saniyenur
Sat 28 May 2011, 10:12 am GMT +0200
SÜNNETİN SAHABE DEVRİNDE YAZIMI VE TEDVİNİ
Şayet: "Rasûlullah (s.a.v)'ın vefatından sonra, Sahabe ve Tâbiîn'in tutumuna bakmak lâzım. Zira onlar, sünneti yazıp tedvin etmekten kaçınmışlar, başkalarını da bundan menetmişlerdir. Hatta yazdıklarını alıp yakmışlardır. Bunu yaparken de Rasûlullah (s.a.v)'ın sünnetin yazımını yasaklamasıyla ilgili hadisleri delil getirmişlerdir. Bütün bunlar, sünnetin hüccet olmadığına, Rasûlul-lah'ın getirdiği yasağın, izinden sonra olup onu neshettiğine bir delil teşkil etmez mi? Aksi takdirde onların, iznin gereği hareket etmeleri gerekmez miydi?" denilecek olursa, şöyle cevap veririz: Sahâbe'yi bu konuda bir bütün olarak değerlendirmeye tâbi tutmak gerekir. Hepsi, yukarıda geçtiği gibi davranmıyorlardı.[626] Onların pek çoğu, yazıya cevaz veriyor, yazılı sünnetleri yanlarında muhafaza ediyor, bir kısmı da bilfiil yazıyordu.[627]
İşte bu konudaki vârid olan haberler:
Hz. Ebû Bekir (r.a), Enes'i (r.a) Bahreyn'e zekât görevlisi olarak gönderirken onlara şöyle yazmıştır: "Bunlar, Rasûlullah (s.a.v)'ın bütün müslümanlara vecibe kıldığı zekât farizalarıdır. Onları, Rasûlü'he Allah Teâlâ emretmiştir. Müslümanlardan kim onu uygun, usûl ve miktarda isterse, onu versinler; kim de daha fazlasını taleb ederse, o takdirde vermesinler."[628]
İbn Abdilberr, Abdülmelik b. Süfyan'm, amcası kanalıyla Hz. Ömer'in: "İlmi yazıyla kaydediniz," dediğini rivayet etmiştir. Bunu, Hâkim ve Dârimî de rivayet etmişlerdir. Yine İbn Abdilberr, benzeri bir rivayeti Yahya b. Kesir tarikiyle, İbn Abbas'tan nakletmiştir.[629]
İbn Abdilberr, İbn Abbas'ın (r.h), Harun b. Antere'nin babasına yazı için müsaade verdiğini rivayet etmiştir. Ayrıca Said b. Cü-beyr'in, İbn Abbas'la birlikteyken ondan işittiği hadisleri, binitinin üzerinde yazdığını, indikten sonra da yazdıklarını çoğalttığını rivayet etmiştir.[630]
İmam Müslim ise İbn Ebî Müleyke'nin şu sözüne yer vermiştir: "İbn Abbas'a, bana bazı şeyleri yazıvermesi için bir mektup gönderdim. Bu arada bazı şeyleri de gizli tutmasını istedim. O da (hakkımda): 'Samimi bir çocuktur. Ben, onun adına çok şeyleri seçiyor, bazılarını da kendisinden gizliyorum,' demiş. (Râvi diyor ki): ibn Abbas, Hz. Ali'nin mahkeme kararlarını istedi ve onlardan bazı şeyler yazmaya başladı. Bu arada öyle şeylere rastlıyordu ki, onları okudukça: 'Allah'a yemin olsun ki, bu hükmü Ali vermemiştir. Onun bu hükmü verebilmesi için ancak sapıtmış olması gerekir,' diyordu."[631]
Yine Müslim, Süfyan b. Uyeyne tarikiyle, Tavus'un şöyle dediğini rivayet etmiştir: "İbn Abbas'a, Hz. Ali'nin mahkeme kararları getirilmişti. O, onlardan (Süfyan dirseğini işaret ederek) şu kadarı hariç, hepsini imha etti.'[632]
