hafiza aise
Mon 20 December 2010, 02:15 pm GMT +0200
ÜNİTE 3
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI
İttahat ve terakki; Türk ulusçuluğunu bir ideoloji haline getirmeye çalışmışlardır. Ziya Gökalp (1876-1924) ittahat ve terakkinin en önde gelen ideoloğudur. Türkçülük bilincini yerleştirmeye çalışmışlardır.Bunu yaparken islamcılık ve Osmanlıcılık ilkelerini de yaşatmaya çalışmışlardır.Türkçülük İlk önce dil ile başlamıştır.
Başlıca düşünce akımları;
İslamcılık; Bütün felaketlerin islamdan uzaklaşmadan dolayı geldiği ve yeniden islama dönülmesi gerektiğini savunuyorlardı.
Osmanlıcılık; Dinleri ulusları inançları ne olursa olsun herkes Osmanlı çatısı altında toplanıp çok uluslu bir devlet olma düşüncesindeydi.Ama çok uluslu imparatorluklar yerine dünyada yavaş yavaş ulusal devlet anlayışı hakim olduğundan bu akımın tutması zordu.
Kişisel Girişim ve Yerinden Yönetim; Saraya mensup Prens Selahattin (1877-1948) adlı bir aydının başlattığı bu hareket kişisel girişime değer veren ilk akılcı akımdır.yapılan bütün reformların kişiye değil devlete dönük olduğunu anlayan selahattin insana geniş özgürlüklerin tanınması ve çeşitli etnik grupların federasyona benzer bir şekilde yaşamalarını öneriyordu.
Yukarıdaki akımların en tutarlı olanı Türkçülük ve İslamcılıktı ittahatçılar Türkçülüğe önem verdiler ve bu amaçla türk gençlerini yetiştirmek türk kadınlarına bazı haklar tanımak ulusal bir burjuvazi yaratmak için ellerinden geleni yaptılar.
İttihatçıların Hataları
1.Babali Baskını’ndan itibaren iç siyasette tam bir parti hegemonyası kurarak demokratik gelişmenin önünü kestiler.
2.Dış siyasette yakında çıkacak kanlı savaşta yansız kalmayı ve bundan yararlanarak reformlar yapmayı başaramadılar.
Almanya’ya Yanaşma
Almanya içinde dağınık halde yaşayan küçük devletler 19.yy’da birleşme duygusu içindeydi.Bu devletlerden en büyüğü Prusya’yı lider seçerek Rusya’nın da desteği ile Avusturya ve Fransa ile savaşarak bağımsızlıklarını kazanıp Birleşik Alman İmparatorluğu’nu kurdular.(1871)
Bu yıllarda İngiltere denizlerde çok büyük bir sömürge imparatorluğu kurmuştu.O dönemde en büyük sömürgeci ülkeler sırasıyla; İngiltere, Fransa, İspanya, Portekiz, Hollanda ve Belçika idi. O dönemde Almanya kralın yetkisiyle Bismarck yönetimindeydi.Bismarck sömürgecilik yerine sanayiye yönelip ordusunu güçlendirdi. Almanya imparatoru I.Wilhelm ölünce yerine geçen II.Wilhelm savaşçı bir politika takip ettti.
II.Wilhelm şu sebeplerle Osmanlı üzerinde egemenlik kurmak istedi.
1 – İngiliz sömürgelerindeki müslümanları kışkırtmak
2 – Mısır’ı da alan İngilizlerin Süveyş kanalı yoluyla yaptıkları ulaşımın önünü Osmanlı yardımıyla kesmek
3 – Fazla nüfuslarını Batı Anadolu’ya yerleştirmek.
Not:1868 yılında Süveyş kanalını Fransızlar açtı ama İngiltere satın aldı.
II.Wilhelm Osmanlı Devletini 1898 yılında ziyaret etmiş burada müslümanların tek dostunun Almanya olduğunu dile getirdikten sonra ilişkiler gitgide gelişmiştir. Osmanlı bu ziyaretten sonra Almanya’ya imtiyazlar vermiş bunlar arasında en çarpıcı olanı Avrupayı Basra Körfezi’ne bağlayacak olan Bağdat Demiryolu Hattı’nın yapımını vermesi olmuştur.
İngiliz, Fransız, ve Rus politikaları Osmanlı Devleti’ni çökertmek istediğinden Osmanlı, Almanlarla yakınlık kurmuştur.
Balkan Savaşları bitiminde Almanya ile Askeri Yardım Antlaşması imzalanmıştır.Antlaşma gereği büyük türk birliklerinde Almanlara komuta yetkisi verilmişti.Ordu bu sayede iyi hale geldiyse de Almanlar bizim ordumuzda her zaman baskın çıktılar.
