hafiza aise
Sun 6 April 2014, 11:52 am GMT +0200
1. ÜNİTE – İSLÂM HUKUKU’NA GİRİŞ
S. Fıkıh kelimesi sözlükte hangi anlamlara gelmektedir ve kuranda kaç yerde geçmektedir?
C. Bir şeyi bilmek iyi ve tam anlamak keskin, bir kavrayışla kavramak ve idrak etmek anlamlarına gelir. Kuranda 20 yerde geçmektedir.
S. Ebu Hanife’ye göre fıkıh nedir?
C. Kişinin haklarını ve sorumluluklarını bilmesidir.
S. Fıkhın diğer tanımları nedir?
C. Fıkhın diğer tanımları:
* İslam dininin içerdiği bütün konuları inanç, ibadet, ahlak, muameleler gibi bir ayrıma tabi tutmaksızın bilmek.
* Fıkıh, tafsîlî delillerden istinbât edilen (çıkarılan) şer’î-amelî hükümleri bilmektir.
S. Fıkıh ilmi kaç ana bölümden oluşur nelerdir?
C. Fıkıh ilmi üç ana bölümden oluşur:
1. İbâdât (ibadetler),
2. Muamelât (mumeleler)
3. Ukûbât (cezalar)
S. İbadetler bölümü neleri konu edinir?
C. İbadetler bölümü; taabbudi fiilleri (taharet, abdest, gusül ve teyemmüm gibi ibadete hazırlık işlemleri ve arkasından namaz, oruç, hac, zekât, kurban ve itikâf gibi) konu edinir.
S. Muamelat bölümü neleri konu edinir?
C. Muamelât bölümü; insanlar arası işlemleri (nikâh, talak, alışveriş, kiralama, ortaklıklar, havale, kefalet, şahitlik, yargılama usulü gibi) konu edinir.
S. Ukubat bölümü neleri konu edinir?
C. Ukûbât bölümü; suçlar ve cezalar bahsini konu edinilir.
S. “İslami fıkıh” veya “İslam fıkhı” tabiri neden yanlıştır?
C. Müslüman âlimlerin gerek doğrudan asli kaynaklardan gerekse ictihad yöntemleriyle oluşturdukları hükümler olmak bakımından, ayrıca metot ve içeriği bakımından sadece İslam toplumuna has bir ilimdir. Dolayısıyla zaten İslam’a ait olan fıkıh kelimesinin sonuna İslamî sıfatının eklenmesi, normalde garipsenecek bir durumdur.
S. Şeriat kelimesinin anlamı nedir?
C. Şeriat: Sözlükte yol, doğru gidilen yol, suyolu, açık ve görünür olma gibi anlamlara gelmektedir. İstılahi olarak ise; Hz. Muhammed’in din olarak getirdiği şeylerin bütünüdür.
S. Şeriatin dar anlamı neyi ifade eder?
C. Şeriat kelimesinin dar anlamı ise; dinin sadece amelî konularını ifade eder. Bu manada fıkhın dar anlamı ile şeriatın dar anlamının örtüştüğü görülmektedir.
S. Şeriat kaça ayrılır nelerdir?
C. Şeriat ikiye ayrılır:
1. Eş-şeru’l-münezzel (indirilmiş şeriat); Asıl kaynaklarda yer alan ve tartışmasız olarak anlaşılan apaçık amelî hükümler.
2. Eş-şeru’l-müevvel (yorumlanmış şeriat): Müctehid âlimlerin yorumlarıyla oluşturulan kısım.
S. Fıkıh ve İslam hukuku arasındaki farklar nelerdir?
C. Fıkıh, ibadetler, muameleler ve cezalar bölümlerini kapsamakla birlikte; İslam hukuku tabiri, ibadetler ve helal-haram konularını dışarıda bırakmaktadır. Hukuk kuralları emredici, yasaklayıcı veya izin verici özelliktedir. Mesela hukuki metinlerde şu yapılamaz, şu yapılmalıdır veya şu yapılabilir gibi ifadeler kullanılır. Bu ifade tarzları fıkıhtaki vacip, haram ve mubaha tekabül edebilir ancak fıkhın kural türleri bunlardan başka yapmayı teşvik eden (mendub, müstehab) ve yapmamayı teşvik eden (mekruh) kural türleri de içermektedir.
S. Fıkhın alt dalları nelerdir neleri ele alır?
C. Fıkhın alt dalları:
* Ahkâm ayetleri literatürü: Kur’an’da hüküm bildiren ayetleri ele alır.
* Ahkâm hadisleri literatürü: Hadislerden hüküm bildirenleri ele alır.
* Harâc ve emvâl literatürü: Kamu gelirlerini, bütçe ve vergi hukukunu ele alır.
* Ahkâmü’s-sultâniyye literatürü: Devlet yönetimi ve teşkilatlanmasını ele alır.