İmam Ahmed, Kaka b. Hâkim'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Abdülaziz b. Mervan, İbn Ömer'e bir mektup yollayarak, ne ihtiyacı varsa, kendisine bildirmesini söyledi. İbn Ömer de (r.a) cevaben ona: 'Rasûlullah (s.a.v), veren el, alan elden daha hayırlıdır, infâka kendi ehlinden başka, buyurdu. Ben, senden herhangi birşey istemiyorum. Ama senin vasıtanla Allah'ın bana vereceği rızkı da reddetmek istemem,' diye yazdı."[633]
İbn Hacer (852/1448), Fethu'l-Bâri adlı eserinde şöyle demektedir: Ebû Kasım b. Mende'nin Kitâbu'l-Vasıyye'sinde, Buhârî'nin, Ebû Abdurrahman el-Hubulî'ye kadar uzanan sahih bir isnadla zikrettiği şu rivayete rastladım: Ebû Abdurrahman, Abdullah'a, içerisinde hadis yazılı olan bir kitap getirmiş ve: "Şu kitabı incele. Bildiğin hadisler kalsın, bilmediklerini oradan sil," demiştir. Buradaki Abdullah'ın, Hz. Ömer'in oğlu Abdullah olması muhtemeldir. Çünkü el-Hubulî, ondan hadis işitmiştir. Onun, Amr b. el-Âs'm oğlu olması da muhtemeldir. Zira el-Hubulî, ondan yaptığı rivayetlerle meşhur olmuştur.
İbn Abdilberr, Mücâhid'den gelen şu rivayete yer vermiştir: "Abdullah b. Amr şöyle dedi: Beni yaşamaya teşvik eden iki şey var: Bunlardan birisi 'es-Sâdıka' diğeri de 'el-Veht'tir. 'es-Sâdıka', Rasûlullah'tan yazdığım hadisleri muhtevidir; (el-Veht' ise Amr b. As'ın bana tasadduk ettiği arazidir."[634]
Yine ibn Abdilberr, Fudayl b. Hasen b. Amr b. Ümeyyejed-Damrî'nin babasından naklen şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebû Hureyre'nin yanında bir hadis zikrettim; onu reddeti. 'Bu hadisi senden işittim!' dedim. 'Eğer onu benden işittiysen mutlaka yanımda yazılı olması gerekir,' dedi. Elimden tutup, beni evine kadar götürdü. Bize, Rasûlullah'ın hadisleri yazılı olan pek çok kitap gösterdi. İçlerinde bu hadisi de buldu ve: 'Eğer bu hadisi ben rivayet ettiysem, mutlaka yanımda yazılıdır, diye söylememiş miydim1? ' dedi."[635]
İbn Hacer de benzeri bir rivayete yer vermiştir. îbn Abdil-berr, Ebû Hureyre'nin bu rivayetinin, daha Önce geçen ve kendisinin yazmayıp Abdullah b. Amr'ın yazmış olduğu yolundaki rivâyetiyle çelişki arzettiğini, evvelki rivayetin nakil bakımından daha sahih olduğunu söylemiştir.[636]
İbn Hacer ise şöyle demektedir: "Bu rivayet, daha önce geçen Abdullah b. Amr'ın yazıp da kendisinin yazmadığı şeklindeki rivayetle çelişki arzetmez. Çünkü aralarını bulma ve birleştirme imkânı mevcuttur. Şöyle ki; Ebû Hureyre (r.a), Rasûlullah (s.a.v) zamanında hadisleri yazmazken daha sonra yazmaya başlamış olabilir. Kaldı ki, hadislerin yazılı olarak yanında bulunması, onları kendisinin yazdığı anlamına gelmez. Çünkü (daha önce) yazmadığı bilinmektedir. Bu durumda, yanındaki yazılı hadislerin başkaları tarafından kaleme alındığı ortaya çıkmaktadır."
