Nikah

MÜT´ANIN HÜKÜMLERİ

METİN

Müfevvida için müt´a vaciptir. Müfevvida; mehirsiz nikâhlanıp cimadan önce boşanan kadındır. Müt´a; bir entari, bir başörtüsü ve bir çarşaftan ibaret olup, kocası zenginse mehr-i mislinin yarısından fazla olmayacak, fakir ise beş dirhemden az olmayacaktır.

İZAH

«Müfevvida için müt´a vâciptir.» Müfevvida, işini velîsine ve kocasına mehirsiz olarak havale eden kadındır. Bu kelime, müfevveda şeklinde okunursa, velîsi tarafından işi kocasına mehirsiz olarak havale edilen kadın mânâsına gelir. Bilmelisin ki, müt´a icabeden talâk, mehr-i müsemma konulmayan nikâhta clmadan önce vuku bulandır. Sonradan mehr-i müsemması konulsun konulmasın veya konulan mehir fâsit olsun fark etmez. Nitekim Bedâyi´de beyan edilmiştir. Bahır sahibi diyor ki: «Müt´a ancak mehr-i müsemması hiçbir vecihle sahih olmayan nikâhta vâcip olur. Mehr-i müsemma bir vecihten sahih olur da bir vecihten olmazsa, müt´a lâzım gelmez. Velev ki cima ile mehr-i misil vâcip olsun. Nitekim kadını bin dirhem mehir ve bir de onun kerameti şartıyla alır veya bin dirhem mehir, bir de hediye şartıyla evlenirse, cimadan önce boşadığı takdirde kadına bin dirhemin yarısı verilir, müt´a verilmez. Halbuki cima etmiş olsa bin dirhemden az olmamak şartıyla mehr-i misil verilirdi. Nitekim Gâyetü´l-Beyân´da böyle denilmiştir. Çünkü mehr-i müsemma her cihetten fâsit değildir. Kadın iyi çıktığı, kocası hediyeyi verdiği takdirde bin dirhemi vermek vâcip olur; mehr-i misil lâzım gelmez.» Bunun ta´lili hususunda Bedâyi´den nakletmiştik ki, cimadan önce vuku bulan talâkta mehr-i mislin bir tesiri yoktur.

«Cimadan» ve halvet-i sahihadan önce boşanan kadındır. Bahır. Yukarıda geçmişti ki, halvet-i sahiha cima hükmündedir. Talâktan murad;koca tarafından gelen ayrılık olup, mehrin sahibi sebebinde -sebebi talak olsun fesih olsun- ona ortak olmamıştır. Talâk, îtâ, liân, âlet kesikliği, kalkınamamazlık, dinden dönme, kocanın müslümanlıktan yüz çevirmesi, karısının kızını veya anasını şehvetle öpmesi gibi sebeplerle ayrılmak bu kabildendir. Ayrılık kadın tarafından gelirse, meselâ kadın dinden döner, müslümanlıktan yüz çevirir, kocasının oğlunu şehvetle öper, emzirir, bülûğa ermekle muhayyere olur, âzâd edilir veya dengine düşmezse, kendisine müt´a verilmez. Bu ne vâciptir ne de müstehap. Nitekim Fetih´te beyan edilmiştir. Mehr-i müsemma konmuşsa, onun yarısı da vâcip değildir. Erkek bizzat veya vekili vasıtasıyla nikâhlısını velîden satın alırsa, bu meseleden hariç olur. Çünkü mehre mâlik olan sebepte kocaya ortaktır. Sebep milktir. Onun için ne müt´a vâcip olur, ne de mehr-i müsemmanın yarısı. Cariyeyi sahibi bir adama satar da sonra kocası ondan satın alırsa iş değişir. Burada müt´a vâciptir. Nitekim Tebym´de beyan edilmiştir. Bahır.

«Müt´a, bir entari, bir başörtüsü ve bir çarşaftan ibarettir.» Fahru´l-İslâm diyor ki: «Bu, onlarınmemleketine mahsustur. Bizim memleketimizde ise bunlara bir izâr ile mükâ´ab ilâve edilir.» Dirâye´de böyle denilmiştir. Şüphesiz ki bu tefsire göre, çarşaf izârın yerini tutmaktadır. Meğer ki Mekke-i Mükerreme´de olduğu gibi değişik şeyler adet olsun. Bunların kıymetini verirse, kadın kabule mecbur edilir. Nitekim Bedâyi´de bildirilmiştir. Zikredilen üç elbise müt´anın en azıdır. Bunu Kemâl´den naklen Şurunbulâliyye sahibi söylemiştir. Bedâyi´de ise "Dışarı çıkarken kadının giyinerek örtündüğü elbise en az üçtür." denilmiştir.

Ben derim ki: Fahru´l-İslam´dan nakledilenle bunun gereği, her beldede kadının dışarı çıkarken giydiği elbiseyi itibara almaktır. Sonra gördüm ki hâşiye yazarlarından biri şöyle diyor: «Bercendî´de beyan edildiğine göre, ulema bunun onların memleketine mahsus olduğunu söylemişlerdir. Bizim memleketimize gelince: Bundan daha fazlası vâcip olmak gerekir. Çünkü bizim memleketimizde kadınlar üç elbiseden fazla giyerler. Binaenaleyh bu üçe bir izâr ile bir de mükâ´ab ziyade edilir.» Kâmûs´un beyanına göre mükâ´ab; nakışlı elbise demektir.

«Mehr-i mislinin yarısından fazla olmayacak ilh...» Fetih´te Asıl ile Mebsût´tan naklen şöyle denilmiştir: «Müt´a yarım mehirden fazla olamaz. Çünkü mehrin halefidir. Mehirle ikisi müsavi olurlarsa, müt´ayı vermek vâcip olur. Çünkü Kur´an-ı Kerîm ile farz kılınan odur. Yarı müt´adan daha az olursa, o zaman az olanı vermek vâciptir. Ancak beş dirhemden az olursa, beş dirhem tamamlanır.» Şarihin evvelâ "kocası zenginse", sonra "kocası fakirse" demesinin vechi bence zâhir değildir. Zâhir olan, bu işin müt´ada kocanın haline göre itibar alınmasıdır. Bu söz bundan sonrakine muhaliftir.

METİN

Müt´a nafakada olduğu gibi karı-kocanın hallerine göre itibara alınır. Fetva buna göredir. Müfevvidadan başkasına müt´a vermek müstehaptır. Bundan yalnız, mehri konup almadan önce boşanan kadın müstepnadır. Ona müt´a vermek müstehap değildir. Fakat evvelâ mehiri konup cima edilen kadına müt´a vermek müstehaptır. Şu halde boşanan kadınlar dört kısımdır.

İZAH

«Müt´a karı-kocanın hallerine göre itibara alınır.» Yani ikisi de zenginse, kadına pahalı elbise verilir. İkisi de fakir ise ucuz elbise; biri fakir biri zenginse orta elbise verilir. Musannıfın söylediği Hassâfın kavlidir. Fetih´te fıkha en yaraşanın bu olduğu bildirilmiştir. Kerhî, kadının halini itibara almış; Kudûrî bunu tercih etmiştir. İmam Serahsî ise erkeğin halini nazar-ı itibara almış; Hidâye sahibi bu kavli sahih bulmuştur.

Bahır sahibi diyor ki: «Tercitı muhteliftir. En güzeli Hassâf´ın sözüdür. Çünkü Valvalcî onu sahih bulmuş; "Fetva buna göredir." demiştir. Nitekim ulema nafakada bununla fetvavermişlerdir. Onların sözlerinden anlaşılan şudur ki; her iki şeyi nazar-ı itibara almak, yani müt´anın yarım mehirden fazla, beş dirhemden az olmaması bütün kavillerde muteberdir. Nitekim Asıl ile Mebsût´ta bu açıktır. Zahîre´de bildirildiğine göre, müt´a orta olacak; ne son derece iyi ne de son derece kötü olmayacaktır. Fetih sahibi buna itiraz etmiş, bunun üç kavilden birine uymadığını söylemiştir. Bahır sahibi ise ona cevap vererek, bunun bütün kavillere uyduğunu bildirmiştir. Şöyle ki: Müt´a kadının haline göre itibar edilir diyen kavle göre; kadın fakir ise orta ketenden, orta halli ise orta ipekten, zengin ise orta ibrişimden verilir. Erkeğin haline bakılır diyenlere göre, keza her ikisinin hali itibara alınır diyenlere göre de böyledir. İkisi de fakir iseler, kadına orta ketenden, ikisi de zengin iseler orta ibrişimden, biri zengin biri fakir ise orta ipekten müt´a verilir. Nehir´de beyan edildiğine göre, Zahîre´nin sözünü buna yorumlamak mümkündür. Fetih sahibinin buna itirazı, mutlak olması cihetindendir. Çünkü daima ipekten verileceğini ifade etmektedir.

«Müfevvidadan başkasına» demesi, müfevvidaya müt´a vâcip olduğundandır. Nitekim biliyorsun.

«Cimadan önce boşanan ilh...» Bu söz Kudûrî´nin bazı nüshalarındaki kavline göredir. Dürer sahibi de bunu benimsemiştir. Lakin Kenz ve Mültekâ´da buna da müt´a vermenin müstehap olduğu bildirilmiştir. Mebsût ile Muhit´te de böyle denilmektedir. Te´vitât ile Teysîr. Keşşâf ve Muhtelif sahiplerinin rivayeti de budur. Nitekim Bahır´da beyan edilmiştir.