* Nevâzil, vâkıat ve fetvâ literatürü: Yeni ortaya çıkan meseleleri ele alır.
* Kavâid ve davâbıt literatürü: Fıkhın genel veya bir konuya ait ilkeleri.
* Hilâf literatürü: Müctehidler veya mezhepler arasındaki görüş farklılıkları.
* Edebü’l-kâdî literatürü: Yargılama hukukuyla ilgili konuları ele alır.
* Hiyel ve mehâric literatürü: Sıkıntılı konulara çözüm ve çareler bulmak içindir.
* Fıkıh terimleri sözlükleri: Fıkhi kavramları kısaca açıklamayı amaçlar.
* Kanun ve kararnameler: Devletin islam’a uygun kanun ve kararları demektir.
* Tabakâtü’l-fukahâ: Fakihlerin hayatları ve eserleri hakkında bilgi verir.
S. Peygamberimiz döneminde hükümler ne şekilde konulmaktaydı?
C. Peygamberimiz döneminde hükümler:
1. Olay veya sorudan hareketle bir hüküm konulması
2. Doğrudan hüküm konulması şeklinde olmaktadır.
S. İslam Dini’nin fıkhi hükümler koymaktaki amacı nedir?
C. Yaratılış amacı olan Yüce Yardan’a kulluk etmekte olan müminler için, gerek bireysel gerekse toplumsal olarak iyilik, güzellik, mutluluk ve huzuru sağlamak ve onları zararlı ve kötü olan şeylerden uzak tutmak şeklinde ifade edebiliriz.
S. “İyilik, güzellik, mutluluk ve huzuru sağlamak ve zararlı, kötü olan şeylerden uzak tutmak” hususu fıkıh dilinde nasıl ifade edilir?
C. “Celb-i menfaat, def-i mefsedet” yani faydalı olanın elde edilmesi ve kötü olanın bertaraf edilmesi şeklinde ifade edilir.
S. Tedric ne demektir?
C. Tedrîc: hükümlerin birden ve son haliyle değil, derece derece yani aşamalı olarak konulması demektir.
S. Tedric’teki amaç nedir?
C. Parça parça hükümlerin kolayca öğrenilip kavranması, gönüllerde benimsenmesi ve hayatta tatbik edilerek kalıcılığının sağlanmasıdır.
S. Tedric kaça ayrılır nelerdir?
C. Tedric ikiye ayrılır:
1. Zaman içinde tedrîc: hükümlerin bir anda ve toptan gelmesi değil, zamana yayılarak peyderpey gelmesidir.
2. Hükümler içinde tedrîc: hükümlerin bir kerede ve son haliyle gelmesi değil, alıştıra alıştıra, öncekini tamamlayıcı ve bütünleyici tarzda aşamalı olarak gelmesidir.
S. İslam’da kolaylığa neler örnek gösterilebilir?
C. İslam’da kolaylığa örnek olarak;
* Her namaz vaktinde misvak kullanma mecburiyetinin getirilmemesi.
* Yatsı namazının daha geç vakit olan gecenin üçte biri geçinceye kadarki zamana tehir edilmemesi gösterilebilir.
S. Nesih nedir?
C. Nesih: sonradan gelen bir hükmün öncekini etkilemesi/kaldırması demektir.
S. Peygamber döneminde fıkhın kaynakları nelerdir?
C. Kuran ve sünnet.
S. Sünnet kaça ayrılır?
C. Sünnet:
* Yapısı bakımından; Hz. Peygamberin ümmet için örnek teşkil eden; fiilî, kavlî veya takrîri davranışlarıdır.
* Aktarılma biçimine göre; mütevâtir, meşhur ve âhâd hadis.
S. Sünnetin fıkıh açısından fonksiyonları nelerdir?
C. Sünnetin fıkıh açısından fonksiyonları;
* Açıklayıcı: Sünnetin bir kısmı Kuran’da anlamı kapalı bulunan hususların açıklamasını yapmakta,
* Tamamlayıcı: Sünnetin bir kısmı Kuran’daki hükümlere tamamlayıcı mahiyette ilavelerde bulunmakta,
* İlkten hükümler koyucu: Sünnetin bir kısmı da Kuran’ın değinmediği hususlarda ilkten hükümler koymaktadır.
S. Peygamber döneminde içtihadın kısımları?
C. Peygamber döneminde içtihad:
1. Peygamberin içtihadı: Yüce Allah’ın kontrolü altında olmuştur. Hz. Peygamber hem bizzat kendisi ictihad etmiş hem de sahabeyi, hükmünü kur’an ve sünnette bulamadıkları konularda ictihad etmeye teşvik etmiştir.
2. Ashabın içtihadı da Hz. Peygamberin kontrolü altında olmuştur. Bu dönemde başta kıyas ictihadı olmak üzere, istidlâl (mantıki gereklilik ve istıshâb), istihsân ve maslahat ictihadlarının yapıldığı görülmektedir.
