Hadice
Wed 8 June 2011, 09:49 am GMT +0200
Üç Câmi'in Mukayesesi
Sahihayn'm birbiriyle mukayesesini, önemli bir kaç noktaya dikkat çekmek suretiyle daha önceki sahifeîerde vermiştik. Burada Cami' adını taşıyan üç eseri birbiriyle karşılaştırmak istiyoruz.
Burada sunacağımız bilgiler, hemen tamamen Prof. Dr. Nureddin İtrin «el-imam et-Tirmizî ve'l-muvâzenetü beyne câmiiki ve beyne's-Sahihayn» adını taşıyan değerli araştırmasından; A. M. Şakir (1958)'in Tirmizî'nin Cami'ine yazdığı kıymetli mukaddime'den ve Mübarekfûrî (1353/1934)'nin «Mukaddi-metil Tuhfeti'l-ahvezî » adlı önemli eserinden yapacağımız iktibaslardan ibaret olacaktır.
Tirmizî, hadisçilik nokta-i nazarından Müslim'e; fıkhu'l-hadis noktasından da Buhârî'ye ait özellikleri, onlara yalçın ölçüde kendisinde toplamış bulunmaktadır. Böylece her ikisinin maksad ve gayelerini eserinde gerçekleştirmeye çalışmıştır.
Hadis kabulündeki şartlar açısından Buhârî ve Müslim'den daha hafif bir tutum içindedir.
«Hasen» hadis terimini belli bir muhtevaya kavuşturması açısından Sahi-hayn'dan farklı bir nitelik arzetmektedir.
Tirmizî, Buhâri ve Müslim'den çok daha fazla zayıf hadis ihtiva etmektedir. Ancak bu hadislerin durumunu da açıklıkla ortaya koymaktan çekinmez.
Ahmed Muhammed Şâkir, Tirmizî'nin, kütüb-i sitte ve öteki hadis kitabla-rımn hiçbirinde bulunmayan 3 özelliğe sahip olduğunu bildirmekte ve bu özellikleri şöylece sıralamaktadır. [251]
1. Bir konudaki hadisi verdikten sonra, o bâbta, kendisinden hadis rivayet edilmiş olan sahâbîİerin isimlerini verir. Bu bir çeşit tahric'dir. Bu basit bir tahric değildir. Şârih Mubârekfûrî, Tirmizî tarafından işaret edilen hadislerin kimler tarafından kaydedildiğini araştırmıştır. Ancak çoğu kere «kaynağım araştır!» diyerek, durumun tesbitini okucuya bırakmak zorunda kalmıştır. Bunun anlamı, Tirmizî'nin bildiği rivayetleri bugün bile tam olarak tesbit edememekteyiz, demektir.
2. Çoğu kere fıkhı konulardan fakihlerin görüşlerini ve görüş ayrılıklarını delillerine de işaretle verir. Konuya ait müteârız hadisleri zikreder. Bu da hadislerle amel edebilmek açısından pek önemlidir.
3. Tirmizî, hadislerin illetlerini göstermekte fevkalâde ısrarlıdır. Hadislerin sıhhat derecelerini, rical tenkidleriyle birlikte güzelce verir. Böylece onun kitabı usûle ait kaideleri, özellikle ileli hadislere tatbik eden yegane kaynak durumundadır. Bu sebeple de onun kitabı hoca-talebe ve araştırmacılar en pratik ve faydalı bir kaynaktır.[252]
[251] Şâkir. el-Câmiu's-Sahîh, I, 66-70 (Mukaddime).
[252] Yukarıdan beri sayılan üzellikleri ve bilhassa memleketimizdeki hadis Öğretiminin usul bilgilerine pek muhtaç olması sebebiyle, Tirmizî'nin Cami'i esas alınarak diğer hadis kitaplarından da karşılaştırmalı metinler seçerek yapılacak tedrisat, kısa zamanda olumlu sonuçlar verecektir. Kitabu'l-iman'ı konu alan Hadis I Programını Tirmizî'yi esas almak ve Buhârî'den mukayeseler için yararlanmak suretiyle 1984-85 ders yıl), I. sömestrde yapıtığım deneme bu açıdan şahsen bana ümit vermiştir. Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakar, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 75-76.