Ben derim ki: Bunu Bedâyi sahibi dahi açıklamış; Mi´râc´da bu kavil Zâdü´l-Fukaha ile Câmi-i isbicâbî´ye nisbet edilmiştir. Bundan dolayıdır ki Mültekâ şarihi "Meşhur olan bu kavildir." demiştir. Hayreddin-i Remlî "Kudûrî´nin bazı nüshalarındaki kavil Mebsût ile Muhit´in ifadelerine karşı duramaz." demiştir.

Ben derim ki: Öyleyse zikredilen bu kitaplardakine nasıl karşı durur! Binaenaleyh musannıfın bu istisnayı yapmaması gerekirdi. Bahır sahibi diyor ki: «Evvelce arzettiğimize göre cimadan önce ayrılık kadın tarafından gelirse, ona da müt´a vermek müstehap değildir. Çünkü cinayet işlemiştir.»

«Fakat cima edilen kadına ilh...» Müt´a vermek müstehaptır. Bedâyi sahibi diyor ki: «Cimadan sonra koca tarafından gelen her ayrılıkta kadına müt´a vermek müstehaptır. Meğer ki koca dinden dönmüş veya müslümanlıktan yüz çevirmiş olsun! Çünkü müstehap olmak, fazilet istemektir. Kâfir fazilet ehli değildir.»

«Şu halde boşanan kadınlar dört kısımdır.» Yani ya cimadan önce boşanmıştır ya sonra. Ya mehri konmuştur yahut konmamıştır. Cimadan önce boşanan kadının mehri konulmamışsa ona müt´a vermek vâciptir. Mehr-i konmuşsa müt´a vermek vâcip değildir. Buradaki izaha göre müstehap dahi değildir. Cimadan sonra boşanan kadına, mehir konsun konmasınmüt´a vermek müstehaptır.

METİN

İki tarafın rızalarıyla yahut mehirden hâli olan akitten sonra hâkimin mehr-i misil koymasıyla sabit olan veya mehr-i müsemma üzerine ziyade edilen miktar kadının o mecliste kabulü veya küçük çocuğun velîsinin kabulü ve bunun miktarının bilinmesi, zâhire göre karı-kocalığın devamı şartıyla kocasına lâzım gelir. Nehir. Kafî´de şöyle denilmektedir: «Mehr-i bin dirhem fazlalaştırarak nikâhı yenilese, zâhire göre ikibin dirhem vermesi lâzım gelir.»

İZAH

«Yahut hâkimin mehr-i misil koymasıyla...» Bedâyı´de şöyle denilmiştir: «Kadını mehir vermemek şartıyla almışsa, bize göre bizzat akitle mehr-i misil vacip olur. Şu delil ile ki, bu kadın mehir koymasını kocasından istemiş olsa, mehir koyması vâcip olur. Hattâ koymazsa hâkim buna mecbur eder. Yine dediğini yapmazsa, onun yerine hâkim mehir koyar. İşte bu, mehir koymadan mehri misil vâcip olduğuna delildir.»

«Kadının o mecliste kabulü şartıyla» ifadesi gösterir ki, bu sahihtir. Velev ki şahitsiz veya mehri hîbe ettikten ve kocasını ibradan sonra olsun. O malın mehir cinsinden olup olmaması müsavidir. Bahır. Ödemenin koca veya velî tarafından yapılması da müsavidir. Ulemanın açıkladıklarına göre, baba veya dede oğlunu evlendirir de sonra mehri arttırırsa sahih olur. Nehir. Enfeu´l-Vesâil´de şöyle denilmektedir: «Burada ziyade sözü şart değildir. Hattâ kadının sözüyle ve erkeğin sonra şu kadarla müracaat ettim sözüyle dahi -kadın kabul ederse- sahih olur. Velev ki mehrini arttırdım dememiş olsun. Nikâhı yenilemekle dahi sahih olur. Velev ki ziyade sözü bulunmasın. Yalnız burada hilaf vardır. Keza kansına onun evvelce hîbe ettiği bir mehri ikrar ederse, kadın ikrar meclisinde kabul etmek şartıyla bu sahihtir. Velev ki ziyade sözü söylenmemiş olsun.»

«Miktannın bilinmesi...» Yani ziyadenin ne kadar olduğunun bilinmesi şartıyla demektir. "Senin mehrini arttırdım." der de, ne kadar olduğunu belirtmezse, bilinmediği için bu ziyade sahih değildir. Nitekim Vâkiât´da beyan edilmiştir. Bahır.

«Karı-kocalığın devamı şartıyla ilh...» Bahır´ın ibaresi şöyledir: «Kadın öldükten sonra mirasçıların kabulü şartıyla ziyade Ebû Hanife´ye göre sahihtir. İmameyn buna muhaliftir. Nitekim Tebyin´de beyan edilmiştir: Enfeu´l-Vesâil sahibi bu sözü Kudûrî´ys nisbeî etmiş sonra şunları söylemiştir: «Bâin talâktan sonra ve ric´î talâkda iddet bittikten sonra yapılan ziyadeden bahsetmemiştir. Zâhire bakılırsa, İmam-ı Azam´a göre bu evIeviyetle caiz olur. Çünkü ölümle nikâh bitmiştir. Temlike mahâl kalmamıştır. Talâktan sonra ise mahâl vardır. Kadın için İmam-ı Âzam´a göre ölümde bu hük sabittir, öyleyse talâkta evleviyetle sabit olur. Gerçi Bahr-ı Muhit´te Bişr´in rivayetiyle Ebû Yusuf´tan ayrılıktan sonra yapılan ziyadenin bâtıl olduğu nakledilmiş ise de, bu söz yalnız Ebû Yusuf´un kavlidir diye yorumlanır. Çünkü ölümden sonra yapılan ziyade hakkında Ebû Hanife´nin kavline muhaliftir. Demek ki imam Ebû Yusuf kendi kaidesine göre hareket etmiş. ayrıldıktan sonra yapılan ziyade hakkında İmam-ı Âzam´dan bir şey nakletmemiştir. Binaenaleyh bu bâbtaki Cevap, ölümden sonraki ziyade hakkında kendisinden nakledilen söze yorumlanır.» Bahır sahibi de ona uymuştur.

Nehir sahibi ise şöyle demektedir: «Zâhire bakılırsa, ölümden ve ayrılıktan sonra caiz değildir. Muhit sahibinin nikâh devam ediyorsa diye kayıtlaması bunu göstermektedir. Zira ulemanın naklettiklerine göre zâhir rivayet, satılan mal helâk olduktan sonra yapılan ziyadenin sahih olmamasıdır. Nevâdir´in rivayetine göre sahih olur. Bundan dolayı Mi´râc ve diğer kitaplarda karı-kocalığın devamı şart olduğuna kesin olarak hükmedilmiştir. Hattâ mehri kadın öldükten sonra arttırılırsa sahih olmaz. Akdin aslına iltihak istinat suretiyle caiz olursa da, evvelâ halen sabit olması mutlaka lâzımdır. Sonra istinat eder. Sübutu ise imkânsızdır. Çünkü mahâl yoktur. Mahâl olmayınca istinat da imkânsızdır. Kudûrî´nin söylediği Nevâdir´in rivayetine uyar.»

Tahtâvî diyor ki: «Zâhir olan şudur: Muhit ve Mi´râc´daki ifadeler, İmameyn´in kavline göre söylenmiştir. Binaenaleyh Tebyin´dekine aykırı değildir. Zâhir rivayetin satılan mal helâk olduktan sonra yapılan ziyadenin sahih olmadığını göstermesi, burada zâhir rivayet olmasını gerektirmez. Çünkü iki faslın arasında Müctehid´e göre fark vardır. Çünkü nikâhta karı-koca arasındaki farkın unutulmaması Allah´ın emridir. Bu ziyade ise farka riayetten ileri gelir. Bunu talâkta müt´anın meşru olması, satış-ta meşru olmaması teyid eder.»

«Kocasına lâzım gelir.» Yani cima etmişse veya ölürse ziyadeyi vermek kocasına lâzım gelir.

«Kâfî´de şöyle denilmektedir ilh...» Kâfî´nin ibaresinin hülâsası şudur:

«Kadını gizlice bin dirheme; sonra âşikâr olarak ikibine alırsa. Asıl adlı kitapta yazılanın zâhiri, İmam-ı Âzam´a göre ikibin vermesi lâzım geldiğini göstermektedir. Bu, mehri arttırmak olur. Ebû Yusuf´a göre ise mahir ilk konulandır. Çünkü ikinci akit hükümsüzdür. Onunla sabit olan da hükümsüzdür. İmam-ı Âzam´a göre ise ikinci akit hükümsüz olsa da. onda belirtilen ziyade hükümsüz değildir. Nasıl ki bir adam yaşça kendinden büyük olan kölesine "bu benim oğlumdur" dese; imameyn´e göre bu söz hükümsüz kaldığı için köle âzâd olmaz. İmam´ı Âzam´a göre nesep hakkında hükümsüz kalsa da, azâd olma hususunda muteberdir. Mebsût´ta böyle denilmiştir.» Fetih´te beyan edildiğine göre bu hüküm, ikincinin şaka olduğuna şahitler şehadet etmediğine göredir. Aksi takdirde birincinin muteber olduğunda hilâf yoktur. Şaka yaptığını iddia etse, beyyinesiz kabul edilmez. Bundan sonra Fetih sahibi bazılarının yalnız ikinci akitte söylenenin itibara aldıklarını. bunu maksada göre yaptıklarını, çünkü maksat birinciyi ikinciye değiştirmek olduğunu, bazılarının ise her iki mehir vâciptir dediklerini. çünkü birincinin reddedilemeyecek şekilde sabit olduğunu, ikincinin ise bunun üzerine ziyade olduğunu, binaenaleyh tam olarak vermesi icabeder dediklerini beyan etmiş: daha sonra Kadıhân´ın ikinci akitle mehirde ziyadeyi kasdetmedikçe bir şey vâcip olmaz diye fetva verdiğini söylemiş, sonra bu sözle cumhurun mutlak olan lâzımdır kavillerinin arasını bularak Kâdıhân´ın sözünü Allah indinde, nefsel emirde ziyadeyi kasdetmezse lâzım gelmez. Velev ki hâkimin hükmüne göre lâzım gelsin. Çünkü hâkim o kimseyi sözünün zâhirine göre muahaze eder. Meğer ki şaka olduğuna şahit getirsin... şeklinde yorumlamış ve bu hususta hayli söz etmiştir. Ona müracaat edebilirsin.