S. Mekke dönemi fıkhı hükümleri nelerdir?
C. Mekke dönemi fıkhı hükümleri:
* Kız çocuklarını öldürme uygulamasına son verildi.
* Kulağı yarılıp salıverilen ve putlara adak yapılan develerin, putlar için kesilen erkek koyunların ve sırtı yüke haram kılınan develerin etlerinin haram sayılması geleneği kaldırılmıştır.
* Kesilirken Allah’ın adı anılmayan hayvanın etinden yemek yasaklanmıştır.
* Leş, akıtılmış kan, domuz eti ve Allah’tan başkası adına kesilmiş (murdar) hayvanın etinin haram kılındı.
* Fakirlik korkusuyla çocukların öldürülmesi, fuhşiyat, insan öldürmek ve yetim malı yemek yasaklanmış, ayrıca ana-babaya iyilik, ölçü ve tartıyı düzgün tutmak ve adaletli davranmak emredilmiştir.
* Namaz, abdest ve cuma namazı ile ilgili hükümler.
S. Medine dönemi fıkhı hükümleri nelerdir?
C. Medine dönemi fıkhı hükümleri:
* Birinci yıl: 1. Hutbe, 2. Ezân, 3. Nikâh, 4. Cihad, 5. Belediye nizamı: ölçü ve tartıyı düzgün yapmayı emreden ayetler.
* İkinci yıl: 1. Ramazan orucu, 2. Bayram namazları, 3. Fıtır sadakası (fitre), 4. Kurban, 5. Zekât, 6. Kıblenin mescid-i aksa’dan kâbe’ye değiştirilmesi, 7. Ganîmetler ve taksimi.
* Üçüncü yıl: 1. Miras hükümleri, 2. Boşanma hükümleri.
* Dördüncü yıl: 1. Yolculukta namazın kısaltılması ve korkulu durumlarda namaz, 2. Recm cezası: zina eden iki yahudi’ye tevrat hükmüne göre uygulanmıştır. 3. Arâzî ıktâ’ı (mülkiyetini vermek), 4. Teyemmüm ile ilgili tamamlayıcı hükümler ve ay tutulması sebebiyle namaz (husûf), 5. İffete iftira cezası (haddu’l-kazf), 6. Örtünme ve içeri girerken izin isteme, 7. Hac ve umre.
* Beşinci yıl: 1. Yağmur duâsı namazı, 2. Îlâ (hanımına yaklaşmama yemini).
* Altıncı yıl: 1. Anlaşma kaideleri: hudeybiye anlaşması, 2. Hac ve umre yolunda engellenme, 3. Alkollü içkilerin ve şans oyunlarının yasaklanması, 4. Zıhâr (hanımını öz annesine benzeterek kendine haram kılma ve boşama), 5. Vakıf, 6. İsyân ve haydutluğun cezası: ureyneliler olayı.
* Yedinci yıl: 1. Evcil eşek etinin yasaklanması, 2. Zirâî ortaklık.
* Sekizinci yıl: 1. Mekke’nin kutsallık ve dokunulmazlığı, 2. Kısâs: kasıtlı öldürmede kâtilin de öldürülmesi, 3. Alkollü içki satışının yasaklanması, 4. Süreli evlenmenin yasaklanması: hayber savaşında müt’a nikâhı yasaklandı, 5. Hukuk karşısında eşitliğin ilânı: mekke fethi seferinde hırsızlık yapan eşraftan bir kadına, ayrıcalık taleplerine rağmen, el kesme cezasının uygulanması, 6. Kabir ziyaretine izin verilmesi: daha önce tevhid inancını zedeleyeceği gerekçesiyle yasaklanan kabir ziyaretine, artık tevhid dininin iyice yerleşmiş olmasından dolayı izin verilmiştir.
* Dokuzuncu yıl: 1. Çıplak tavâfın yasaklanması: veda haccından bir yıl önce hz. Ebubekir’in yaptırdığı hacda müşrik ve çıplak olanların hac yapamayacağı ilan edildi, 2. Mulâ’ane: tebük seferi dönüşünde uveymir el-aclânî, hanımının kendisinden hamileolmadığını iddia etti, eşi ise bunu reddetti. İlgili ayetlerin (nûr, 24/6-9) nâzil olması üzerine lanetleşerek ayrıldılar.
* Onuncu yıl: 1. İnsan haklarının ilânı: veda haccında hz. Peygamber başta temel hak ve özgürlükler olmak üzere bazı konuları ilan etti, 2. Vasıyet, neseb, nafaka ve borçla ilgili hükümler, 3. Cezanın şahsîliği prensibi, 4. Vasiyetin malın üçte biriyle sınırlandırılması, 5. Faizin yasaklanması ve akitlerde serbestlik ilkesinin benimsenmesi.
