saniyenur
Sun 22 January 2012, 12:09 pm GMT +0200
1- Ölüm Korkusunun Boyutları
Ölüm üzerine yapılan psikolojik araştırmalar, ölüm korkusunun tek boyutlu değil, çok boyutlu olduğunu ortaya koymuştur. Buna göre bazı araştırmacılar, ölüm korkusunu, çok boyutlu ifadelerle belirlemiş, ölüm korkusunu spesifik bir şekilde insanın kendi içinde duymuş olduğu korkuyla birlikte (interpersonal), insanlar arası (intrapersonal) ve insanüstü (transpersonal) neticelere göre değerlendirmişlerdir [503]. Yine kişinin kendi ölümüyle ilgili olarak hissetmiş olduğu şahsi ölüm korkusu ile cehennemden duymuş olduğu korku arasında yakın bir ilişki olduğu tespit edilmiştir [504].
Feifel ve Branscomb, ölüm kaygısının şuurlu, hayal kuruntusu (kapris) ve şuurdışı olmak üzere üç şuur seviyesinde oluştuğunu tespit etmişler [505], Conte, Weiner ve Plutchik ölüm korkusunun, bilinmezlik korkusu, ızdırap çekme korkusu, yalnızlık korkusu ve şahsiyetin yokolması korkusu olarak dört boyutta değerlendirilebileceğini ifade etmişlerdir. [506] Ölüm korkusunu değişik açılardan değerlendiren Florian ve Snowden de, ölüm korkusuyla ilgili olarak sağlam bir benliğin kaybedilmesi korkusu, sosyal kimliğin kaybedilmesi korkusu, aile ve arkadaşların akıbeti korkusu, ölümü, bilinmez, anlaşılamaz, garip ve gizemli bir şey olarak algılamaktan kaynaklanan aşkın akıbetlerle ilgili korku, benliğin yokolması korkusu ve âhirette cezalandırılma korkusu şeklinde, altı boyut tespit etmişlerdir [507].
Hoelter tarafından yapılan bir araştırmada, ölüm korkusuyla ilgili olarak sekiz boyut tespit edilmiştir. Bunlar:
1- Ölme süreciyle ilgili korku: Bu korku, ölümün beraberinde getireceği neticelerden ziyade, ölüm süreciyle ilgili özel aksiyonlarla ilgilidir.
2- Ölü ile ilgili korku: Bu boyut, basit bir şekilde insan veya hayvanların ölüleriyle ilgilidir.
3- Çürümek (bozulmak) ile ilgili korku: Bu boyut, ölümü müteakiben hemen insan bedeninin bozulması ve çürümesiyle ilgilidir.
4- Önem verilen diğer insanlarla ilgili korku: Bu boyut, değer verilen diğer insanların ölümü ve kendi ölümünün diğer insanlar üzerinde yapacağı etkiyle ilgilidir.
5- Bilinmezlik korkusu: Bu boyut, ölümle ilgili belirsizliği ve varlıkla ilgili sonun ne olacağı konusuyla ilgilidir.
6- Sürekli ölüm korkusu: Bu boyut, hayatın sonuna kadar korkularla yaşamayı ifade etmektedir.
7- Ölümden sonra bedene ne olacağı ile ilgili korku: Bu boyut, ölümü müteakip bedensel niteliklerden dolayı endişe duymayla alakalıdır.
8- Zamansız ölüm korkusu: Bu boyut, hayatın süreksiz olması üzerine kurulmuştur ve ölüm gelmeden önce, bazı gaye ve tecrübeleri başaramamakla ilgilidir [508].
Batıda tanatoloji sahasında otorite kabul edilen araştırmacılardan Collet ve Lester, ölüm korkusunu, temelde insanın kendi ölümünden ve başkalarının ölümünden duyulan korku şeklinde iki boyuta ayırmış, bu iki boyutu da kendi içlerinde (mücerret olarak) ölüm korkusu ve (süreç olarak) ölme korkusu şeklinde ikiye ayırarak, ölüm korkusunu dört boyutta incelemişlerdir Araştırmacılar ölüm kaygısıyla ilgili olarak geliştirmiş oldukları ve yaygın bir şekilde kullanılan ölçeklerinde da her bir boyutu ayrı ayrı ölçmeye çalışmışlardır [509].
Yukarıda da görüldüğü gibi, ölüm korkusuyla ilgili olarak pek çok boyuttan bahsedilebilir. Netice olarak, bilinmezlik korkusu, yalnızlık korkusu, yakınları yitirme korkusu, bedeni yitirme korkusu, ölüm anında ızdırap çekme korkusu ve kişisel kimliği kaybetme korkusu, ölüm sonrası cezalandırılma korkusu, geride kalanlar için endişelenme, yok olma korkusu ve değer verilen insanları kaybetme korkusunun en çok üzerinde durulan boyutlar olduğu söylenebilir [510]. Ölüm korkusuyla ilgili boyutlar, aynı zamanda ölüm korkusunun nedenleri ile yakından ilgilidir. Bu konuyla ilgili daha teferruatlı bilgiler, ölüm korkusunun nedenleri başlığı altında verilecektir. Burada dikkat çekici diğer bir husus da, modern psikolojik çalışmalar sonunda ortaya konan bu boyutların bir çoğunu, asırlar önce büyük Türk filozofu İbn Sina'nın ortaya koymasıdır. Zira İbn Sina da benzer bir şekilde ölümle ilgili yukarıda tespit edilen belirsizlik, öldükten sonra cezalandırılma, ölüm anında çekilen ızdırap gibi boyutların çoğunu, modern tanatoloji çalışmalarından asırlar önce yazmış olduğu “Ölüm Korkusundan Kurtuluş” isimli risalesinde tespit etmiştir [511].
[503] Bk. Florian-Snowden, Fear of Personal Death, s. 66.
[504] Bk. Michelle Chaggaris-Lester, David, “Fear of Death and Religious Belie”, Psychological Reports, 1989, 64, s. 274.
[505] Bk. Come-Weiner-Plutchik, Measuring Death Anxiety, s. 776.
[506] Bk. Come-Weiner-Plutchik, Measuring Death Anxiety, s. 782.
[507] Bk. Florian-Snowden, Fear of Personal Death, s. 68.
[508] Bk. Hoelter, Multidimensional Treatment of Fear of Death, s. 998
[509] Bk. Lester, The Collet-Lester, Fear of Death Scale, s. 45-60.
[510] Krş. Schumaker-Barraclough, Death Anxiety, s. 46; Hoeker, Multidimensional Treatment of Fear of Death, s. 998; Florian-Snowden, Fear of Personal Death, s. 68.
[511] Bk. İbn. Sina, Ölüm Korkusundan Kurtuluş, s. 6-7. Yrd. Doç. Dr. Faruk Karaca, Ölüm Psikolojisi, Beyan Yayınları: 155-157.