Ben derim ki: Şimdi nikâhı ilk mehirle yenilemesi kalır. Yukarıda geçen "Birinci ikinciye değiştirmek muteberdir." kavline göre burada ikinci ile bir şey vâcip olmaz. Çünkü burada ziyade yoktur. İkinci kavle göre iki mehir vâcip olur.

T E M B İ H : Kınye´de şöyle denilmiştir: «Bir kimse ihramsız birine mehirle nikâh tazelese, ziyade için tazelediği takdirde lâzım gelir. İhtiyat için tazelemişse lâzım gelmez.» Yani nikâhı ihtiyat için tazelerse, ziyade hilafsız lâzım gelmez. Nitekim Bezzâziye´de beyan edilmiştir. Ama bunu karısı kendisini tasdik ettiği zamana yahut da şahit getirdiğine yorumlamak gerekir. Aksi takdirde ihtiyat kasdettiğini söylemesi tasdik olunmaz. Nitekim Cumhur´dan naklen yukarıda geçti. Yahut Allah Teâlâ´nın katında olana yorumlanır. Gizli ve âşikâr mehir meselesi hakkındaki sözün tamamı bu bâbın sonunda gelecektir.

MEHRİN KOCADAN İNDİRİLMESİ

METİN

Hâniyye´de de şu ibare vardır: «Kadın mehrini kocasına hîbe eder de sonra kocası şu kadar malın mehirden olduğunu ikrarda bulunur ve kadın kabul ederse sahih olur. Bu söz mehri arttırdığına yorumlanır.» Bezzâziyede ise "Daha uygun olanı, ziyade kastı yoksa sahih olmamaktır." deliştir. (Evet, karı-kocanın akitten sonra kendi rızalarıyla veya hâkimin hükmüyle koydukları) mehir yarıya bölünmez. Çünkü yarıya bölmek, nassla akitte konulan mehire mahsustur. Bilâkis birincide müt´a, ikincide asıl irin yarısı vâcip olur. Kadının evvelâ kocası kabul ettikten sonra mehrin hepsini veya bir kısmını indirmesi sahihtir. Ama bu, reddi kabul eder. Nitekim Bahır´da bildirilmiştir.

İZAH

«Bu söz mehri arttırdığına yorumlanır.» Çünkü âkilin sözünü mümkün olduğu kadar sahih tasarrufa yormak vâciptir. Burada kabulün şart kılınması, mehirde ziyade ancak onunla sahih olduğu içindir. Bunu Fetih sahibi Tecnis´ten nakletmiştir.

«Bezzâziye´de ise ilh...» sözü, Hâniyye´nin ifadesine istidraktır. Nehir sahibi bunu kabul etmiş; lâkin Fetih sahibi Hâniyye´nin sözünü beğenmiştir. O daha güzeldir. Çünkü mehirde ziyade caiz olduğu sübut bulunca adamın sözü hîbe karinesiyle buna yorumlanır. Ziyadeyi kasdetmedim demesi tasdik edilmez.

«Yarıya bölünmez.» Yani cimadan önce boşamakla yarıya bölünmez ektir. Bahır.

«Nassla» Yani Teâlâ Hazretlerinin «Koyduğunuz mehrin yarısı lâzım gelir.» âyet-i kerîmesiyle akitte konulan mehire mahsustur. Akitten sonra konulan veya ziyade edilen mehir başkadır. O akitte konulan hükmünde değildir.

«Bilâkis birincide müt´a...» Yani akitten sonra konulan mehirde müt´a vacip olur. Çünkü bu akitle vâcip olan mehr-i mislin tayinidir. Mehr-i misil ise yarıya bölünmez. Onun yerini tutan da öyledir. Nehir. İmam Ebû Yusuf´a göre kadına konulan mehrin yarısı verilir. Ama esah olan birinci kavildir. Nitekim Mültekâ şerhinde beyan edilmiştir.

«İkincide...» Yani akitten sonra mehri ziyadeleştirme meselesinde asıl mehrin yarısı vâcip olur.

«Kadının mehri indirmesi sahihtir.» Burada kadının indirmesi diye kayıtlaması, kadın küçük olduğu takdirde babasının indirmesi doğru olmadığı içindir. Kadın büyükse rızasına bağlıdır. Rızası mutlaka lâzımdır. Hulâsa´nın hîbe bahsinde şöyle denilmiştir: «Bir kimse dövmekle karısını korkutur, o da mehrini bağışlarsa, dövmeye gücü yettiği takdirde bu sahih değildir.» Karı, koca zorlama olup olmadığında ihtilâf ederlerse, söz zorlama iddia edenindir. Her ikisi de beyyine getirirlerse, gönüllü olduğunu iddia edenin beyyinesi kabul edilir. Kınye. Kadın ölüm hastası olmamalıdır. Kadının mirasçılarıyla ihtilâfa düşerlerse, sağlamken yaptığına daîrsöz kocasınındır. Çünkü o mehri inkâr etmektedir. Hulâsa. Kadın mehrini hasta iken kocasına bağışlar da kocası ondan önce ölürse, kadın için davâ hakkı yoktur. Dâvâ hakkı o öldükten sonra mirasçılarınındır. Bu bâbtaki fer´î meselelerin tamamı Bahır´dadır.

«Mehrin hepsini veya bir kısmını» diye Bedâyi´de mehir alacak borç olduğu zaman, yani dirhem ve dinar kabilinden ise diye kayıtlanmıştır. Çünkü ayrı olan mallarda indirim sahih değildir. Bahır. Bunun sahih olmamasının mânâsı o ayrı mevcut ise kocasından alabilir demektir. Kocasının elinde helâk olursa mehir borcu ondan sakıt olur. Çünkü Bezzâziye´de kaydedildiği vecihte "Seni şu köleden ibrâ ettim." derse, köle o adamın elinde emanet olarak kalır. Nehir.

«Reddi kabul eder.» Yani bir kimsenin alacağını hîbe etmesine benzer. Enfau´l-Vesâil sahibi bundan inceleme suretiyle bahsetmiş; "Ama ben bunu görmedim." demiştir. Bahır sahibi ise buna Kınye´nin borçlanmalar bahsindeki şu ifadeyle istidlâl etmiştir: «Kadın kocasına seni ibrâ ettim der de kocası kabul ettim demez veya orada bulunmazsa, bunun üzerine kadının kocamı ibrâ ettim demesiyle kocası borçtan kurtulur. Meğer ki bunu reddetsin.» Nehir sahibi diyor ki: «Şüphesiz davâcı sadece indirmeyi reddetmiştir.» Galiba Nehir sahibi indirmenin manen ibrâ olmasına bakmıştır.

HALVET HÜKÜMLERl

METİN

Karı-kocadan birinin cimaya mâni olacak şekilde hastalanması gibi hissî bir mâni veya aklı başında üçüncü bir kimsenin bulunması gibi tabiî bir mâni -ki bunu İbn-i Kemâl zikretmiş, Esrar sahibi hissî kısımdan saymıştır. Bu izaha göre tabıî kısmın müstakil misali yoktur- yahut farz veya nâfile hacc için ihrama girmek gibi şer´î bir mâni yoksa, halvet (başbaşa kalmak) cima gibidir. Ratak (ferc bitişikliği), karn (boynuz), afel, yani gudde ve cimaya dayanamayacak kadar küçüklük, velev ki erkekte olsun hissî mâniden sayılır.

İZAH

«Cimaya mâni olacak şekilde hastalanması gibi» yahut cimadan zarar görecekse bu hissî mânidir. Zeylâî diyor ki: «Bazıları bu tafsilâtın kadının hastalığı hakkında olduğunu söylemişlerdir. Erkeğin hastalığı ise mutlak surette mânidir. Çünkü âdeten o kırıklıktan, gevşeklikten hâli değildir. Sahih olan da budur.» Fetih, Bahır ve Nehir´de de böyle denilmiştir.

Ben derim ki: Erkek tarafından kırıklık ve gevşeklik cimaya mâni veya zararlı olursa, men veya zarar şartı hususunda kadın gibi olur. Aksi takdirde erkek sağlam gibidir. Şu halde onun hastalığının halvet-i sahihaya mâni olmasının vechi nedir? Meğer ki şöyle denilsin: Murad, âdete göre erkeğin hastalığının cimasına mâni olmasıdır. Binaenaleyh onun hakkında tafsilâta girişmenin bir faydası yoktur. Kadının hastalığı bunun hilâfınadır.

«Esrar sahibi hissi kısımdan saymıştır.» Ben derim ki: Bunu Bahır sahibi halvetin tahakkukuna mâni sayarak şöyle demiştir: «Halveti cima yerine saymak için dört şart vardır. Bunlar:
 
1) Hakiki halvet.
2) Hissen mâni bulunmamak.
3) Tabiî mâni bulunmamak.
4) Şer´î mâni bulunmamaktır.