S. Fıkhın gelişme çağı hangi döneme denir?
C. Sahabe dönemine denir. 41/661 dönemini kapsar.
S. Sahabe döneminin hüküm kaynakları nelerdir?
C. Kuran, sünnet, Re’y.
S. İctihad ve Fetva bakımından sahabeler kaç gruba ayrılır ve kimlerdir?
C. İctihad ve Fetva bakımından sahabeler üç gruba ayrılır:
* Birinci grup: fetvaları bir büyük cilt kitap olacak kadar çok olan sahâbîler; ibn abbas, ömer, ali, ibn mes’ud, ibn ömer, zeyd b. Sâbit ve aişe bunlardandır.
* İkinci grup: fetvaları bir küçük cilt kitap olacak kadar çok olan sahâbîler; ebubekir, osman, ebû musa gibi sayıları yirmi kadar olan sahabe bu grupta yer alır.
* Üçüncü grup: çok az sayıda fetva vermiş olan sahabedir ki bu sahâbîlerin sayısı yaklaşık yüz yirmi kadar olup hepsinin verdiği fetvalar toplandığında ancak bir cilt kitap meydana gelir.
S. Fetva verdiği bilinen sahabi sayısı kaçtır?
C. Fetva verdiği bilinen sahabe sayısı yaklaşık yüz elli-iki yüz civarındadır.
S. Fetvada sahabenin ihtilaf sebebi nelerdir?
C. Fetvada sahabenin ihtilaf sebepleri:
* Medine’den uzak kalan sahabenin bazı konulardan habersiz kalması.
* Hz. Peygamberin bazı hadislerinin sağlam bir kaynakla onlara ulaşmamış olması.
* Ayet veya hadisleri farklı anlamaları.
* Yanılma veya unutmaları.
* Zahiren çelişkili gibi görünen ayet ve sünneti farklı şekilde uzlaştırmaları.
S. Fıkıh açısından sahabe döneminin özellikleri nelerdir?
C. İslam devletinin sınırları genişlediği ve farklı kültürlerle karşılaşıldığı için yeni meseleler ortaya çıkmış ve bunlar ictihadla çözülmüştür. Özellikle Raşit halifeler döneminde fıkıh yönetime değil, yönetim fıkha tabi oluyor, şura ve istişareye önem veriliyordu. Fıkhî hükümler herkesi bağlıyor, yönetimin fıkha uymayan tasarruflarına halk serbestçe karşı çıkıyor ve görüşünü beyan ediyordu. Hz. Osman dönemine kadar kararlar ittifak ile alınıyor ayırmaya sebebiyet vermiyor. Hz. Ömer dönemi, devlet teşkilatlanmasının mükemmelleştiği, özellikle fetihler sonucu gündeme gelen birçok yeni gelişmenin ve hukukî sorunun hükme kavuşturulduğu dönem olmuştur.
S. İlk fıkıh eserleri hangi dönemde ne zaman ortaya çıkmaya başlamıştır?
C. Emeviler döneminde hicri birinci asrın sonu ile ikinci asrın başlarında ortaya çıkmaya başlamıştır.
S. Abbasiler dönemini genel özellikleri nelerdir?
C. Halifeler davranışlarını dine dayandırmak istemiştir. Kuran ve sünnetten sonra sahabenin söz ve davranışları ile tabiinin görüşleri kaynaklara dâhil edilmiştir. Büyük fıkıh âlimleri yetişmiş fıkıh mezhepleri kurulmuştur. Irak fıkıhçıları yaşanmamış olaylar hakkında fetva vermiştir. Yeni Müslümanların örf ve âdeti süzgeçten geçirilip bazısı kabul veya red edilmiştir. Fıkıh usulu ilmi doğmuştur.
S. Mezhep ortaya koyan ulemanın en meşhurları kimlerdir?
C. Hasenü’l-basrî, Ebû Hanîfe, İbn ebi Leyla, Evzaî, Süfyân es-sevrî, Leys b. Sa’d, Mâlik b. Enes, Süfyan b. Uyeyne, Muhammed b. İdris eş-şâfiî, İshak b. Râhûye, Ebû sevr, Ahmed b. Hanbel, Davud ez-zâhirî, İbn cerîr et-taberî.
S. Bazı mezhepler neden yok olmuştur?
C. Bazı mezheplerin yok olma sepleri:
* Takipçilerinin azalıp yok olması,
* Usul ve görüşlerinin benimsenmemesi,
* Üsluplarının sert oluşu.
S. Ehli rey kaça ayrılır ve özellikleri nelerdir?
C. Ehli Re’y ikiye ayrılır:
1. Aşırı reyciler: sadece kur’an ve reye dayanan fakat sünneti hüccet kabul etmeyenlerdir. Basra mu’tezilesi ve hâriciler bu grupta sayılmıştır.
