meryem
Sun 13 February 2011, 10:06 pm GMT +0200
TEVHİD KONUSUNDA AKLIN EĞİTİLMESİ
Allah'ın varlığının ispatı konusunda gerek Batılı filozoflar ve gerekse İslâm âlimleri, çeşitli isimler altında, pek çok deliller ortaya koymuşlardır.
Delillerin bir kısmı sahte tanrıları red, bir kısmı da doğrudan doğruya tanrının varlığını ispat şeklinde ileri sürülmüştür. [304]
Bütün bu delilleri iki isim altında ele almanın mümkün olacağı kanaatindeyiz. Bunun için de önce, insanın bilgi elde etme yoluna bir göz atmamız gerekir.
Bilindiği gibi insan, doğduğunda hiç bir şey bilmez. Bilgilerinin hepsini, kendisine verilen duyu organları (kulak ve göz) ve kavrama gücü (akıl ve zekâ) sayesinde kazanır.[305]
Dolayısıyla insan, bilgi elde etme vasıtalarıyla donatılmış olarak doğar. Biz daha çok bu vasıta ve istidatların ortak özelliği üzerinde durmaya çalışacağız.
Bütün bu vasıtaların insanda meydana getirdiği iki temel yöneliş vardır. Bunlar, her olayı ve nesneyi insanın gözlemesi ve bir sebep (illet) aramasıdır.
Daha bebekken, bu özellikler belirgin bir şekilde görülür. Meselâ çocuk, doğumdan itibaren çevreyi dikkatlice gözler, karnı acıktığı zaman ağlamasının, doyurulmasına bir sebep teşkil edeceğini bilir. Nitekim "Ağlamayan çocuğa meme verilmez." sözü, bunun açık bir delilidir.
Yine çocuk, eline verilen bir oyuncağın her tarafını inceden inceye gözler, araştırır, bunun yapılışı ile ilgili hayretlerini bazan ses çıkararak, bazan da oyuncağı kurcalayarak ortaya koymaya çalışır. Hele de hareketli oyuncakları, bu gücün nereden geldiğini araştırmak için, incelemek ve kurcalamak bir yana, kırdığı bile olur.
Çocuk, kendisiyle çevresini ayırmaya başladığı andan itibaren, her şeyi gözler ve sorar. Bu arada kendi varlığı ile ilgili sorular da yöneltir. Bu soru "Nereden geldim?" manasına gelen bir sorudur. Yani "Görüyorum ki bir nesne olarak varım. Peki benim bu varlığımın sebebi nedir?" demek ister.
İnsanın gördüğü şeyler, ister bir gayeye yönelik olarak yapılsın, isterse mükemmel bir şekilde ortaya konsun, şu tasvir ve soruyu çağrıştırır: " Görüyorum ve farkediyorum ki bir nesne vardır. Öyleyse bunu kim yaptı ya da kim yarattı?...."
Bu farkedişler, tasvirler ve sorular, fıtrîdir. Ayni zamanda bu sorular, insanlık tarihinin sorularıdır. Diğer soruların hepsi, bu temel sorunun alt başlıklarıdır.
İşte bu sebepten dolayıdır ki Kur'an, Allah'ı kavratırken, baştan sona insanı gözleme davet eder ve sebeplilik (illiyet) duygusuna hitab eder.
İnsanda bulunan bu temel duygulardan (gözlemcilik ve sebeplilik) dolayı, küçük yaştan itibaren çocuklara, bu kabiliyetlerini geliştirme fırsatı verilmelidir. Başta her şeyi iyi gözletmek ve bunları bir sebeplilik içersinde öğretmek gerekir. Bu metodla yapılan öğretim, insanı tahlilî (analitik) düşünmeye götürecektir. Yalnız çocuklara, Allah'ı kavrayacak yaşa gelmeden önüne gelen her şeyi, "Allah yarattı." cümlesiyle izah etmeye kalkışmak, onları kaderci bir anlayışın kurbanı yapabilir. Başlangıçta konular, tabiî bir sebeplilik (sebep-sonuç ilişkisi) içersinde kavratılmalı, sonra Yaratıcı'yı kavrayacak yaşa geldiğinde, asıl sebebi, yani Yaratıcı'yı kavratma yoluna gidilmelidir. Öyle sanıyoruz ki bu yolla Allah'ın kavratılması, pedagojik açıdan daha yararlıdır.
Nitekim Kur'an'da bu metodun varlığını açıkça görmekteyiz. Bir çok âyette, önce dış yönüyle görülen (güneşin ışık, ağaçların meyve vermesi vb.) zahirî sebepler anlatılmakta, daha sonra da görülmesi ve bilinmesi istenen asıl sebep, yani Yaratıcı zikredilmektedir.
Şimdi de, aşağıdaki temel başlık altında, konuyla ilgili temel hususları, âyetlerden bazı örnekler vererek ortaya koymaya çalışacağız.[306]
[304] Bu konuda geniş bilgi için bak:Mehmet Aydın, Din Felsefesi, D.E.Ü. Yay. İzmir, 1987, ss, 14-75; Hüseyin Atay, İslâm'ın İnanç Esaslan, A.Ü.İ.F.Yay. Ank.1992, ss,33-59.
[305] Nahl: 16/78.
[306] Doç. Dr. Abdullah Özbek, Kur’an’da Tevhid Eğitimi, Esra Yayınları:123-128.