Birincisi, orada üçüncü bir şahsın bulunmasından korunmak içindir. Bulunursa halvet sayılmaz. Mescit, umumi yol ve hamam gibi halvete elverişli olmayan yerden de ihtiraz içindir ilh...» Bundan sonra Esrar´dan naklen bu iki şeyin (üçüncü bir şahısın bulunmasıyla yerin elverişsiz olmasının) hissî mâniden sayılacağını söylemiştir. Bu izaha göre hissî mâni ya halvete aslından mâni olan yahut halvet tahakkuk ettikten sonra onun sahih olmasını engelleyen hastalık gibi şeylerdir.

«Tabiî kısmın müstakil misali yoktur.» Çünkü ulema tabiî kısmına misâl olarak üçüncü bir şahsın bulunmasını, hayız veya nifâsı göstermişlerdir. Halbuki birincisi şer´an yasaktır. Tabiat ondan nefret eder. Binaenaleyh hem hissî, hem tabıî, hem şer´î bir mânidir. İkincisi hem tabiî, hem şer´î bir mânidir. Evet, aşağıda Serahsî´den naklen gelecektir ki, karı ile kocadan birinin cariyesi, halvet-i sahihaya mânidir. Şuna binaen ki, onun yanında tabiatı icabi karısıyla cima etmekten kaçınır. Halbuki şer´an bunda bir beis yoktur. Binaenaleyh bu, şer´î değil tabiî bir mânidir. Lâkin aynı zamanda hissî mânidir.

«Yahut farz veya nâfile hacc için ihrama girmek gibi...» Maksat, hacc veya umre içindir ki, hacc için Arafat´ta vakfeden önce veya sonra tavaftan önce ihrama girerse demektir. Nâfilenin ihramını mutlak söylemiştir. Binaenaleyh izinli veya izinsiz olduğu suretlere şamildir. Ulemanın beyanlarına göre kadın izinsiz ihrama girerse, kocasının onu ihramdan çıkarmaya hakkı vardır. T.

Ben derim ki: Zâhîre bakılırsa, bu son ta´mim murad değildir. Çünkü illet haram olmasıdır. Burada o yoktur.

"Karn" kelimesini Hayreddin-i Remlî Kadı Zekeriyya´nın Ravd şerhinden ´karen´ şeklinde nakletmiş; bunun ´karn´ şeklinde okumaktan daha makbul olduğunu söylemiştir. Muğrîb´ten naklen Bahır´da bildirildiğine göre, karen, fercde biten bir boynuz olup, erkeğin âletinin oraya gîrmesine mânî olur. Yahut kalın bir gudde veya et yahut kemik parçasıdır. Böyle olan kadına " imraetünratkaa´ " derler. Bunun muktezası, karen ile ratakın müteradif mânâya gelmeleridir.

"Afel" fercin dışında bir guddedir. Kâmûs´ta şöyle denilmektedir:«Afel; kadının ön tarafından çıkan ve erkeklerdeki fıtık illetine benzeyen bir şeydir.»

«Velev ki erkekte olsun hissi mâniden sayılır.» Yani bunun erkekte veya kadında yahut her ikisinde bulunması müsavidir. Bahır sahibi diyor ki: «Cimaya gücü yetmeyen küçük çocuğun halveti hakkında iki kavil vardır. Kâdıhân bunun sahih olmadığına kesin olarak kaildir. Mutemet kavil de budur. Onun için Zahîre´de mürâhik diye kayıtlanmıştır.» Mürâhik, yani bülûğa yaklaşan çocuğun halvetiyle iddet vacip olur. Velev ki halvet-i fâside olsun. Çünkü ülemanın halvet-i fâside ile iddet vâcip olur diye açıklamaları, çocuğun halvetine de şâmildir. Bahır´ın iddet bâbında böyle denilmiştir.

«Cimaya dayanamayacak kadar küçüklük hissî mâniden sayılır.» Cimaya dayanmak ise bülûğa ermekle sınırlandırılmıştır. Bazıları dokuz yaşla sınırlandığını söylemişlerdir. Evlâ olan, buna bir sınır koymamaktır. Nitekim evvelce söylemiştik. Kocası kansının cimaya dayanacağını söyleyip zifaf olmak ister de babası razı olmazsa, hâkim o kızı kadınlara gösterir, yaşına bakmaz. Hulâsa´da böyle denilmiştir. Bahır.

METİN

İkisinin yanında üçüncü bir şahıs bulunmayacaktır. Velev ki uyur halde veya kör olsun. Ancak üçüncü şahıs aklı ermeyen küçük bir çocuk olur da karıyla kocanın aralarında geçeni söyleyemezse. yahut deli veya baygın bulunursa zarar etmez. Lâkin Bezzâziye´de, "Eğer geceleyin ise halvet sahihtir, gündüzün ise sahih değildir. Esah kavle göre kör de böyledir." denilmiştir. Karı-kocadan birinin cariyesi dahi halvete mâni değildir. Bununla fetva verilir. Mübtegâ. Köpek yavuz olursa, mutlak surette halvete mânidir. Fetih sahibi, "Bence erkeğinköpeği mutlak surette mâni değildir." demiştir. Yahut kadının olursa mânidir.

İZAH

«Velev ki uyur halde veya kör olsun.» Çünkü kör hisseder; uyuyansa, uyanır yahut kendini uyur gösterir. Fetih. Bu sözde o adamın ikinci karısı da dahildir. Mezhep budur. Şuna binaen ki, ortağının huzurunda kadınla cima etmek mekruhtur. Bahır.

Ben derim ki: Bezzâziye´nin haram-helâl bahsinde, "Eğer bilmezlerse, uyuyanların yanında karısı veya cariyesiyle cimada bulunmakta beis yoktur. Bilirlerse mekruhtur." denilmiştir. Bu söz gereğince uyudukları tahakkuk ederse halvet sahih olur. Bahır sahibi diyor ki: «Mübtegâ´da kör hakkında tafsilât vardır. Kör onun halini bilmezse sahih olur. Sağır ise, gündüzün sahih olmaz, geceleyin sahih olur denilmektedir.»

Ben derîm ki: Zâhire göre sağır sözüyle körden başkasını kasdetmiştir. Körü de kasdederse, onun hakkında gece ile gündüzün farkı yoktur.

«Deli veya baygın bulunursa zarar etmez.» Bazıları mâni olduklarını söylemişlerdir. Fetih.

Ben derim ki: Bana deli mani olacak gibi geliyor. Çünkü onun hali yavuz köpekten daha kuvvetlidir.

«Kör de böyledir denilmiştir.» Biliyorsun ki onun hakkında gece ile gündüzün farkı yoktur.

«Bununla fetva verilir.» Bahır´da Hulâsa´dan naklen, "Muhtar olan budur. imam Serahsi Mebsut´ta her ikisinin mâni olduklarını kesinlikle söylemiştir.Ebû Hanife ile iki arkadaşının kavilleri budur. Çünkü cariyesinin huzurunda karısına yanaşması tabiatı icabı imkansızdır." denilmiştir. Yani karısının cariyesinin huzurunda evleviyetle yanaşamaz. Çünkü o yabancıdır. Kendisine helâl değildir.

Ben derim ki: Buna İmam Kâdıhân dahi Câmi şerhinde kesinlikle kail olmuştur. Bedayi´de şöyle demliyor: «Üçüncü şahıs o adamın cariyesi ise, İmam Muhammed´in, vaktiyle halveti sahih olduğunu söylediği; sonra bundan dönüp sahih değildir dediği rivayet olunur.» Herhalde birincinin vechi şu olsa gerektir: Nikâhlı karısıyla cariyesinin karşısında cima etmesinde beis olmadığını ulema açıklamışlardır. Bunun aksi caiz değildir. Lâkîn bu kendi cariyesi hakkında zâhirdir. Karısının cariyesi hakkında zâhir değildir. Şu da var ki; şer´an beis yoktur demekten, tab-ı selimin ondan nefret etmemesi lâzım gelmez. Yukarıda geçtiği vecihle, üç imamımızdan nakledilen bu olduğuna göre ve keza Fetevâ-i Hindiyye´de Zahîre´ye, Muhit´e ve Hâniyye´ye bu nisbet edildiğine göre, bu kavilden ayrılmak doğru değildir. Onun için Rahmetî. "Acayip! İmam-ı Azam´la iki arkadaşının kavillerine muhalif olan bir söz mânâ itibariyle de doğru olmadığı halde, nasıl olur da mezhebin müftabih kavil kabul ediliyor!" demiştir.

«Köpek yavuz olursa mutlak surette halvete mânidir.» Yani erkeğin veya karısının köpeğiolması fark etmez.

«Mutlak surette mâni değildir demiştir.» Yani yavuz olsun olmasın mâni değildir. Fetih sahibi bunu şu sözüyle ta´lil etmiştir. «Çünkü köpek sahibine asla saldırmadığı gibi, sahibinin koruduğu kimseye de saldırmaz.» Şu halde köpek o adamı karısının üzerinde görürse. sahibi galip vaziyetinde olur. Onun için saldırmaz. Keza kocası kansının üste çıkmasını emrettiyse yine saldırmaz. Çünkü kadın galip vaziyette de olsa köpek ona saldırma imkanını da bulsa, sahibi onu men eder. Böylece halvet sahih olur.

«Yahut kadının olursa mânidir» Yani yahut köpek yavuz değil de kadının malı ise mani olur. Lâkın Fetih sahibinin ta´lili gereğince, erkeğin köpeğiyle kadının köpeği arasında fark yoktur. Çünkü kadının köpeği kadını kocasının altında da görse, kadın onu men edebilir. O da saldırmaz. Böylece halvet sahih olur.