2. Mutedil reyciler: kur’an ve reye dayanmakla birlikte sünneti de hüccet kabul eden fakat hadisin kabulünde titizlik göstererek rivayetinden çekinen, buna karşılık kıyâs, istihsân ve maslahat gibi metotlara çokça başvuran ve farazî meseleler üzerinde de duranlardır. Ebû hanîfe, ebû yûsuf, Muhammed eş-şeybânî, mâlik b. Enes, ibn ebî leylâ, rabî’atü’r-re’y, süfyân es-sevrî ve osman el-bettî bu grupta sayılmıştır.
S. Ehli hadis kaça ayrılır ve özellikleri nelerdir?
C. Ehli hadis ikiye ayrılır:
1. Aşırı eserciler: kur’an’dan sonra hz. Peygamberin sünnetini hüccet kabul etmekle birlikte, rey ictihadını ve buna bağlı olan kıyas ve istihsan gibi metotları, sahabe ve tâbiûn fetvalarını hüccet olarak kabul etmezler. Bazı mu’tezile imamları ve zâhiriyye mezhebin imamı dâvûd ez-zâhirî bu grupta sayılmıştır.
2. Mutedil eserciler: kur’an ve hadis yanında sahabe ve tâbiûn fetvalarını da hüccet kabul ederler, rey ve kıyasa karşı çıkmamakla birlikte onlara nadiren başvururlar ve farazî meseleler üzerinde durmazlar. Hadisçiler genellikle bu grup içinde değerlendirilmektedir. Leys b. Sa’d, süfyan b. Uyeyne ve ahmed b. Hanbel bunlardandır.
S. Abbasiler döneminin önemli fıkıh eserleri nelerdir?
C. Abbasiler döneminin önemli fıkıh eserleri:
* İmam Mâlik / el-muvatta’
* İmam Muhammed / el-mebsût
* İmam Ebû Yûsuf / el-harâc
* İmam Şâfiî / el-ümm
S. Günümüzde yaşayan fıkıh mezhepleri nelerdir?
C. Günümüzde yaşayan fıkıh mezhepleri:
* Sünnî; Hanefî, Malikî, Şafiî ve Hanbelî
* Şia’ ; Ca’feriye ve Zeydiye kolları
* Haricî; İbâdiye kolu.
S. Ebu Hanife ile ilgili bilgi veriniz?
C. Nûman b. Sâbit b. Zûta (80-150/699-767). Ebû hanîfe, 80/699 yılında kûfe’de doğdu.
S. Hanefi mezhebindeki bazı tabirler neyi ifade eder?
C. Hanefî mezhebinde;
* El-İmâm; Ebû Hanife’yi,
* Eş-Şeyhayn ; Ebû Hanife ile Ebû Yûsuf’u,
* El-İmâmeyn / Es-Sâhibeyn; Ebû Yûsuf ile İmam Muhammed’i,
* Et-Tarafeyn; Ebû Hanife ile İmam Muhammed’i,
* El-Eimmetü’s-Selâse (üç imam); de üçünü birlikte ifade eder.
S. Ebu Hanife’nin en meşhur öğrencileri kimlerdir?
C. Ebu Hanife’nin en meşhur öğrencileri;
* Ebû Yûsuf Ya’kub b. İbrahim (ö.182/798),
* Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî (ö.189/805),
* Züfer b. Hüzeyl (ö.158/775),
* Hasen b. Ziyad el-Lü’lüî (ö.184/800).
S. Ebu Hanife’nin metodu nedir?
C. “Önce Allah’ın kitabında olanı alırız. Onda bulamazsak Rasülünün sünnetine bakarız. Sonra sahabenin ittifak ettiğini alırız. Eğer sahabe ihtilaf etmişse, onlardan dilediğimizin görüşünü tercih ederiz. Tabiûn nesline gelince, onların görüşleriyle kendimizi sınırlandırmayız, onlar ictihad ettiği gibi biz de ictihad ederiz”
S. Hanefi mezhebinin önemli eserleri nelerdir?
C. Hanefi mezhebinin önemli eserleri;
1. Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî’nin yazdığı “Zâhiru’r-rivâye” genel adıyla bilinen altı kitap oluşturmaktadır. Bunlar; 1- el-Asl (el-Mebsût),el-Câmiu’s-sağîr, el-Câmiu’l-kebîr, es-Siyeru’s-sağîr, es-Siyeru’l-kebîr, ez-Ziyâdât. Bu altı kitap önce el-Hâkim eş-Şehîd tarafından el-Kâfî adı altında bir kitapta toplanmış sonra es-Serahsî tarafından el-Mebsût adıyla otuz cilt halinde şerh edilmiştir.