I. DÜNYA SAVAŞI
Birinci Dünya savaşının nedenleri ;
1914-1918 emperyalist devletler alman imparatorluğunun kurulmasıyla dengeyi yitirdiler.çekişen ekonomik çıkarların yol açtığı gerginlik müthiş bunalıma yol açtı, İngiltere ve fransanın çok pazarını kapan Almanya gerginliğin artmasına neden oluyordu.balkan yarımadasında Osmanlı eğemenliğinden çıkan devletler arasında kıyasıya bir rekabet başladı.
Birarada yaşayan islavların (Slavlar) en büyükleri Ruslar, Polonyalılar (Lehler) Çekler, slovaklar, Slovanler, Hırvatlar, Bulgarlar ve sırplar belli başlı ıslav uluslarıdır.Slavlar bağlı oldukları Avusturya-Macaristan’ı yıkmak amacındaydılar. Ortoks ruhu taşıyan Yunanlılar, Bulgarlar ve Sırplar ise Osmanlı egemenliğine son vermek istiyorlardı.
Berlin barışına göre Bosna Hersek, Avusturya Macaristan imparatorluğuna verilmişti. İngiliz ve Almanların çekişmesinden dolayı Balkanlar karışıktı. Sırp ulusçular Bosna Hersek’i kendi toprakları içine almak için ayaklanmalar yapıyor Rusya’da kışkırtmalarıyla buna destek veriyordu.Rusya ile Avusturya’nın arası bu kışkırtmalardan dolayı çok gergindi.
İngiltere Rusya’yı Osmanlı Devleti üzerinde serbest bırakmıştı.Bu da Almanya’nın emellerini tehlikeye atıyordu.
İtalya kendi çıkarları doğrultusunda Almanya’nın tarafındaydı.
Birinci Dünya Savaşını başlatan kıvılcım:
Bosna Hersek’in merkezi olan Saraybosna’ya gezmek için gelen Avusturya Macaristan imparatorluğu veliahtı ve eşi gezi sırasında sırp teröristlerce 28 haziran 1914 te öldürüldü.bu olay büyük yankı yaptı Avusturya Macaristan hükümeti kendi güvenlik güçlerinin sırbistana giderek bu katilleri yakalamasını istedi bunun üzerine Sırplar kabul etmedi.ve 28 temmuz 1914 te Avusturya Macaristan Sırbistana savaş ilan etti.
Rusya, Avusturya-Macaristan’a karşı ayaklanıp Sırpların yanında yeralınca, 1 Ağustos’ta Almanya Rusya’ya savaş ilan etti. Almanya bu olayı değerlendirmek isteyen Fransa’ya karşı da savaş açtı.
Almanya, Belçika üzerinden Fransa’ya ordu gönderince daha önceden Belçika’nın yansız olduğuna dair antlaşmayı Almanya’nın bozması
İngiltere’yi harekete geçirdi ve 4 ağustos’ta Almanya’ya karşı savaş ilan etti.
Almanların Rusya İngiltere ve fransaya karşı açtığı savaşa 12 ağustos’ta Avusturya Macaristan imparatorluğu’da katıldı.
Savaşın tarafları belirlendi:
İttifak (Bağlaşma) Devletleri ; Almanya, Avusturya-Macaristan
İttifak (Anlaşma) Devletleri ; Rusya, İngiltere, Fransa
İlk önce İttifak devletlerine katılan İtalya önce yansız olduğunu ilan edip sonra İtilaf Devletlerine katıldı.Bu olay cepheleri Kuzey İtalya’ya da taşıdı.
Batı Avrupa cephelerinde Fransa’yı işgal edeceği ümidiyle saldıran Almanya, Fransız ve İngiliz direnişi ile karşılaşınca başarılı olamadı.Anca Doğu Avrupada Almanlar ve Avusturyalılar Ruslar’a karşı başarılı oldular.
Osmanlı Devletinin savaşa girişi
Enver Paşa savaşa Almanların yanında girmeyi kurtuluş ümidi olarak görüyordu.Osmanlı savaştan istifade ederek 2 Ağustos 1914’de kapitülasyonları kaldırdığını açıkladı.İtilaf Devletleri (Rusya, İngiltere, Fransa) Osmanlının savaşmayacağı düşüncesiyle bu kararı onayladılar. Almanya ve Avusturya ise bu karara uzunca bir sure dirense de sonunda kabul ettiler.Bu dış politikada dostluk denen kavramın çıkarlar üzerine kurulu olduğunu gösterdi.
Almanlar Osmanlıyı savaşa çekerek İngiliz ve Fransız sömürgelerindeki milyonlarca müslümanın kutsal cihat ruhu ile ayaklanacağını sanıyordu.
Alman gemisi Goeben ve Breslau Osmanlı limanlarına sığındı ve Osmanlı bu iki gemiyi satın aldığını bildirdi ve gemilerin mürettabatını Osmanlı emrine aldığını duyurdu.28-29 ekim 1914 gecesi bu gemiler Enver paşanın buyruğu ile Rus limanlarını bonbalamaya başladı. Ve anlaşma devletleri sırasıyla Osmanlıya savaş ilan ettiler. Doğu cephesinde Rusya ile savaş başladı. Erzurum, Erzincan, Muş, Bitlis, Trabzon Rusların eline geçti.