METİN

Eğer köpek yavuz değilse ve erkeğin malı ise halvete mâni değildir. Şer´î mâniden olmak üzere o yerin mescit, yol, hamam, çöl, teras ve kapısı açık ev gibi halvete elverişli olmamasıyla kadını bilmediği suret kalır. Nâfile oruç, nezir ve kefâretlerle kaza esah kavle göre halvetin sahih olmasına mâni değildir. Zira bozmakla kefaret lâzım gelmez. Bu şunu ifade eder ki, unutarak yer de yine oruçlu durur ve kadınla başbaşa kalırsa halvet sahih olur. Kefareti ıskat eden her şey böyledir. Nehir.

İZAH

«Erkeğin malı ise...» Yani suretler dörttür:

1) Köpek yavuzdur, erkeğindir.
2) Köpek yavuzdur, kadınındır.
3) Köpek yavuz değildir, erkeğindir.
4) Köpek yavuz değildir, kadınındır.

Musannıf evvelâ halvet-i sahihaya mâni olan suretlerin üç olduğunu; bunların mutlak surette köpek yavuz olmasıyla, yavuz olmayıp kadının malı bulunması suretleri olduğunu anlattı. Mâni olmayan bir suret kaldı ki, o da dördüncü surettir ve köpek yavuz olmayıp erkeğin malı olmasıdır.

«Kalır ilh...» Şer´î mânilerden olmak üzere bir de kadının talakını halvetine tâlik kalır. Kadınla halvette kaldı mı kadın boş düşer ve ciması haram olduğu için yarım mehrini vermek vâcip olur. Bunu Vâkıât´tan naklen Bahır sahibi söylemiştir. Demiştir ki: «Bezzâziye ile Hulâsa´da şu da ziyade edilmiştir: Bu talâkta iddet vâcip değildir. Çünkü cima imkânı yoktur. İddetin sahih kavle göre halvet-i fâsidede vâcip olacağı aşağıda gelecektir. Binaenaleyh burada ihtiyaten iddet vâcip olur.» Şarih bundan bir sahife sonra gelecek olan sözünde Bezzâziye´nin kavli üzere hareket etmiştir. Bu husustaki sözün tamamı orada gelecektir.

«Mescit, yol.» Çünkü mescit halkın toplandığı yerdir. Oraya zaman zaman girmelerinden emin olamaz. Keza mescitte cima haramdır. Teâlâ Hazretleri, "Mescitlerde ibadet ederkenkadınlarınıza yanaşmayın." Buyurmuştur. Yol âdeten insanların geçtiği yerdir. Bu çekinmeyi icabeder ve cimaya mânidir. Bedâyi.

Ben derim ki: «Keza orada cima haramdır ilh...» sözünden alınarak, boş evin kapısı kilitli bile bulunsa, halvete mâni olduğu söylenebilir. Fetih sahibi diyor ki: «Kadınla yolculuk eder de caddeden saparak hâlî bir yere giderse, bu halvet-i sahiha olur.

"Hamam"dan murad; kapısı açık olandır. Yalnız karı-koca ikisinin üzerinden kilitli bulunursa, halvetin sahih olmasına mâni yoktur.

"Teras" Yani kenarları kapalı olmayan teras demektir, örtü ince veya kısa olur da, insan ayağa kalktığı zaman onları görürse hüküm yine budur. Fetih. Yine Fetih´te şöyle denilmiştir: «Mescit ve hamamda halvet sahih olmaz. Şeddâd. "Eğer karanlık fazla ise sahih olur. Çünkü örtü gibidir." demiştir. Onun sözüne kıyasen şiddetli karanlıkta etrafında perdesi olmayan terasta halvet sahih olur. Ama en iyisi sahih olmaz demektir. Çünkü mâni olan hissetmektir. Hissetmek ise sadece göze mahsus değildir. Görmüyor musun körün yanında halvet sahih olmuyor. Çünkü hisseder.»

Ben derim ki: Hissetmek ancak ikisiyle birlikte terasta biri bulunduğu vakit mümkündür. Fakat evin üzerinde yalnız ikisi bulunur da yanlarına kimsenin çıkamayacağından emin olurlarsa, görmekten başka his vasıtası kalmaz. Şiddetli karanlık da buna mânidir.

«Kapısı açık ev...» Yani bir insan bakmış olsa onları görecek şekilde ise halvet sahih olmaz. Ama burada hilâf vardır. Mecmû´un-Nevâzil´de, "Yanlarına izinsiz kimse giremezse bu halvettir." denilmiştir. ahire sahibi bunun mâni olduğunu tercih etmiştir ki, zâhir olan da budur. Bahır. Vechi şudur: Görme imkânı girmeye bağlı olmaksızın mânidir. Binaenaleyh iznin bulunup bulunmamasının bir faydası yoktur.

«Halvete elverişli olmaması» ve karı-kocanın orada hane ve evde olduğu gibi başkalarının görmesinden emin bulunmasına yarayışlı olması kalır. Velev ki tavanı olmasın. Üzerinde kubbesi bulunan yer ile kilitli kapısı bulunan bahçe de böyledir. Kapısı olmayan bahçe bunun hilâfınadır. Velev ki orada kimse bulunmasın. Bahır. İnsanların yaşadığı bir hanın mahzenine girerler de kapıyı kaparlar fakat kilitlemezlerse, içindeki insanlar da bunları gözetmeyerek ortasında otururlarsa, halvet sahih olur. Gözetîrlerse sahih olmaz. Fetih.

«Kadını bilmediği suret kalır.» Çünkü bilmeden cimaya imkân vermek olmaz. Kadının bilmemesi bunun hilâfınadır. Fark şudur: Erkek kadını bilince, o bilmese de cimasına imkân bulur. Aksi bunun hilâfınadır. Çünkü erkeğe haramdır. Bahır´da böyle denilmiştir. Yine Bahır´da bildirildiğine göre kadın, erkeği bilmediği zaman cimasına imkân vermesi haram olur. Zâhire göre bundan dolayı kadın onun cimasına mani olur. Binaenaleyh bunun mâni sayılması gerekir. H.

Ben derim ki: Bu mâniyi gidermek erkeğin elindedir. Kendisinin kocası olduğunu kadına haber verir. Böylece kusur kendi tarafından geldiği için halvetin sahih olduğuna hükmedilir ve mehir lâzım gelir. T.

«Esah kavle göre...» Yani iki rivayetin esah olanına göre demektir. Lakin Hidaye şarihlerinin açıkladıklarına göre, tetavvu orucunda halveta mani olması şâzdır. Hâniyye´nin şu sözü de ona işaret etmektedir: «Keza orucu ile kefaret ve nezir oruçlarında iki rivayet vardır. Bunların esah olanına göre halvete mâni değildir. Tetavvu orucu da zâhir rivayette ona mâni olması şâzdır. Hâniyye´nin şu sözü de ona işaret etmektedir: «Kaza cu" sözünde, kaza, kefaret ve nezir oruçları dahildir. Binaenaleyh tetavvu orucundan başkasında mânidir rivayeti onun tercihidir. Çünkü o gün özürsüz olduğu halde oruç tutmamak bir rivayete göre caizdir. Haniyye´nin esah demesi Kenz´in ifadesini teyid eder. Çünkü esah demek, mukabilinin sahih olduğunu ifade eder. Hidâye´nin, "Kaza ve nezir orucu, bir rivayetle nâfile gibidir." demesi de böyledir. Çünkü bu oruçların ramazan orucu gibi olduklarını gösteren rivayetin daha kuvvetli olduğunu bildirir. Bununla Bahır sahibinin, "Farz orucu velev ki nezredilmiş olsun bîlittifak mani olmak gerekir. Çünkü onu bozmak haramdır. Velev ki kefaret lazım gelmesin. Binaenaleyh o şer´î bir mânidir." diyerek yaptığı inceleme kuvvet bulur.

«Halvet sahih olur.» Çünkü kefaret şüphe ile sâkıt olur. İmam Mâlik (r.) buna muhaliftir. Çünkü ona göre unutarak yerse orucu bozulur. Fakat kefaret lâzım gelmez. T.

«Kefareti ıskat eden» su içmek, unutarak cima´ etmek, gündüzleyin niyetlenmek ve nâfileye niyetlenmek gibi şeyler böyledir.

METİN

Nevi zikredilen hayvanda hüküm bu değildir. Nevi hükümlerde bir olan çok şeylere verilen addır. Bir elbise ve bir hayvan gibi cinsi meçhûl olanlar bunun hilâfınadır. Çünkü onun ortası yoktur.

İZAH

«Hükümlerde bir olan şeye» usulcüler hâs bahsinde adamı misal vermişlerdir. Buna itiraz olunmuş ve "Bu kelime; hür, köle, akıllı ve deliye şâmildir. Bunların hükümleri ise başka başkadır!" denilmiştir. Onlar buna şöyle cevap vermişlerdir: "Hükümlerin değişmesi asaleten değil arızîdir. Erkek ve kadın bunun hilâfınadır. Çünkü onların değişmesi asaletendir." Bahır.

T E M B İ H : Bu söylediklerimizden anlaşılır ki, hayvan, dâbbe, memlûk ve elbise bir cinstir. At, eşek, köle, rahat kumaşı, keten ve pamuk ise bir nevidir. Mehir tesmiyesi sahih olan ve ortası yahut kıymeti ödenmek icabeden ikincisidir. Binaenaleyh musannıfın "Nevi zikredilip vasfı zikredilmeyen her hayvanda hüküm budur." demesi icabederdi. Nitekim Muhtâr´ın metninde "Kadını bir hayvan vermek şartıyla alırsa, at gibi nevini söylediği takdirde caiz olur. Velev ki vasfını söylemesin." denilmiştir. Muhtâr şerhi ihtiyar´da ise şöyle ifade edilmiştir: «Sonra bilinmemenin nevileri vardır. Biri hem nevinin, hem vasfının bilinmemesidir. Bir elbise veya bir hayvan yahut bir hane demesi böyledir. Bu tesmiye sahih değildir. Bilinmemenin nevilerinden biri de nevi mâlûm, sıfatı meçhûl olandır. Meselâ bir köle, bir atveya bir inek yahut bir koyun veya bir ferah elbisesi demesi bu kabildendir. Bu tesmiye sahihtir ve ortayı vermek icabeder ilh...»

