sidretül münteha
Fri 11 March 2011, 08:36 pm GMT +0200
7. Tevbe
Şeriatın kötü saydığı işlerden, sırf kötü oldukları için pişman olup vazgeçmek ve Allah'a dönmek.
"Tevbe" kelimesinin sözlükteki asıl mânâsı ilk asla "dönmektir." Bu mânâ ile bağlantılı olarak tevbe, kula nisbet edildiği zanian, arızî olan günah halini bırakıp aslî olan salah haline dönmek anlamına gelir. Allah'a nisbet edildiği zaman da talî olan gazab (bakışından aslî olan rahmet bakışına dönmek anlamını verir. Bunun için tevbenin serî mânâsında hem kulun, günahını itiraf edip, ondan pişmanlık duyarak bir daha yapmamaya kararlı olması, hem de Allah'ın da bu müracaatı kabul ederek günahı bağışlaması anlamları vardır.
“Tevb"de tevbe demektir. Ancak bunun "tevbe"nin çoğulu olduğunu söyleyenler de vardır. "İnâbe" terimi de tevbeye yakın bir anlamdadır. "Tevbe" teriminde sözü edilen, "sırf kötü olduğu için dönme" özelliğinden ötürü, vicdanında o kötülüğün çirkinliğini duyduğundan dolayı değil de, bedenine malına veya haysiyetine zarar vermesi gibi bir korku ya da ümit sebebiyle vazgeçmesi tevbe sayılmaz. Tevbe, yaptığı bir kabahatin bir menfaatini görse dahi, onun çirkinliğini düşünüp, tiksinerek vazgeçmektir. Bu yüzden Hz. Ali, bir bedevinin "estağfırullah ve etûbi ileyk = Allahım, beni bağışlamanı dilerim ve sana tevbe ederim" dediğini duyunca, "Be adam! Çabuk çabuk tevbe etmek yalancıların tevbesidir. Gerçek bir tevbede altı şartın bulunması gerekir: Günaha pişmanlık, farzları kaza etmek, yediği hakları iade etmek, haklarını yedikleriyle helalleşmek, bir daha dönmemeye karar vermek, nefsi, günahlarla büyüttüğü gibi Allah'a itaatta eritmek ve ona masiyetlerin tadını tattırdığı gibi taatların acısını tattırmak." Bu anlamları destekleyen bir âyeti kerîmede:
"Allah'ın kesinlikle kabul edeceğini v'ad ettiği tevbe ancak bilmeyerek kötülük yapıpta sonra çok geçmeden tevbe eden, günahında ısrar etmeyen kimselere aittir. Yoksa fenalıkları yapıp yapıpta, sonunda herbirine ölüm gelip çattığında, ben şimdi tevbe ettim diyenlere ve de kâfir olarak ölenlere tevbe yoktur" buyurulur.
Bu âyetten hareketle İslâm âlimlerinin çoğu tevbenin "fevrî" (günaha düşülür düşülmez) yapılmasının vacip olduğu görüşündedirler. Binaenaleyh, bir günaha düşüldüğü anda tevbe edilmemesine de ayrıca tevbe etmek gerekir.
Bu konuda ölçü şudur:
Hayattan ümit kesme ve ölüm anından önce küfürden tevbe edip iman etmek makbuldür. Ama can çıkma (nez') anında küfürden tevbe edip iman etme makbul değildir. İmandan sonra hayırlı işler yapabilecek bir zaman bulunmalıdır. Fakat fasık mü'minin son nefesindeki tevbesi de kabul edilebilir. Çünkü mü'minlere "Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin" buyurulmuştur. Ne var ki, o andaki tevbenin kabul edileceği kesin değildir. İslâm'da hiç günah işlemeyen insanların oluşturduğu bir toplum idealizmi yoktur. Hatta bir hadiste:
"Eğer siz hiç günah işlemeseydiniz, Allah sizi yok eder ve günah işleyip, hemen arkasından da tevbe eden bir kavim yaratırdı" buyurulur.
"Mü'minlerin ekine benzediği, küfür rüzgârlanyla eğilip, tevbe ile hemen doğrulduğu" anlatılır. Yine Allah Rasûlü:
"Hayırlı olanlarınız çeşitli fitne ve imtihanlara maruz kalıp, çokça tevbe edenlerinizdir", "Kulunun tevbe etmesinden Allah, korkunç ve ıssız bir çölde her türlü erzakını taşıyan devesini kaybedip, bulma ümidini kestikten sonra karşısında gören yokunun sevindiğinden daha çok sevinir", "Günahlarından tevbe eden, hiç günah işlememiş gibidir..." buyurur.
Kur'ân-ı Kerîm'de "tevbe" ve türevlerinin 86 defa geçmiş olması Allah'ın tevbeye verdiği önemi anlatır. Tevbe, Hz. Adem'le başlar ve Allah'ın razı olduğu kulluğun en belirgin vasfını temsil eder. Karşıtı ise inat, kibir ve hatada bile bile ısrardır ve bunlar da şeytanın ve şeytan tînetindeki insanların özelliğidir. Adem hata etmiş ve tevbe etmiştir, şeytan ise isyan etmiş ve kibirlenerek isyanında ısrar etmiştir. Allah da onu ebediyyen ateşte bırakacağını söylemiştir. Adem (as) ise hatasını anlayıp tevbe etmiş, Allah da onun tevbesini kabul etmiştir. Bir âyette de "tevbe"nin "nasûh" olması istenir. "Nasûh" kelimesinin aslında halis ve saf olma, bir söküğü dikip yırtığı yamayarak düzeltme mânâları bulunduğu için İslâm âlimleri "nasûh tevbe"nin:
Halis (samimi), ciddi, temiz ve insanın dinini çok tamir edecek etkili bir tevbe olduğunu söylerler. Nitekim Allah Resulüne:
"Nasûh tevbe nasıf olur?" diye sorduklarında:
"Kulun yapmış olduğu günaha öyle pişman olup ve Allah'a öyle özür dilemesi, sonra da o günaha öyle dönmemesidir ki, sütün memeye dönmeyeceği gibi" buyurmuştur. İbn Abbas da "nasûh tevbe"yi:
"Kalp ile pişmanlık duymak, dil ile istiğfar (bağışlanmayı dilemek), beden ile günahlardan kopmak, içinden de bir daha dönmemeye karar vermek" diye tanımlamıştır. [1355]
[1355] Doç. Dr. Faruk Beşer, Fetvalarla Çağdaş Hayat, Nün Yayıncılık, İstanbul 1997: 526-529.