2. Kudûrî, el-Muhtasar (el-Kitâb),
3. el-Mevsılî, el-İhtiyâr,
4. Serahsî, el-Mebsût,
5. Kâsânî, Bedâyiu's-sanâyî,
6. Mergînânî, el-Hidâye,
7. Îbnü'l-Hümâm, Fethu'l-kadîr,
8. Zeyleî, Tebyînü'l-hakâik,
9. İbn Nüceym, el-Bahru'r-râik,
10. İbn Abidin, Reddü'l-muhtâr,
11. Molla Hüsrev, Düreru’l-hukkâm.
S. Hanefi mezhebinin yayıldığı bölgeler nelerdir?
C. Irak, Suriye, Filistin, Mısır, Türkiye, Rusya’nın değişik bölgeleri, Orta Asya ülkeleri, Hindistan, Afganistan, Pakistan, Bangladeş, Balkan ülkeleri gibi çok geniş bir coğrafyada yayılmıştır. Hanefî mezhebinin yayılmasında Türklerin ve Osmanlıların rolü büyüktür.
S. İmam-ı Malik kimdir?
C. Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Asbahî (93-179/712-795). İmam Mâlik, 93/179 yılında Medîne’de doğmuştur.
S. İmam-ı Malikin en meşhur öğrencileri kimlerdir?
C. İmam-ı Malikin en meşhur öğrencileri:
* Abdurrahman b. Kâsım (ö.132/749), mezhebin ünlü EL-MÜDEVVENE isimli eserini nakletti.
* Sehnûn (ö.240/854), bu eseri fıkıh tertibi üzere düzenledi.
* Yahya b. Yahya (ö.234/849), mâlikî mezhebini endülüs’te yayan bir fakihtir.
* Eşheb b. Abdilazîz el-Kaysî (ö.204/819),
* Abdullah b. Vehb,
* Esed b. Furât,
* Abdülmelik b. Mâcişûn.
S. Maliki Mezhebi’nin metodu nedir?
C. Kitap, Sünnet, İcmâ, akılla kavranamayan konularda sahâbe sözü, örf ve âdet delilleri yanında, kıyas, istihsân, istıslâh, sedd-i zerâyi’ gibi fer’î delillere de başvurduğu görülür. İmam Mâlik’in fıkhının en belirgin özelliği, Medine halkının uygulamasını (Amel-ü Ehli’l-Medine) delil olarak almasıdır.
S. Maliki Mezhebi’nin en önemli eserleri nelerdir?
C. Maliki Mezhebi’nin en önemli eserleri;
1. İbn rüşd el-cedd, el-mukaddimât ve’l-mumehhidât,
2. İbn rüşd el-hafîd, bidâyetü'l-müctehid ve nihayetü'l-muktasıd,
3. İbn ebî zeyd el-kayravânî, er-risâle,
4. İbnu’l-hâcib, câmiu’l-ümmehât fi’l-fıkhı’l-mâlikî,
5. Karâfî, ez-zehîre fi’l-fıkh,
6. Sîdî halîl, muhtasaru’ş-şeyh halîl,
7. Mevvâk, et-tâc ve’l-iklîl ala muhtasar-i halîl,
8. Desûkî, hâşiyetü’d-desûkî ale’ş-şerhi’l-kebîr.
S. Maliki Mezhebi’nin yayıldığı bölgeler nereleridir?
C. Mısır, Kuzey Afrika (Fas, Tunus, Cezayir) ve Sudan. Hicaz bölgesinde Mâlikî’ler’in sayısı azdır.
S. İmam-ı Şafii kimdir?
C. Muhammed b. İdrîs eş-Şafiî el-Kurayşî el-Hâşimî (150-204/767-819). 150/767 yılında Filistin’in Gazze şehrinde doğdu.
S. Şafinin en meşhur öğrencileri kimdir?
C. Şafinin en meşhur öğrencileri:
* Ebû Sevr,
* Ahmed b. Hanbel,
* Yûsuf b. Yahya el-Büveytî, ,
* Hasen b. Muhammed ez-Za’ferânî,
* İbrahim b. Yahyâ el-Müzenî.
S. Şafii metodu nedir?
C. İllete Dayalı Kıyas yanında, genel benzerlikten hareketle yapılan Şebeh Kıyasını da kabul ederek, bir şekilde kıyas ile çözülemeyecek hiçbir mesele olmadığını söyler. Âhâd haberlerin kabulü konusunda senedinde kopukluk olmaması ve ravilerin güvenilir olmasını yeterli bularak başka şartlar ileri sürmez.
S. Şafii Mezhebi’nin önemli eserleri nelerdir?
C. Şafii Mezhebi’nin önemli eserleri:
1. Büveytî, el-muhtasar,
2. Şirâzî, el-mühezzeb,
3. Gazzâlî, el-vecîz,
4. Nevevî, minhâcü’t-tâlibîn, el-mecmû’ şerhu’l-muhezzeb
5. Mâverdî, el-hâvi’l-kebîr,
6. İbn hacer el-haytemî, tuhfetü’l-muhtâc şerhu’l-minhâc,
7. Hatîb şirbînî, muğni’l-muhtâc şerhu’l-minhâc.
S. Şafii Mezhebi’nin yayıldığı bölgeler?
C. Irak, Suriye ve Anadolu’nun Güney ve Doğu bölgelerinde ve kısmen Hindistan’ın güneyinde Şafiî Mezhebi yaygındır. Ayrıca Sudan, Etiyopya (Habeşistan), Somali, Malezya ve Endonezya’da Şafiî Mezhebi hâkim durumdadır.