Görülüyor ki hayvan ve elbiseyi cinsi mâlûm, nevi ve vasfı meçhûl saymış; köle, at, ferah elbisesi gibileri cinsi ve nevi mâlûm, vasfı meçhûl kabul etmiştir. Bu, yukarıda geçen fukahaya göre cins ve nev´in tarifine uygundur. Eğer "Hidâye´de bu meselenin mânâsı, hayvanın cinsini söyleyip vasfını söylememektir. Meselâ kadını bir at veya eşek vermek şartıyla nikâh etmektir. Ama cinsin adı söylenmezse, meselâ bir hayvana denirse, bu tesmiye caiz değildir. Mehr-i misil vâcip olur denilmiştir. Görülüyor ki Hidâye sahibi at ve eşeği bir cins saymıştır." Dersen, ben de derim ki: O cinsten, nev´i murad etmiştir. Nitekim Gâyetü´l- Beyân´da bu açıklanmıştır. Onun için de bunu vasıfla karşılaştırmıştır. Bahır sahibinin "Cinsi nev´e yorumlamaya hâcet yoktur. Çünkü fukahaya göre cins çok şeylere verilen isimdir ilh..." sözüne gelince: Onun hakkında da şöyle denilir: Hidâye´nin ifadesindeki cinsi fıkhî cins mânâsına yorumlamak doğru değildir. Nitekim bu açıktır. Bilâkis onu nev´e yorumlamak taayyün eder. Keza Hidâye sahibi "Cins söyler, meselâ ferah kumaşı derse, mehir tesmiyesi sahih olur ve koca muhayyer bırakılır. Bu heravî kelimesini cins olarak söylemiştir, ama o yukarıda geçen mânâda cins değildir." demiştir. Musannıf Hidâye sahibine uysa da, "nev´ini zikretmezse" diyeceğine "cinsini zikreder de vasfını zikretmezse" dese, sözü sahih olurdu. Cins-ten nev´i kasd edilirdi. Çünkü onun karşılığında vasfı zikretmiş ,olurdu. Karşılığında nev´i zikredince sahih olmaz. Bana zâhir olan budur.

«Cinsi meçhûl olanlar bunun hilâfınadır.»» Yani nevi ile kayıtlamaksızın yalnız cinsini zikretmek; meselâ bir elbise veya bir hayvan demek bunun hilâfınadır. Çünkü bunu mehr-i müsemma yapmak doğru değildir. Ortasını veya kıymetini vermek vâcip olmaz, mehr-i misil vermek icabeder.

T E M B İ H : Bu meselenin hâsılı şudur: Mehr-i müsemma paradan başka bir şey ise; meselâ eşya veya hayvansa ya işaretle veya izafetle muayyen olur ve aynen onu vermek icabeder; yahut muayyen olmaz. Eğer ölçülen ve tartılan şeylerden değilse ve bir hayvan, bir elbise gibi aynı meçhûl ise, ondan mehr-i müsemma yapmak fâsittir ve mehr-i misil vâcip olur. Nev´i bilinir de vasfı bilinmezse, meselâ bir at veya bir ferah elbisesi veya bir köle derse, mehr-i müsemma yapması sahih olur ve onun ortası ile kıymetini vermek arasında muhayyer bırakılır. Zâhir rivayete göre elbisenin vasfı bilinirse hüküm yine böyledir. Yukarıda esah olduğu bildirildiğine göre, ortasını vermek taayyün eder. Çünkü selem gibi zimmette vâcip olur. Hayvan bunun hilâfınadır. Çünkü o selemde zimmette vâcip olmaz. Tesmiye edilen şey ölçülen veya tartılan bir şey ise, bir kile iyi ve arpasız saîd buğdayı gibi nevi ve vasfı bilinirse, tesmiye ettiğini aynen vermek tâzim gelir. Bu. kendisine işaret edilen eşya gibi olur. Çünkühalen zimmette sabit olur. Ödünç gibidir. Veresiye ise selem gibi olur. Vasfı bilinmezse, koca orta ile kıymetini vermek arasında muhayyerdir. İhtiyar, Fatih ve Bahır´ın ibarelerinin hulasası budur.

Lâkin Hâniyye´nin ibaresi müşkil kalır. Orada şöyle denilmiştir: «Kadını on dirhem ile bir elbiseye nikâh eder de vasfını söylemezse, kadına on dirhem verilir. Kendisiyle zifaf olmadan boşarsa ona beş dirhem verir. Ancak kadının müt´ası bundan fazlaysa o zaman iş değişir.» Bahır sahibi şöyle diyor: «Bundan anlaşılır ki, cinsi meçhûl bir şeyi mehr-i musemma, yaptığında mehr-i misil vâcip olması, ancak kendince mâlûm bir müsemma olmadığı yerdedir. Lâkin bu izaha göre müt´aya aslâ bakmaması gerekir. Çünkü burada mehr-i müsemma sadece on dirhemdir. Elbisenin zikredilmesi hükümsüzdür. Şu delil ile ki, boşamazdan önce kadına mehr-i mislini tamamlamamıştır.» Hayreddin-i Remlî buna cevap vermiş ve "Elbise iddete yorumlanmıştır. Teberru âdet olduğu vecihle mehr-i müsemmada dahil değildir. Çünkü dahil olsa bilinmeyen tarafı çok olduğu için tesmiyenin fesadını icabederdi." demiştir. Fetâvâ-i Hayriyye adlı kitabında da "Bahir sahibi ile kardeşinin elbiseyi hükümsüz saymakta zihinleri şaştı. Kuvvet ve kudret ancak Allah´a mahsustur." demiştir.

Ben derim ki: Onun iddet ve teberruya yorumlaması, tesmiyede hükümsüz bırakması mânâsınadır. Bu fer´in müşkil olmasının vechi şudur:Elbise mehir tesmiyesinde dahil değilse. cimadan önce boşadığı için müt´aya bakmadan kadına mehr-i müsemmasının yarısını vermesi lâzımdır. Çünkü on dirhemi mehir temsiye etmek sahihtir. Dahil ise bin dirhem ve kadına ikram şartıyla evlendiğinde bu şartı yerine getirmesi hediyeyi şart koştuysa onu vermesi gerekir. Nehir sahibinin açıkladığına göre Mebsût´ta İmam Muhammed´in "Kadını bin dirhem mehîr ve ikram yahut bir hediye vermek şartıyla alırsa, mehr-i misli bin dirhemden az olmamak üzere verilir." dediği zikredildikten sonra Mebsût sahibi şunu söylemiştir: «Bu mesele iki vecihlidir. Kadına ikram eder ve hediye verirse, mehr-i müsemma verilir. Aksi takdirde mehr-i misil icabeder»

Ben derim ki: Bu mesele; kadını evinden çıkarmamak yahut üzerine evlenmemek şartıyla bin dirheme alması meselesi gibidir. Nitekim arzetmiştik Hidaye ve Gayetü´l-Beyan sahipleri bunu açıklamışlardır. Bedayi´de şöyle denilmektedir: «Mehr-i müsemma ile beraber meçhul bir şey söylerse, mesela bin dirhem mihirle kadına bir de hediye derse sonra cimadan önce boşadığı takdirde kadına mehr-i müsemmanın yarısını verir. Çünkü ikram ve hediye şertını yerine getirmeyince, mehr-i mislin tamamı vacip olur. Cimadan önce boşamada ise mehr-i mislin tesiri yoktur.» Lakin İhtiyar´da şöyle denilmiştir: «Kadını bin dirhem mehir ve ikram şartıyla alırsa, o kadına binden az olmamak üzere mehr-i misil verilir. Çünkü koca buna razı olmuştur. Cimadan önce boşarsa, kadına binin yarısı verilir. Çünkü bu müt´adan dahaçoktur.» Bahır sahibi bunun benzerini Valvalciyye ile Muhit´ten nakletmiş, bununla yukarıda geçen mehr-i müsemma vacip olur sözüne itiraz ederek "hediye ve ikram meçhuldürler. Meçhulü ifa etmek mümkün değildir. Bilakis mehr-i müsemma fasit olur ve mehr-i misil vermesi icabeder." demiştir.

