hafiza aise
Thu 21 March 2013, 05:34 pm GMT +0200
FELSEFEYE GİRİŞ
Felsefe –hikmet ilimleri = tıp,astronomi,mat.
Eski zamanlardan beri ilim ya da felsefe demek , insanı hayatını ve sağlığını korumaya , zamanı ve mekanı ölçmeye ve tabiat ve insanlarla doğru ilişkiler kurmaya yarayan bilgiler anlaşıldığını söylemek mümkündür.
Farabi = felsefe evvela Hind’de , sonra Kildaniler arasında , sonrada Mısır’a ve Greklere intikal etmiştir.
Kıldanî Sümerce’den geçmiş , bir ilimde ihtisas yapan ya da özellikle cerrahlık yapan hekimler için verilen unvan Babil’de filozoflara Keldani denirmiş.
İlk yazılan felsefe kitaplarında filozoflara hakim diye atıfta bulunulur.
İlim daha özel anlamda dini ya da İslami bilimler için ; hikmet tıp ve tabiat bilimlerine atıfta bulunulurken kullanılır.
Eskiden beri kullanılan islam filozofları ve islam felsefesi tabirleri = hükemâü’l-islam , felâsifetü’l-islam , el-mütefelsifetü’l islâmiyye , flâsifetü’l müslimin.
İslam felsefesini Arapça felsefe diye adlandıranlar = H.Ritter , J. Schacht , M.Harten , M.Wilpert , J.Kroemer , Taha Hüseyin , Mahmud el-Hudeyri , Dimitri Gutas , P.Adamson
8.ve 13. Yy arasında Arapça dışındaki dillerde ve önemli bir felsefi eser yazılmadığı için ‘’Arapça felsefe’’ diye nitelendirilir. Hatta Arapça yazan Hristiyan , Yahudi ve diğer inançlara mensup yazarların eserleri de bu isimle anılabilir.
Burada bazı tutarsızlıklar ortaya çıkar ;
1- Müslüman Olmayan felsefecilerin eserlerini yazıldığını dile göre tanımlarken onların dini kimlikleri de vurgulanmakta
2- Arapça felsefenin ortaçağda İbranice ve Latince’ye ve hatta daha sonra diğer Avrupa dillerine yapılan tercümeleri aynı adlan anılabilir mi ?
3- İslam dünyasında Arapça dışındaki dillerde yazılan felsefi eserler bu isim altında nasıl sınıflandırılabilir ?
Çağdaş anlamda İslam felsefesi tarihine dair ilk kitabı yazan ve bu alanda üni.de ders veren ilk hocalardan biri İsmail Hakkı İzmirli , eserde Arapça felsefesi yanında İslam Felsefesi , İslam’da felsefe ifadelerini de kullanmaktadır.
Hilmi Ziya Ülken , sadece felsefi metinlerin yazıldığı dilin Arapça olmasından ötürü İslam Felsefesine Arap felsefesi demek doğru değildir demiş.
Farsça ve Türkçe olarak yazılan felsefî eserler de vardır. Nâsır- Hüsrev, Efdâluddin Kâşâni eserlerini Farsça kalem almış.
İbn Sina , Sühreverdi , Mir Damâd , Hadi-i Sebzevarî ‘de Arapça’nın yanında Farsçayı da kullanmışlar.
İSLAM FELSEFESİNİN MAHİYETİ
İslam felsefesi , İslam tarihi içinde ortaya çıkan , İslam medeniyeti ve kültürünün yayıldığı coğrafyalarda gelişen,ekseriyetle Müslüman filozoflar ve bilginler tarafından üretilen felsefi eserler ,düşünce sistemleri ve tefekkür birikimidir.
İslam filozoflarının da dile getirdiği bir ifade ile kadim zamanlarda bilginler arasında kimse ‘’hekim olmadan hâkim olamazdı’’ Klasik felsefe geleneği , tabiat bilgisinin özellikle de tıp ya da hekimliği felsefe öğrenmenin temel şartlarından saymaktadır. Felsefenin zayıflaması İslam medeniyetinin zayıflaması demekti.