S. İmam-ı Hanbel kimdir?
C. Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-şeybanî (164-241/780-855). 164/780 yılında bağdat’ta doğdu, 241/855 yılında yine orada vefat etti.
S. İmam-ı Hanbelî’nin en meşhur öğrencileri kimdir?
C. İmam-ı Hanbelî’nin en meşhur öğrencileri:
* Salih b. Ahmed (oğlu),
* Abdullah b. Ahmed (oğlu),
* Ebû Bekir el-Esrem,
* Ebû Bekir el-Meymûnî,
* Ahmed b. Muhammed b. El-Haccâc,
* İbrahim b. İshak el-Harbî.
S. Hanbelî Mezhebi’nin metodu nedir?
C. Kitap, Sünnet, Sahabi Kavli, Hasen anlamındaki zayıf ve mürsel hadis, Kıyas, İstıshab, İstihsan, Mesalih-i Mürsele, Siyaset-i Şer’iyye, Sedd-i Zerîa, Şer’u Men Kablena.
S. Hanbelî Mezhebi’nin en önemli eserleri nelerdir?
C. Hanbelî Mezhebi’nin en önemli eserleri:
1. Hırakî, el-muhtasar,
2. İbn Kudâme, el-muğnî,
3. İbn Teymiyye, mecmuatü’l-fetâvâ,
4. Merdâvî, el-insâf,
5. İbn Müflih, el-furû’,
6. İbn Kudâme el-Makdisî, eş-şerhu’l-kebîr,
7. Buhûtî, keşşâfü’l-kınâ’,
8. Ebû Ya’lâ el-Ferrâ, el-ahkâmu’s-sultâniyye e’l-vilâyâtü’d-dîniyye.
S. Hanbelî Mezhebi’nin yayıldığı bölgeler nereleridir?
C. Başta Hicaz olmak üzere Irak, Suriye, Filistin, Katar ve Mısır’da yaygın olup, Suudi Arabistan’da resmî mezhep konumundadır.
S. Caferi mezhebi hakkında bilgi?
C. Şîa içinde yer alan ve en büyük şiî grup olan imamiyye / isnaaşeriyye grubunun benimsediği fıkıh mezhebidir. Şiilerin benimsediği on iki imamın altıncısı olan Ca’fer es-Sâdık’ın (80/699-148/765) görüşlerini esas aldığı için, Ca’feriyye olarak da anılır.
S. Caferi Mezhebi’nin Ehli Sünnet’ten farklı fıkhı görüşleri nelerdir?
C. Caferi Mezhebi’nin Ehli Sünnet’ten farklı fıkhı görüşleri:
* Mut’a nikâhı caizdir.
* Abdestte çıplak ayakların üstüne mesh etmek gerekir; ayakları yıkamak veya mestler üzerine mesh yapmak caiz değildir.
* Boşamanın iki şahit huzurunda yapılması gerekir.
* Beş vakit namaz cem’ edilerek üç vakitte kılınır.
* Ezan’da;
o Şehadetlerden sonra “eşhedü enne aliyyyün veliyyullah = ben şahitlik ederim ki ali, allah’ın velisidi” cümlesi eklenir.
o “hayye ale’s-salah”dan sonra “hayye ala hayri’l-amel = haydi hayırlı amele” denir.
* Namazda secde toprak veya topraktan çıkan taş vb. Bir şey üzerine yapılır; halı vb. Bir yaygı üzerine secde edilmez.
* Ticaret mallarından elde edilen karın beşte biri (humus) zekât olarak din adamlarına verilir.
* Ehli kitap kadınlarla evlenmek caiz değildir.
S. Caferi Mezhebi’nin yayıldığı bölgeler?
C. İran olmak üzere Azerbaycan, Irak’ın güneyi, Bahreyn ve diğer Körfez Ülkeleri, Afganistan’ın bir bölgesi ve Türkiye’nin ığdır ili çevresinde yaşamaktadır.
S. Zeydiyye Mezhebi hakkında bilgi?
C. Şia Mezhebi’nin bir kolu olup, Hz. Hüseyin’in torunu Zeyd b. Ali Zeynelabidin’e (ö. 122/740) nispetle bu ismi almıştır.
S. Ehli Sünnet’e ve Hanefi Mezhebi’ne en yakın Şia Mezhebi nedir?
C. Zeydiyye
S. Zeydiyye’nin Ehli Sünnet’ten farklı fıkhı görüşleri nelerdir?
C. Zeydiyye’nin Ehli Sünnet’ten farklı fıkhı görüşleri:
* Ehli kitap kadınla evlenmeyi caiz değildir.