Bu durum karşısında Enver Paşa Kars, Ardahan ve Batum’u geri almak için Sarıkamış’ta Rusların karşısına ordu gönderdi.Ancak soğuk karşısında 100bin askerimiz Allahuekber dağlarında soğuktan donup şehit düştü.
1917’de Rusya’da ihtilal çıktı ve Rusya savaştan anlaşma yaparak çekildi.
3 Mart 1918 Brets Litovsk anlaşması. Anlaşma gereğince Berlin Anlaşması’nda bizden aldıkları Kars, Batum ve Ardahan’ı geri verdiler.
Çanakkale cephesi; İngiliz ve Fransız donanmaları direnci çok zayıflayan Rusya’ya yardım götürebilmek ve Almanya’nın harekatını daraltmak için Boğazları ele geçirmek düşüncesi ile 19 şubat 1915 de Kumkale ve Sebdulbahir mevkilerini bombardımana tuttu.Daha sonra ilerleyen gemiler Nusret mayın gemisinin önceden kurduğu mayınlara düştüler.9 ocak 1916 tarihinde gizlice boğazları terk ettiler.Ruslara yardım imkansızlaştı.İstanbul kurtuldu.
Irak Kanal ve Filistin Cepheleri: İngilizler ve Araplarla savaşıldı. Irak Cephesi: İngilizlerle savaşıldı Osmanlı bu cephede yenildi.İngilizler Bağdat’a kadar ilerlediler. Kanal ve Filistin Cephesi: İngilizlerle Cemal Paşa komutasındaki birliklerimizle savaşıldı.İngilizler Suriye’ye kadar geldiler ve savaş bitti. Ayrıca birliklerimiz Galiçya Cephesinde Ruslar’a karşı başarılı savaşlar verdi.
Osmanlının savaşa girmesi sadece Rusyayı çökertti.
Doğu cephelerinde İngiltere’ye yardım götüren gemileri batırmak için Almanya denizaltılar üretti ve gemileri birer birer batırdı.Alman gemilerince yanlışlıkla batırılan Amerikan gemileri yüzünden Amerika 1917’de İtilaf Devletlerine savaş ilan etti.Anca bir sure sonra Amerika Cumhur Başkanı Wilson insaoğlunun bird aha savaşmaması için gerekli gördüğü koşulları Wilson ilkeleri adı altında belirledi.Tüm devletler Kabul ettiler ve savaş sona erdi.
Wilson ilkeleri; Savaşı kazansa bile hiçbir ülke toprak alamayacak. Başka devletlerin eğemenliği altındaki uluslara kendilerini yönetme imkanı verilecek. Yenenler yendiklerinden savaş tazminatı almayacaklar. Bütün bu işleri düzenleyen bir uluslar arası örgüt kurulacaktı. İlk önce Bulgaristan anlaşma devletleriyle anlaştı ve savaştan çekildi.Sonra Osmanlılar çekildi.30 ekim 1918 de.
NOTLAR
Türk inkılabının hazırlık evresi Birinci Dünya Savaşı’nın bitimiyle başlar. Ziya Gökalp Türkçülük bilincini yerleştirmeyi hedefleyen ideologlardandır.
Osmanlıcılık : Osmanlı Devletinde yaşayan dinleri ulusları inançları ne olursa olsun eşit gören sistemdir.
Prens Selahattin Kişisel girişim ve yerinden yönetimin öncüsüdür.
Almanların Osmanlı üzerinde eğemenlik kurmak istemesinin sebepleri. İngiliz sömürgelirinde yaşayan Müslümanları ayaklandırmak. Süveyş kanalını kontrol etmek . fazla nüfuslarını batı anadoluya yerleştirmek, Ortadoğu ticari yollarını ele geçirmektir.
Almanyanın II.Wilhem in imparatorluk olmasıyla Osmanlıya yaklaşmasından en fazla İngiltere rahatsız olmuştur.
Rusya panislavizm düşüncesiyle slav ırklarını birliştirmek istemiştir. Avusturya Macaristan ise bu düşünceye karşı çıkmıştır.
Slav kökenli uluslar Slovaklar Sırplar Bulgarlar Hırvatlar dır (Arnavultlar slav değildir)
Bulgaristan’ın bağlaşıklarıyla birlikte savaşa girmesi Osmanlı ile Almanya’nın arasını açmıştır.
İngiltere’nin Hindistan ile olan ulaşımını kesmek için Osmanlı Almanların isteğiyle Kanal Cephesini açtı.
ilk savaştan çekilen ve anlaşma yapan devlet Bulgaristan dır.
ABD’nin Birinci Dünya Savaşı’na katılmasından hemen sonra Wilson ilkeleri yayınlanması gerçekleşmiştir.