îbn Abdilberr, Beşir b. Nehilen'in de şöyle dediğini nakleder: "Ben, Ebû Hureyre'den işittiklerimi yazardım. Ondan ayrılaca-ğım vakit, yazdıklarımı getirdim ve kendisine: 'Bunları senden işittim, ne dersin?' dedim. O da baktı ve onayladı."[637]
İmam Müslim, Enes b. Mâlik'in de içinde bulunduğu bir se-nedle, Mahmûd b. er-Râbf nin, Itbân b. Mâlik'ten şunu naklettiğini haber vermiştir: Medine'ye gelmiştim; Itbân ile karşılaştım. "Senin bir hadisini işittim. O neydi?" dedim. Şöyle anlattı: "Gözlerimden rahatsızlanmıştım. Rasûlullah (s.a.v)'a haber gönderdim ve evime teşrif edip namaz kılmasını, namaz kıldığı yeri, kendime namazgah edinmek istediğimi söyledim. Rasûlullah (s.a.v) da bir grup ashâbıyla birlikte geldi. Kendisi bir köşede namaz kılarken ashabı da kendi aralarında konuşuyorlardı. En fazla Mâlik b. Düh-şum'dan bahsettiler (Onda münafıklık sıfatları görüyorlardı). Peygamber (s.a.v)'in ona beddua etmesini ve bu sebeple onun helak olmasını istediler. Bu arada Rasûlullah (s.a.v), namazını bitirdi ve: 'O, Allah'tan başka ilâh olmadığına, benim de Allah'ın elçisi olduğuma şehâdet etmiyor mu?' diye sordu. Ashâb: 'Evet, bunu söylüyor, ama kalbiyle ona inanmıyor,' dediler. Rasûlullah (s.a.v): 'Allah'tan başka ilâh olmadığına, benim de Allah'ın elçisi olduğuma şehâdet getiren hiç kimse, Cehenneme girmeyecek ve onu tatmayacaktır,' buyurdu." Enes (r.a), demiştir ki: "Bu hadis, benim çok hoşuma gittiği için oğluma yazmasını söyledim; o da yazdı."[638]
İbn Abdilberr, Sümâme'den, Enes (r.a)'in: '"Yavrularım! İlmi yazıyla kaydedin," dediğini rivayet etmiştir. Aynı haberi, Hâkim de kaydetmiştir.[639]
ibn Abdilberr, bu konuda ayrıca şu rivayetlere yer vermiştir:
Râbi b. Sa'd: "Câbir'i, İbn Sahafın yanında (elindeki) levhalara bir şeyler yazarken gördüm," demiştir.
Abdullah b. Huneys de: "(Bazı hadisçileri), el-Berâ'nın yanında, ellerinde kalmış, hadis yazarken gördüm," demiştir.
Ma'n b. İsâ (198/814), şöyle demiştir: 'Abdullah b. Mesudun (r.a) oğlu Abdullah, bana bir kitap gösterdi ve onu babasının yazdığına yemin etti."
Hasan b. Câbir de: "Ebû Umâme'ye, ilmin (hadisin) yazılmasında bir mahzur olup olmadığını sordum; bir sakınca olmadığını söyledi," demiştir.
Hişam b. Urve (146/763) anlatır: Harre günü babam (Zübeyr b. Awam)'ın kitapları yandığında şöyle söyleniyordu: "Keşke bütün malım ve ehlim gitseydi de kitaplarım yanımda kalsaydı!"
Serî b. Yahya demiştir ki: 'Hasan el-Basrî, ilmin (hadislerin) yazılmasında bir beis görmezdi. Tefsirini imlâ ettirir ve bizzat kendisi de yazardı."
A'meş (148/765) nakleder: Hasan el-Basrî dedi ki: "Bizim elimizden hiç düşürmediğimiz ve korunması için bizden sonrakilere tavsiye ettiğimiz birçok yazılı kitabımız vardır."
ibrahim en-Nehâî, "Atrâftürü kitapların yazılmasında bir beis yoktur," demiştir.[640]
Efû Kirânî, Dahhak'm: "Bir şey duyduğun vakit, duvara bile olsa onu yaz," dediğini, Hasen b. ÂkiTin de: "Dahhak, bana haccın menâsikini imlâ ettirdi," dediğini rivayet etmiştir.
Ebû Kılâbe er-Rakkâşî: 'Yazmak, bana unutmaktan daha sevimlidir," demiştir.