* Gayrimüslimin kestiği hayvanın eti yenmez.
* Yetimin malından zekât alınmaz.
* İhtikâr ancak buğday, arpa ve hurmada olur; bunların dışındaki malların piyasaya arz edilmemesi ihtikâr sayılmaz.
* Mestler üzerine mesh yapılmaz.
S. Zeydiyye Mezhebi’nin yayıldığı bölgeler?
C. Zeydiyye mezhebi, tabileri az olsa da, Yemen civarında yaşamaktadır.
S. İbadiyye Mezhebi ile ilgili bilgi?
C. İbadiyye mezhebi, siyasi bir mezhep olarak ortaya çıkan hariciliğin ehlisünnete en yakın ve günümüze kadar yaşayarak gelmiş tek koludur. Abdullah b. İbad tarafında Basra’da kurulmuştur.
S. İbadiyye Mezhebi’nin Ehli Sünnet’ten farklı fıkhı görüşleri nelerdir?
C. İbadiyye Mezhebi’nin Ehli Sünnet’ten farklı fıkhı görüşleri:
* Gıybet ve koğuculuk gibi filler abdesti bozar.
* Varise vasiyet yapılabilir.
* Recm cezası yoktur.
* Süt akrabalığı sadece sütanne ve sütkardeşle sınırlıdır.
S. İbadiyye Mezhebi’nin yayıldığı bölgeler?
C. İbadiyye Mezhebi günümüzde Umman Sultanlığı’nın resmi mezhebi olarak bu ülkede yaşamaktadır.
S. Mezhep Merkezli Dönem’in özelliği nedir?
C. Mezheplerin kurulmasından sonra yaklaşık hicri IV-X, miladi XIII-XIX. yüzyıllar arasında geçen ve 600 yıl kadar süren bir zaman diliminde mezheplerin hâkim olduğunu, insanların genellikle bir mezhebe bağlı kaldıklarını, mezheplerin uygulandıkları bölgelerde hukuk birliği ve istikrar sağlama fonksiyonu icra ettikleri görülmektedir. Selçuklu ve Osmanlı devletleri bu dönem içinde yer almaktadır. Bu dönem bir bakışa göre fıkhın kökleştiği, salt nazariyede kalmayıp hayatla bütünleşerek bir gelenek haline geldiği bir dönemdir. Başka bir bakışa göre ise önceki içtihatlara taassup derecesinde bağlı kalma, ictihad faaliyetinden geri durma ve taklit ruhunun derinleşmesi bakımından bir duraklama ve gerileme dönemidir. Fıkhın diğer dönemleriyle karşılaştırıldığında zaman olarak oldukça uzun sürmüştür.
S. Mezhep merkezli dönemdeki önemli üç unsur nedir?
C. Mezhep merkezli dönemdeki önemli üç unsur:
1. Meselede ictihad: fıkhın tamamında olmayıp ancak ortaya çıkan belirli bir meselede mezhebin yerleşik usulünün dışına çıkmamaya özen göstererek yapılan ictihaddır.
2. Tahrîc: mezhebin önceki ictihadlarında kullanılan ilkelerini tespit ederek yeni meseleleri bu ilkelere göre çözmektir.
3. Tercîh: mezhebin önceki âlimlerine ait farklı görüşler arasından birini, yaşanan zaman ve şartlara uygunluk gibi bir gerekçeyle seçmektir.
S. Mezhep merkezli dönemde fıkıh faaliyetleri nasıl devam etmiştir?
C. Fıkıh kitaplarıyla, fetvalar ve fetva kitapları ile mahkeme kararları ve mahkeme defterleri ile.
S. Fıkhın son dönemi nasıl adlandırılır?
C. Kanunlaştırma ve Yeni Dönem
S. Fıkıh ilk ne zaman kanunlaştırılmıştır?
C. Osmanlı devletinde 1869-1976 yılları arasında, Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında bir heyet tarafından hazırlanan ve peyderpey ilan edilen MECELLE-İ AHKÂM-I ADLİYE adlı kanun çalışmaları, fıkhın kanunlaştırılması bakımından önemli bir adımdır.
S. Mecelle hakkında bilgi?
C. 16 bölüm ve 1851 maddeden oluşan bu kanunda, klasik hanefi fıkıh kaynakları esas alınmış ve fıkhın klasik başlıklandırma sistemi takip edilmiştir. 99 genel hukuk ilkesini (kavaid-i külliye) içeren giriş bölümünden sonra mecelle şu konulara değinir: büyu’, icare, kefalet, havale, rehin, emanet, hibe, gasp ve itlaf, hacr, ikrah ve şuf'a, enva-ı şirket (ortaklık çeşitleri), vekâlet, sulh ve ibra, ikrar (borcu kabul etme), dava, beyyinat ve tahlif (kanıt ve deliller), kaza (yargı).