Ben buna aklımda kaldığına göre şöyle cevap verdim: «İhtiyar´ın sözünü kocanın ikram etmediğine yorumlamak mümkündür. İkram ederse kadına mehr-i müsemma verilir.» Bu, Mebsut sahibinin İmam Muhammed´in kavlini yorumlamasının aynıdır. Hidaye Gayetü´l-Beyan ve Bedayi sahipleri de yukarıda geçtiği vecihle bu yolu takip etmişleridir. Hediye ve ikram mevcut olduktan sonra onun bilinmemesi ortadan kalkar. Zahire göre Nehir´de belirtildiği gibi burada ikram ve hediye sayılacak şeyin en azı kafidir. Kadına hiçbir şeyle ikram etmezse mehr-i müsemma meçhul kalır. Çünkü kadın yalnız bin dirheme razı değildir. Onun için mehr-i misil vacip olur. Keza onu cimadan önce boşarsa, fesat tekerrür eder ve müt´a vacip olur. Nitekim mehr-i müsemma konulmaz veya fasit olursa hüküm budur. Bedayi sahibinin binin yarısı lazım geleceğini mutlak söylemesi adette bu müt´ada daha çok olduğu içindir. Nitekim İhtiyar´ın sözünden anladım. Bu yukarıda geçen düşük fiyatlı meselenin naziridir. Bu söylediklerimizle ulemanın sözlerinin arası bulunmuş olur ve Haniyyenin sözünü de buna yorumlamak taayyün eder. Bu, "Kadının mehr-i misli on dirhem olur da ona bir elbise vermezse" diye kayıtlamakla olur. O zaman kadına on dirhem vermek vacip olur. Çünkü bu mehr-i misildir. Mehr-i müsemma fasit olunca, vacip olan odur. Cimadan önce boşamakla müt´a da vacip olur. Remli´nin elbise sözünü meçhul olduğu için hükümsüz bırakmayı iddia etmesi doğru değildir. Çünkü ikram ve hediyenin bilinmemesi, elbisenin bilinmemesinden daha çoktur. Zira ikram kelimesinin altında birçok elbise, hayvan, eşya, arsa, para, ölçülen ve tartılan şeylerin cinsleri vardır. Bununla beraber ulema onu hükümsüz saymamışlardır. Binaenaleyh elbisenin hükümsüz sayılmaması evleviyette kalır. Bir de bu hükümsüz bırakılırsa müt´a´nın itibara alınması müşkül kalır. Bizim anlattığımıza göre ise işgal yoktur. Hakikat hali Allah bilir.

Haniyye´nin sözünün benzeri zamanımızda adet olan şeylerdir ki, bakireye mehrinden fazla olarak verilir. Bunların bazısı zifaftan önce verilir. Nakış ve hamam için verilen paralar nişan bohçası denilen şeyle damadın ebe kadınla tellaklara vesaireye verilmek üzere gelin tarafına gönderdiği elbiseler bu kabildendir. Zifaftan sonra verilen gömlek, ayakkabı, çarşaf ve hamam elbisesi gibi şeyler de bu kabildendir. Bunlar malum alışılmış şeyler olup, örfen şart koşulmuş gibidir. Hatta damat bunları vermeyecek olursa nikah kıyılırken söylemesi şarttır. Yahut bunlara karşılık malum paralar konarak nikah kıyılırken mehr-i müsemmaya katılır. Hayriyye´de bunlar sorulduğu ve şöyle cevap verildiği bildirilmektedir: «Kitaplarda tekerrüretmiştir ki, örf olan bir şey şart koşulmuş gibidir. Onu meşruta katmak gerekir. Miktarı malumsa mehir gibi verilmesi lazımdır. Malum değilse mehr-i misil vacip olur çünkü bunlar mehirden olacak denildi ise mehr-i müsemma fasit olmuştur. Ama hazırlık kabilinden zikredilmişse hiçbiri lazım değildir. Zahir olan bu sonuncusudur. Haniyye´nin sözü bu babda açıktır.» Bundan sonra Hayriyye´de Haniyye´nin yukarıda geçen ibaresi ile Bahır sahibine yaptığı itiraz zikredilmiştir.

Biliyorsun ki bu zikredilenler örf-ü adette mehir cümlesinden olmak üzere lazımdır diye itibara alınırlar. Şu kadar var ki, mehrin bir kısmı açıkça söylenir bir kısmı da örfe binaen söylemeden geçilir. Fakat teslimi mutlaka lazımdır. Şu delille ki, teslimini istemezse mutlaka söylemesi veya mukabilinde başka bir şey istemesi şarttır. Binaenaleyh sözle şart koşulması mesabesindedir. Şu halde onu hazırlık ve teberru saymak doğru olamaz.

Haniyye´nin bu babtaki sözünün açık olmasına gelince: Onun zıddına söylenenleri gördün. Ben Mültekat´ta bizim dediğimiz gibi denildiğini de gördüm. Kadın mehrini almadıkça kocasına teslim olmayabilir meselesini zikretmiş ve sonra şöyle demiştir: «Eğer kadına peşin verilecek mehire bazı malum şeylerin katılmasını şart koşar da bunları yerine getirirse kadın kendini teslimden imtina edemez. Adeten şart koşulan ayakkabı, çarşaf, ipek bohça ve şeker parası gibi şeyler de böyledir. Bunlardan hiçbiri verilmeyecek diye şart koşarlarsa hiçbir şey vacip olmaz bir şey söylemezlerse, örfen verilmesinde tereddüt gösterilmeyen şeylerden başkası vacip olmaz. Zayıf âdetin söz edilmeden geçilene meşruta katılmaz.» Sonra gördüm ki musannıf Fetevâsı´nda bununla fetva vermiş.

Bunun hâsılı şudur: Verilmesi şarttır diye açıklarsa, teslimi lâzımdır. Bir şey demez de verilmesi dâmadın mâlûmu olan meşhur örfü âdetlerdense yine teslimi gerekir. Şüphesiz ki, bu teberru ve hazırlık kabilindense kadın onu almak için kocasına kendini teslimden çekinemez. Bunu istemeye hakkı da yoktur. Keza lâzım fakat mehr-i müsemmayı ifsadediyorsa hüküm yine budur. Hattâ bunun hediye ve ikramı şart koşmak mesabesinde olduğunu söylemek gerekir. Bunu vermekle meçhullük kalmaz ve mehri müsemma vâcip olur. Yahut şöyle demelidir ki bu daha yakındır. Bu nevi mâlûm vasfı, meçhûl olan at ve köle kabilindendir. Çünkü örfü âdette bu hususta fark azdır. Meselâ bohçanın nevi ipekten mi pamuktan mı olacağı fakirlik ve zenginliğe, mehrin azlığına ve çokluğuna göre bilinir. Zikri gecen diğer şeyler de böyledir. Her nev´in ortası nazar-ı itibara alınır. Bu makamda bana zâhir olan budur. Bu makamdaki evham çok olur, hatalar yapılır. Bunu belle! Çünkü mühimdir vesselâm!

METİN

Zamanımızda kölelerin ortası Habeşli köledir. Kadına mehir olarak iki köle verir de biri hürçıkarsa, İmam-ı Âzam´a göre şayet köle mehrin en azına yani on dirheme müsavi ise onun mehri o köledir. Değilse kadına on dirhemi tamamlar. Çünkü mehr-i müsemmanın az da olsa vâcip olması mehr-i misle mânidir. İmam Ebû Yusuf´a göre hür adam köle olsa kıymeti ne edecekse kadına o verilir. Kemâl bu kavli tercih etmiştir. Nitekim iki köleden biri üzerinde hak isbat edilse hüküm budur.

İZAH

«Habeşli köledir.» En yükseği Rum, en aşağısı da zencidir. Bahır, Nehir ve Minah´ta da böyledir. Ulema bunun Kâhire örfüne göre olduğunu söylemişlerdir. Ebussuud´un beyanına göre bizim örfümüzce Habeşli köle ancak nassan söylemekle vâcip olur. Çünkü köle sözü mutlak bırakılırsa, ancak siyah köleler anlaşılır. Sadece köle demekle yetinirse, siyah kölelerin ortası vâcip olur.

Ben derim ki: Şam örfüne göre köle Rum´a şâmil değildir. Çünkü ona Memlûk denilir. KöIe sözü Habeşli ile zenciye şâmildir. Cariye de öyledir. Rum cariyeye seriyye derler. Bu izaha göre orta zencinin âlâsıdır.

«İki köle verirse ilh...» Musannıfın iki köleden iki helâl şey, hür lâfzından da birinin haram olmasını kasdetmiştir. Binaenaleyh kadını, "şu köle ile şu ev mehir olmak üzere" diye nikâhlar da o köle hür çıkarsa, meselemizde dahil olduğu gibi, "şu iki kesilmiş hayvan" der de biri kesilmeden ölmüş çıkarsa, bu da meselemizde dahildir. Nitekim Tahâvî şerhinde beyan edilmiştir. Bahır.

«Mehr-i misle mânidir.» sözü İmam Muhammed´in kavline cevaptır. Bu söz İmam-ı Azam´dan da rivayet edilmiştir. Kadına kalan köle ile mehr-i misli daha çok olmak şartıyla mehr-i mislinin tamamı verilir.

«Hür adam köle olsa kıymeti ne edecekse o verilir.» Yani kadına kalan köle ile birlikte hür adam köle farz edildiğinde kıymeti kaç para edecekse o verilir.

«Kemâl bu kavil tercih etmiştir.» Ama metinler İmam-ı Âzam´ın kavline göre yazılmıştır. Kuhistânî´de Hâniyye´den naklen, "Zâhir rivayet de budur." denilmiştir.

«Nitekim iki köleden biri üzerinde hak isbat edilse...» Yani mehr-i müsemma tayin edilen iki köleden birinin sahibi çıksa, kadın kalan köle ile sahibi çıkanın kıymetini alır. İkisinin de sahipleri çıkarsa, kadın her ikisinin kıymetini alır. Bu bil ittifak böyledir. Nitekim Tahâvî şerhinde bildirilmiştir. Bahır.


FÂSİT NİKÂH

METİN

Fâsit nikâhta mehr-i misil önden cima etmekle vâcip olur. Halvet gibi başka bir şeyle vâcip olmaz. Çünkü kadının ciması haramdır. Fâsit nikâh sıhhat şartlarından biri bulunmayan nikâhtır, şahitsiz nikâh böyledir.

İZAH

«Fâsit nikâhta» hüküm mehr-i misil olduğu gibi, mevkuf nikâhta da cimanın hükmü fâsitdeki gibidir. Had vurulmaz, nesep sabit olur. Mehr-i müsemma ile mehr-i mislin az olanı lâzım gelir. İhtiyar´ın iddet bahsindeki ifadesi buna muhaliftir. Tamamı Bahır´dadır. Biz ihtiyar´dakiyle başka kitapların ibarelerinin arasını iddet bahsinde bulacağız.