Ebu'l-Melîh, demiştir ki: "Bazıları benim yazmamı ayıplıyorlar. Halbuki Allah Teâlâ: 'Onların ilmi, Rabbimin katında bir kitapta yazılıdır. Rabbim hata etmez ve unutmaz,'[641] buyurmaktadır," Haberi, Suyûtî de Tedrtbur-Râvi adlı eserinde zikretmiştir.[642]
Abdurrahman b. Hermele de demiştir ki: "Ben, hafızası zayıf birisiydim. Said b. Müseyyeb, bana yazmam için ruhsat verdi/'
İmam Mâlik de Yahya b. Said'in: "Her işittiğimi yazmam, bana, malımı^ bir misli daha fazlalaşmasından çok daha sevimlidir," dediğini haber vermiştir.
Sevâde b. Hayyan da Muâviye b. Kurra'mn: "İlmi yazmayan kimseyi, âlim salmayın,"dediğini nakletmiştir.
Abdurrahman b. Ebi'z-Zinad, babasının şöyle dediğini haber vermiştir: "Biz, yalnızca helâl ve harama dair rivayetleri yazardık. İbn Şihab ise her işittiğini yazardı. Kendisine ihtiyaç hissedildiğini görünce onun, insanların en âlimi olduğunu anladım."
ed-Derâverdî de şöyle demiştir: "İlmi (hadisleri) ilk tedvin eden ve yazan İbn Şihab'dır. İmam Mâlik de aynısını söylemiştir. Ma'mer ise Zührî'nin şu sözünü nakletmiştir: Emirler (idareciler) zorlayıncaya kadar biz, ilmin (hadislerin) yazılmasını hoş karşılamıyorduk. Sonra müslümanlardan hiç kimsenin bunu yapmasına mâni olmamamız gerektiğini anladık."
Eyyûb b. Ebî Temîme de Zührî'nin (124/742) şu sözünü nakletmiştir: "İdareciler, benden hadisleri yazmamı istediler. Ben de yazdım. Onların bu isteklerini yapınca başkalarına da yazmamaktan haya ettim."
Ma'mer, Salih b. Keysan'm şu sözünü nakletmiştir: "İbn Şi-hab'la birlikte ilim öğreniyorduk. Bir gün sünnetleri yazmaya karar verdik ve Rasûlullah (s.a.v)'tan nakledilen hadislerden işittiklerimizi yazdık. Sonra o: 'Sahabe'den gelenleri de yaz,' dedi. Ben: 'Hayır, olmaz. Çünkü onlar, sünnet değildir,' dedim. O: 'Hayır, onlar da sünnet sayılır,' dedi ve yazmaya devanı etti. Ben ise yazmadım. O kazandı; ben ise kaybettim."
Hâlid b. Nizar şöyle demiştir: "Hişam b. Abdülmelik,
Zührî'nin rivayetlerini yazmak üzere iki tane kâtip tuttu, bir sene boyunca yazdılar."
Ma'mer de şöyle demiştir: "Yahya b. Kesir, bana bazı hadisler zikretti ve 'falanca hadisleri bana yazıver/' dedi. 'İlmin yazılmasını kerih görmüyor musunuz1?' diye sorunca: 'Yaz; çünkü yazmasan ilmi kaybedersin veya onda yetersiz kalırsın,' dedi."
Amir eş-Şa'bî de:'Yazı, ilmin kaydıdır," demiştir.
Vehb. b. Cerîr ise Şu'be'nin kendilerine bir hadis rivayet ettiğini ve onu yanındaki bir sahifede bulmuş olduğunu nakletmiştir.
Şehâbe de şöyle demiştir: Şu'be derdi ki: "Benim hadisleri arka arkaya sıralayıp zikrettiğimi gördüğünüz vakit, bilin ki ben, onları bir kitaptan ezberlemişimdir."
Süleyman b. Mûsâ da der ki: "Bir âlim üç tür kimsenin önünde oturup ilim anlatır:
1- Her işittiğini alan kimse. Bu, gece vakti odun toplayan gibidir.
2- Yazmayıp, yalnızca dinlemekle yetinen kimse. Buna, (sadece) âlimin meclisinde bulunan kişi denilir.
3- Duyduğu rivayetleri seçen kimse. İşte bu, (âlimi dinleyenlerin) en hayırlısıdır."
Bir başka seferinde de: "İşte o, esas âlimdir," demiştir.
