saniyenur
Tue 4 October 2011, 08:26 pm GMT +0200
NAMAZ[1] BÖLÜMÜ
كِتَابُ الصَّلاََةِ
-47 ﴿ إِيجَاب الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ وَبَقِيَّة أَرْكَان الدِّينِ
“Beş Vakit Namaz ile Dinin diğer esaslarının sabit olması” ile ilgili hadisler
İslam’ın şartının beş olduğu[2] ve bu beş şartın; dinin temeli olduğunu belirten hadisler, çoktur.
Bu hadisler, tevatür derecesine ulaşmış yada tevatür derecesini geçmiştir. Yalnız bu hadislerin tevatürlüğü, manevî’dir. Doğru olanda, budur.
* * *
-48 ﴿ أَحَادِيثُ عَدَدِ رَكَعَاتِ كُلِّ صَلاَةٍ ﴾
“(Beş Vakit Namazın) her birinin rek’atlarının sayısı ile ilgili hadisler”
Beş Vakit Namazın her birinin rek’atlarının sayısı, rüku’, secde, bu ikisinden doğrulma ve namazın rüunlarının birbiri ardınca sırayla yapılamsını belirten hadisler, (manevî) mütevatirdir.”
* * *
-49 ﴿ إِمَامَة جِبْرِيلَ بِالنَّبِيِّ ