sidretül münteha
Sat 11 June 2011, 03:39 pm GMT +0200
b) Şüyûhta tedlîs:
Râvînin, durumunu gizlemek istediği şeyhini, hâiz olmadığı yüksek vasıflarla anması veya bilinen künyesinden başka birisimle zikretmesidîr. Meselâ râvî:
Sağlam allâme bize haber verdi" veya Zabtı kuvvetli hafız bize haber verdi" diyerek şeyhini kast eder.
Bunun bir başka misâli de şudur: Kıraat imâmı Ebû Bekir b. Mücâhid'in Ebû Bekir b. Dâvûd'dan: diyerek ve müfessir Ebû Bekir Muhammed b. Hasen en-Nakkâş'dan diyerek ve onu tamndığı isim olan babasına değil de dedesine nisbet ederek rivayet etmesidir. [598]
Îbnu's-Salâh, Hatîbu'l-Bağdâdî'nîn "eserlerinde bu nev'i çok isü'mâl ettiğini[599] söyleyerek bu mevzuda ondan bâzı misâller verir. Şöyle ki: Hatîbu'l-Bağdâdî kitaplarında Ebû'l-Kâsım el-Ezdî'den, Ubeyduîlâh b. Ebi'1-Feth el-Fâsî'den ve Ubeydullâh b. Ahmed b. Osman es-Sayrafî'den rivayet etmektedir. Halbuki bütün bu değişik İsimlerin sâhibî onun şeyhlerinden sâdece bir şahıstır.
Yine Hatîbu'l-Bağdâdî, el-Hasen b. Muhammed el-Hallâl'den, el-Hasen b. Ebî Tâlib'den ve Ebû Muhammed el-Hallâî'den rivayet eder. Halbuki bütün bu isimler bir kişiye' ait muhtelif adlardır.
Hatîbu'l-Bağdâdî, Ebû'l-Kâsim et-Tenûhî'den, Ali b. el-Muh-sin'den, Kâdî Ebû'l-Kâsım Ali b. el-Muhsin et-Tenûhî'den ve Ali b. Ebî Ali el-Mu'addil'den rivayet etmektedir. Yine bütün bu değişik isimlerle yalnız bir şahsı kasdetmektedir.
Aslında biz, hafız Hatîbu'l-Bağdâdî'yi bu şeyhlerden birinin durumunu ört-bas etmek için böyle yapmaktan tenzih ederiz-. Fakat şeyhin tanınmasını güçleştiren bu isimleri zikretmesini yadırgadığımızı da gizİiyemiyeceğiz. Bu isimler bir şahsa aittir. Bunun böyle olduğunu o da bilmektedir. Ne var ki, çokları bunu anlayamazlar. Bâzı âlimler tedlîs'i birkaç gruba ayırırlar. Şöyle ki:
aa) Atf tedlîsi: Râvî, demekle beraber ikinci râvîden (mâctûf olandan) hadîs dinlememiştir.[600]
bb) Sükût tedlîsi: Râvî, veya dedikten sonra susarak meselâ: el-Ameş, der. Böylece A'meş'den hadîs işitmediği hâlde işitmiş gibi göstermektedir.[601]
[598] thtisâru 'ulûmi'l-hadîs, s. 59.
[599] Tavzîhu'l-efkâr, c. I, s. 369
[600] Bu nevi' ve daha sonraki iki nevi' için bk. el-Bâ'isu'!-hasîs, s. 6o.
[601] Dr. Subhi es-Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadîs Istılahları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 143-144.