Süfyan ise şunu nakleder: "Bazı idareciler, İbn Şübrüme'ye:
'Rasûlullah (s.a.v)'a isnad ederek bize rivayet ettiğin bu hadislerin durumu nedir, onları nereden naklediyorsunuz?' dediklerinde: Yanımızda bulunan bir kitaptan naklediyoruz,' demiştir."
Hatim el-Fakih, şöyle demiştir: Süfyan es-Sevrî'nin şöyle dediğini işittim: "Hadisleri üç şey için yazmayı severim: Bazı hadisleri dinde amel etmek için yazarım. Bazılarının hadisini de sadece yazarım; onu ne bir kenara atar, ne de din edinirim. Bir de zayıf hadis vardır; onu tanımak hoşuma gider, fakat onunla pek ilgilenmem."
Hâlid b. Hibaş el-Bağdâdî de şunu nakleder: "Mâlik b. Enes'e veda ediyordum. 'Ey Ebâ Abdullah, bana ne tavsiye edersiniz?' dedim. Hazret: 'Gizli ve aşikar, her hâlinde Allah'tan kork. Müslümanlara nasihat et. Ehlini bulduğun zaman da ilmi yaz,' dedi."
Ishak b. Mansur, der ki: Ahmed b. Hanbel'e: "İlmin (hadislerin) yazılmasını kimler kerih görüyor?" diye sordum. Hazret: "Bir kısım âlimler bunu kerih görürken, bazısı da buna ruhsat vermiştir," dedi. Ben: "Eğer ilim, yazılmamış olsaydı, kaybolup gitmez miydi?" dedim. "Evet, ilim yazılmasaydı, şimdi hâlimiz ne olurdu bilmem," dedi.
İshak b. Mansur, demiştir ki: "Aynı soruyu İshak b. Rake-veyh'e sordum. O da aynen, Ahmed b. Hanbel gibi cevap verdi."
Ebû Zûr'a da Ahmed b. Hanbel ile Yahya b. Mâin'in: "Hadisleri yazmayan bir kimsenin hata yapmayacağından emin oluna-maz," dediklerini haber vermiştir.
er-Riyâşî, Halil b. Ahmed'in: "Yazdıklarını Beytu'l-Mâl kabul et, ezberlediklerini de nafaka." dediğini nakletmiş tir.
Müberrid de Halil'in: "İşittiğim herşeyi yazdım. Yazdığımı da ezberledim. Ezberlediğim herşeyin de mutlaka faydasını gördüm," dediğini rivayet etmiştir.[643]
[626] Aynî, Umdetu'l-Kâri II, 167 (Kâd-ı lyâz'dan naklen).
[627] Dârimî, en-Nakz, 130-132.
[628] İbn Abdilberr, Beyâni'l-İlm, I, 72.
[629] İbn Abdilberr, a.g.e., I, 72; Dârimî,Mukaddime, 43; Hâkim, Müstedrek, I, 107.
[630] İbn Abdilberr, a.g.e., I, 72.
[631] Müslim. Mukaddime, 4.
[632] Müslim. Mukaddime, 4.
[633] Müslim, Zekât, 95, 97; Ebû Dâvud, Zekât, 39-40; Ahmed, Müsned II, 94.
[634] İbn Abdilberr, a.g.e., I, 72.
[635] İbn Abdilberr, a.g.e., I, 74.
[636] İbn Abdilberr, a.g.e., I, 74.
[637] İbn Abdilberr; a.g.e.;i, 74.
[638] Müslim, İman, 54.
[639] îbn Abdilberr, a.g.e., I, 73; Hâkim, Müstedrek, I, 106.
[640] Hadislerin bir bölümünün, özellikle ilk kısımlarının zikredilerek bir araya getirilmesine, "el-Atrâf usûlü tasnif denir. Bkz. Mücteba Uğur, Hadis Terimleri Sözlüğü, 87 (Müt.).
[641] Tâhâ, 52.
[642] Suyûtî, Tedrîbur-Râvî, 276.
[643] Ibn Abdilberr'in naklettiği bu haberler için bkz. Câmiu Beyâni'l-Ilm, 70-77.