oturup ibadet edebilirler.
* Hatta kadınlar haham bile olabilir, Sinegog’da ibadeti yönetebilirler.
S. MUHAFAZAKÂR YAHUDİLİK İLE İLGİLİ BİLGİ VERİNİZ?
C. Reformistlere tepki olarak doğmuştur. Ortodoks ve reformist Yahudilik arasında bir mezheptir. Geleneksel Yahudilik anlayışına uyarlar ancak Ortodokslar kadar katı değillerdir.
S. YENİDEN YAPILANMACI YAHUDİLİK HAKKINDA BİLGİ VERİNİZ?
C. Moses Mendelssohn ile başlayan Yahudilikte Reform Hareketi sonucu: Reformist Yahudilik oluşmuş, Reformistlerden bazıları bu reform hareketinde aşırıya gidildiğini ifade ederek orta yol olarak Muhafazakâr Yahudiliği kurmuş, Muhafazakâr anlayıştaki bazı hahamlar bu hareketin durduğu nokta ve ilkeleri beğenmemişler ve 1968’de Mordecai Menahem Kaplan önderliğinde Yeniden Yapılanmacı Hareket kurulmuştur.
S. SAMİRÎLER HAKKINDA BİLGİ VERİNİZ?
C. Samirîler, M.Ö. 722 yılında kuzeydeki İsrail krallığının Asur’lular tarafından yıkılmasından sonra ortaya çıkmışlardır. Asur’lular, bölgedeki kontrollerini sağlamak için Asur’dan bir grup insanı buraya getirip yerleştirmişlerdi. Bu grup daha sonra Yahudi inançlarını benimsedi. Fakat Yahudiler, İsrail ırkından olmamaları yüzünden bunları samimî Yahudi kabul etmediler. Onları daima dışladılar. Samirîler bugün İsrail’in Nablus şehrinde ve Tel-Aviv yakınlarındaki Holon kasabasında yaşamaktadırlar. Dinî merkezleri Nablus’tur.
Samirîleri diğer Yahudilerden ayıran temel konular: Yahudilerle Samiriler arasında, mezhep farklılığından öte bir farklılık vardır.
* Samiriler, kendilerini Yahudi kabul etmezler. Fakat Hz. Musa’nın dininin gerçek uygulayacağı olarak kendilerini görürler.
* Ellerinde, Yahudilerinkinden farklı bir Tevrat nüshası vardır. Samirîlerin Tevrat’ı ile Yahudilerin elinde bulunan Tevrat arasında altı bine yakın fark bulunmaktadır.
* Samirîlerin kıblesi Kudüs değil, Nablus’daki Gerizim Dağı’dır.
* Samirilerin ibadet biçimleri, Yahudilerinkine göre, Müslümanların ibadetine daha yakındır. İbadet öncesinde abdest alırlar. İbadet yerlerinde camilerde olduğu gibi halı ve kilim vardır. İbadetleri, namaza büyük oranda benzemektedir. Rükû ve secde gibi erkânları vardır.
S. KARAİLİK (KARAİM YAHUDİLİĞİ)?
C. İslam’ın doğuşundan sonra ortaya çıkmıştır. Yahudi din âlimlerinin oluşturduğu sözlü yorum geleneği Talmud’u reddederler. Ortodoks Yahudilerce Sadukiliğin devamı sayılmış ve tekfir edilmişlerdir.
S. SİYONİZM NE DEMEKTİR?
C. Kudüs’teki Siyon Tepesine verilen bir isimdir. Yahudi Kutsal Kitaplarında bazen Kudüs’e ve genel olarak İsrailoğullarına vaat edilen topraklara Siyon denmektedir.
S. İDEOLOJİ NE DEMEKTİR?
C. Genel olarak siyasi ya da toplumsal bir öğreti meydana getiren ve siyasi ve toplumsal eylemi yönlendiren düşünce, inanç ve görüşler sistemi. Bir topluma bir döneme ya da toplumsal bir sınıfa özgü inançlar bütünü. Bir toplumsal durumu yansıtan düşünceler dizgesi.
S. SİYONİZM İDEOLOJİSİ’NİN TANIMI?
C. Siyonizm, hakkında en çok konuşulan ve çeşitli yorumlar yapılan bir ideolojidir. Bazı yorumlar:
* Siyonizm: Dünyayı ele geçirme projesidir. Siyon Önderlerinin Protokolleri bunun mastır planıdır.
* Siyonizm: Emperyalizm’in bir oyunudur.
* Siyonizm: Yahudi Irkçılığı’dır.
S. YAHUDİLER GÖRE SİYONİZM NE İFADE EDER?
C. Yahudiler göre Siyonizm: Yahudilerin vaat edilen topraklara dönmesini ve Yahudi yaşamının orada yeniden canlanmasını savunan Yahudi Milliyetçilik İdeolojisi’dir.
S. KABALA NE DEMEKTİR?
C. Gelenek manasına gelen bu kelime Yahudi Mistisizmi’ni ifade eder. Kökeni Miladi I. Yüzyılın sonlarına uzanmakla birlikte, müstakil bir sistem olarak XII: yüzyılda teşekkül etmiş Yahudi Batıni Geleneği’ne verilen addır.