İbn Rüşd ; akıl , muhakeme etme ve istidlalde bulunmanın insanlar için vacip olduğunu , Kuran’da tavsiye edilen dini bir emir olduğunu belirtir.
Ragıp el-İsfehani ‘müfredat’ında hikmeti ‘’ilim ve amel ile hakka isabet etmek ve ulaşmak ‘’ diye tanımlar.Ona göre hikmet nazari bilgiden ziyade ameli bilgi
İlk İslam filozofu Kindi’ye göre hikmet , düşünme gücüne ait bir fazilettir.En yüksek hikmet metafiziktir.
Farabi , hikmeti en üstün ilim olarak yani yüce şeyleri akletmek diye tanımlamış.
Metafizik anlamda hikmet ise , diğer ilimlerin dayandığı ilkeleri kapsayan en önde gelen ilim.
İbn Sina’ya göre hikmet metafizik ilmidir. Çünkü metafizik –en üstün malumun en üstün bilgisi – varlıkların ilk sebeplerinin bilgisi şeklinde hikmetin üç tanımını da kapsamaktadır.
İbn Rüşd ise hikmeti , felsefi burhan yönetimi olarak tarif eder. ‘’Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öğütle devam et ve onlarla en güzel şekilde tartış ‘’ (Nahl 125). Hikmet yolunu ‘felsefe ‘ , güzel öğüt yolunu ‘vaaz ve nasihat’ , en güzel şekilde tartışma yolunu ‘kelam’ ilmi temsil etmekte.
Kindi felsefeyi ‘insanın gücü ölçüsünde varlıkların hakikatini bilmesi ‘ şeklinde tanımlar ‘hikmet sevgisi’ olarak tarif eder.
İslam filozofları aynı zamanda bilim adamı idiler. Onlar felsefeyi aynı zamanda tabiat bilimlerini de kapsayan bir alan olarak değerlendirmişlerdir. Mantık , mat. , tabiat ilimleri metafizik , ahlak , iktisat ve siyaset , felsefi ilimler saymış ve bunlarla ilgili müstakil eserler yazan filozoflar vardır.
İbn sina’nın bütün felsefi ilimleri kapsayan eseri eş-Şifa , tıp ilimleriyle ilgili müstakil eseri el-Kanun fi’t-Tıb buna örnektir.
İslam felsefesinin araştırma alanıyla ilgili iki görüş vardır. Biri İslam felsefesinin araştırma alanı İslam filozoflarının eserleri ve felsefi düşünceleriyle sınırlıdır. Diğer görüş ise , İslam’da felsefi düşünceyle beraber kelam , fıkıh usulü , nahive ve tasavvuf gibi ilimler de felsefi ilimlerle aynı dönemde sistemleştirilmiştir.
H.Ritter , A.Haurani , Van der Bergh , Gregory sünni kelamının bilhassa Mutezile ekolünün İslam felsefesine dahil edilebileceği ,
Schach ve bazı oryantalistler ; İslam felsefesi kelam ve tasavvufu da kapsar. Fııkıh usulünü kapsamaz ,
H.Corbin , Bausani , el-Hudeyri , İ.Madkur , İslam felsefesi Kelam , Tasavvuf ve Fıkıh usulünü kapsar,
R.Arnoldez İslam felsefesine sarf ve nahiv de eklenmeli.
GENEL FELSEFİ BİYOGRAFİ VE BİBLİYOGRAFİ KİTAPLARI
1- İbnu-n Nedim = Fihrist ul-ulum = Arapçada yazılan en eski ve en meşhur felsefi tabakat kitabıdır. İslam’da felsefenin doğuşu,Müslüman filozoflar,Antikçağ Yunan filozoflar , Süryani mütercimler hakkında da bilgi verir. 10 bölümden oluşan eserin 7. Bölümü sadece filozoflara ayrılmıştır.