«Önden cima etmekle vâcip olur.» Dübürden yakınlık ederse, mehir ödemesi lâzım gelmez. Çünkü orası nesil yeri değildir. Nitekim Hulâsa ve Kınye´de beyan edilmiştir. Binaenaleyh şehvetle dokunup öpmekle bilevIâ bir şey vâcip olmaz. Nitekim bunu da açıklamışlardır. Bahır.

«Halvet gibi başka bir şeyle» sözü gösteriyor ki, mücerret fâsit akitle evleviyetle mehir vâcip olmaz.

«Çünkü kadının ciması haramdır.» Yani bununla cimaya imkân verdiği sabit olmaz. Bu, hayızlı kadınla halvette kalmak gibi sahih değildir. Binaenaleyh cima yerine geçmez. Ulemanın "Fâsit nikâhta halvet-i sahiha sahih nikâhtaki halvet-i fâside gibidir." demelerinin mânâsı budur. Cevhere´de de böyledir. Ama bu sözde müsamaha vardır. Çünkü halvet fâsittir. Bahır. öyle görünüyor ki, ulema buradaki halvet-i sahiha sözünden, ona mâni olan bîr şeyin veya onu ifsadedecek üçüncü bir şahsın bulun-mamasını, oruç, namaz veya hayız gibi akdin bozulmasından başka bir şey bulunmamasını kasd etmişlerdir. Çünkü bunun kasd edilmediği açıktır. Müsamahanın sebebi budur. Burada bir müsamaha daha vardır ki o da şudur: Fâsit nikâhta halvet iddeti icabetmez. Nitekim Fetih´ten naklen arz etmiştik. Halbuki sahih nikâhtaki halvet-i fâside iddeti icabeder. Nitekim mezhebin bu olduğu evvelce geçmişti.

«Sıhhat şartlarından biri bulunmayan nikâhtır.» Fâsit bir şart koşmak;

meselâ onunla cima etmemek şartıyla evlendim demek bunun hilâfınadır. Çünkü burada nikâh sahih, şart fâsit olur. Rahmetî.

«Şahitsiz nikâh böyledir.» İki kız kardeşi beraber almak, kız kardeşin iddeti içinde diğer kız kardeşi nikâh etmek, dördüncü kadının iddeti içinde beşinci kadını nikâhlamak, iddet bekleyen kadını almak ve hür kadının üzerine cariye ile evlenmek de böyledir. Muhit´te "Bir zımmî müslüman kadınla evlenirse araları ayrılır. Çünkü nikâh fâsittir." denilmektedir. Zâhirine bakılırsa, bunlara had vurulmaz. Nesep sabit olur, cima varsa iddet de lâzım gelir. Bahır.

Ben derîm ki: Lâkin şarih nesebin sübutu faslında Mecmau´l-Fetevâ´dan naklen şöyle diyecektir: «Bir kâfir müslüman kadınla evlenir de, kadın ondan çocuk doğurursa, neseb ondan sabit olmaz. İddet de vâcip değildir. Çünkü bu bâtıl bir nikâhtır.» Bu ibare açıktır. Binaenaleyh mefhumdan çıkarılan mânâya tercih edilir. Bunun muktezası, nikâhta fâsitle bâtılın aralarında fark bulunmasıdır. Lâkin Fetih´te nikâhı müt´a üzerine söz etmezden az önce şöyle denilmiştir: «Nikâhta fâsitle bâtılın arasında fark yoktur. Satış bunun hilâfınadır.» Evet, Bezzâziye´de haram olan kadınların nikâhı bâtıl mı yoksa fâsit mi olacağı hususunda iki kavil rivayet edilmiştir. Zâhir olan şudur ki: Bâtıldan murad, varlığı ile yokluğu müsavi olandır. Onun için haram olan kadınların nikâhında dahi nesep ve iddet sabit olmaz. Nitekim hudüd bahsinde gelecek sözlerden anlayacaksın.

Kuhistânî burada fâsidi bâtılla tefsir etmiştir. Haram kadınların nikâhını, zorlamanın kadın tarafından gelmesini veya nikâhın şahitsiz kıyılmasını ilh... buna misâl göstermiştir. Zorlamanın kadın tarafından gelmesî diye kayıtlaması hakkında nikâh bahsinin başında söz etmiştik. İddet bâbında da gelecektir ki, bâtıl nikâhta iddet yoktur. Bahır sahibi orada Müctebâ´dan naklen demişti ki: «Ulemanın caiz olup olmadığında ihtilâf ettikleri şahitsiz nikâh gibi yerlerde cima iddet beklemeyi icabeder. Fakat başkasının nikâhlısını ve başkasından iddet bekleyen bir kadını nikâh ederse, onunla yaptığı cima kadının başkasına ait olduğunu bilirse iddet icabetmez. Çünkü bunun cevazına kimse kail olmamıştır. Bu nikâh aslen münakit değildir. Bu izaha göre nikâhın fâsidi ile bâtılı arasında iddette fark vardır. Onun için haram olduğunu bilirse had vâcip olur. Çünkü zinadır. Nitekim Kınye ve diğer kitaplarda beyan edilmiştir.»

Hâsılı iddetten başka yerlerde fâsitle bâtıl arasında fark yoktur. İddette ise fark vardır. Bu izaha göre Bahır sahibinin buradaki «iddet bekleyen kadını nikâh etmek» sözü, erkek onun iddet beklediğini bilmezse;diye kayıtlanır. Lâkin Müctebâ´nın ibaresine beraberce nikâh edilen iki kız-kardeş misaliyle itiraz edilir. Çünkü zâhire göre bunun cevazına kail olan yoktur. Lâkin beraberlik kaydının vechine bakmak gerekir. Öyle görünüyor ki beraberlik akittedir, milk-i müt´ada değildir. Çünkü biri diğerinden geri kalırsa, geri kalan kesin olarak bâtıldır.

METİN

Mehr-i misil de mehr-i müsemmadan fazla olmaz. Çünkü kadın indirime razı olmuştur. Ama mehr-i müsemmadan az olursa mehr-i misil lâzım gelir. Çünkü akdin fâsit olmasıyla mehr-i müsemma da fâsit olur. Mehr-i müsemma konmaz veya bilinmezse, kaça çıkarsa çıksın mehr-i misil lâzım gelir. Taraflardan her birine bu nikâhı fesih hakkı sabittir. Velev ki karşıtaraf orada hazır bulunmasın. Esah kavle göre kadına cima edip etmemesi de birdir. Bu, günahtan sıyrılmak içindir. Binaenaleyh vâcip olmasına aykırı değildir. Hattâ aralarını ayırmak hâkime vâciptir.

İZAH

«Mehr-i misilde ilh...» Mehr-i misilden murad, metinde gelecek olandır. Akitsiz olarak şüphe ile cimadan vâcip olan mehr-i misil bunun hilâfınadır. Çünkü ondan murad başkadır. Nitekim Bahır sahibi bunu beyan etmiştir. Burada da beyanı gelecektir. Şu da var ki; Hâniyye´de "Blr kimse kendine haram olan bir kadınla evlenirse İmam-ı Âzam´a göre ona had vurulmaz. Ama kaça çıkarsa çıksın mehr-i mislini öder." denilmiştir. Bu mesele müstesnadır. Meğer ki "Haram kadınların nikâhı fâsit değil bâtıldır. Bu bâbtaki hilâf yukarıda geçti. Bu, ihtilâfın semeresi ve aralarındaki farkın vechini beyandır. Nitekim Bahır´da buna işaret edilmiştir." denilsin.

«Çünkü kadın indirime razı olmuştur.» Çünkü ziyade mehir konulmayınca, kadın indirime razı olmuş; bu bâbtaki hakkını ıskat etmiştir. Mehr-i müsemma bir vecihle sahihtir diye mehr-i müsemmadan fazla olamaz değildir. Çünkü doğrusu mehr-i müsemma fâsit bir akitte olduğu için her cihetten fâsittir. Onun için mehr-i misil mehr-i müsemmadan azsa, yalnız mehr-i misil vâcip olur. UIemanın sözlerinden öyle anlaşılıyor ki, mehr-i misil on dirhemden az olsa, o kadına başka bir şey verilmez. Sahih nikâh bunun hilâfınadır. Onda mehr-i misil vâcip oldu mu, on dirhemden eksik bırakılmaz. Bahır. Bu ifadenin bir misli de Nehir´dedir. Ama söz götürür. Zira kadının mehr-i misli babasının kavmine göre itibar edilir. Şer´an mehrin en azı on dirhem iken, on dirhemden az nasıl olabilir?

«Esah kavle göre kadına cima edip etmemesi de birdir.» Cimadan sonra biri diğeri olmadan akdi feshedemez diyenler de olmuştur. Nitekim Nehir ve diğer kitaplarda bildirilmiştir.

«Binaenaleyh vâcip olmasına aykırı değildir.» Nehir sahibi diyor ki: «Zeylâî "Herbiri diğeri olmaksızın feshedebilir" demekle, vâcip olmadığına kasd etmemiştir. Zira şüphesiz günahtan sıyrılmaktır. Günahtan sıyrılmak ise vâciptir. Zeylâî bunun yalnız her birine sabit bir iş olduğunu anlatmak istemiştir.»

paylaşımlar için çok teşekkürler Allah emeklerinizi zai etmesin

Esselâmu Aleyküm bilgiler için Allah sizlerden razı olsun kardeşim
Rabbim ilmimizi artırsın inşaAllah