2- İbn Cülcül’ ait Tabakatu’l Ettibâ ve’l Hükema = İbn Nedim’le aynı dönemde yazılmış. İbn Cülcül Endülüsülü meşhur bir tabip olması sebebiyle kitabında felsefi ilimlerin yanı sıra tıp ilminin ortaya çıkışı ve bu ilmin gelişmesine öncelik verin. Antikçağ filozofları ve Süryani mütercimler hakkında da bilgi verir.
3- Ebu Kasım ibn Sâid el-endulusî = Kitabu Tabakati’l Umem
4- En Velid Abdullah İbn-ul Farazî = Tarihu Ulemâi’l-Endülüs = özellikle Endülüs’te yetişen alimler ve filozoflar hakkında önemli kaynak
5- Ebu’l Hasan Ali el-Beyhaki = Tarih Hükemai’l- İslam
6- İbnu’l Kıfti = İhbaru’l ulema bi Ahbari’l –Hukema
7- İbn Ebi Useybi’a = Uyunu’l Enba fi Tabakati’l Etibba
8- İbn Hallikân = Befeyatu’l-Âyân ve Enbâ’u Ebnai’z-zaman = İbn Şakir el-Kutubi bu eserin zeyli olarak Fevatul Vefeyat’u yazmış.
9- Taşköprüzade Ahmnet = eş-Şakâyıku’n-Nu’maniyye fi Ulemai’l Devleti’l Osmaniyye = Osmanlı alimleri , şeyhülislamlar ve eserleri hakkında kıymetli bilgiler verir.
10- Katip çelebi= Keşfu’z-Zunun an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn= 14500 civarında kitap ve risâle , 10000 kadar müellif hakkında bilgi verir.
ÖZEL HAL TERCÜMELERİ VE BİYOGRAFİK ESERLER
1- İbn sina’nın kendisinin kaleme aldığı ve vefatından sonra Şeyhin Ebu Ubeyd Abdulvahid İbn Muhammed el-Cüzcâni tarafından Siretü’ş-Şeyhu’r-Reis hal tercümesini ( otobiyografik) türün ilk örnekleridir.
2- Gazali= el-Munkız mine’d-Dalal
3- İbn Haldun el Tarif bi İbn Haldun ve Rıhlatü Şarkan ve Garban önemli otobiyagrafik eserlerin son örneğidir.
4- Biruni = risale fi müellefâti Muhammed Zekeriyye er-Razi
5- Şehrazuri = Eş-Şeceretu’l-ilahiyye = İşrakiliğin kurucusu Şhabeddin Sühreverdi el – Maktul’un hayatı ve eserleri hakkında
FELSEFE VE DÜŞÜNCE TARİHİ KAYNAKLARI
1- Ebu Süleyman es-Sicistani = Sivanu’l Hikme = İslam felsefesi tarihi niteliğinde
2- İbn Hindu = Kelimu’r ruhaniyye fi Hikemi’il Yunaniyyin = İslam dünyasinda tanınan Yunan filozofların hikmetli sözleri
3- İbn Hayyan et-Tevhidî = el-mukâbaât
4- Gazali = Makasıdu’l Felasife
5- İbn Fatik = Muhtaru’l Hikem
6- Şehristani = Tarihu’l Hukemâ , Kitabu Musâra’ati’l Felasife
7- Fahreddin er-Razi = muhassal efkari’l Mutakadîmin ve’l Mutaahhirîni’l Felasife ve mütekellimin
ANSİKLOPEDİK SÖZLÜKLER
Felsefe sözlükleri = Kindi’nin risale fi Hudûdi’l Eşyâ ve Rusumiha ( ilk özel felsefe sözlüğü ) , Farabi’nin Kitabu’l Huruf , et-Ta’likat , ed-Da’avâul- Kalbiyye , İbn sina’nın Risale fil Hudud
Genel sözlükler = Seyyid Şerif Cürcani’nin el-Kitabu’t Tarifat
Felsefi ansiklopediler = Muhammed ibn Yusuf Kâtip el-Havârizmî’nin Mefâtihu’l – Ulum adlı eseri , bütün ilimler hakkında genel bilgiler verir. Tahanevi’nin Keşşafu Istılahati’l-fünun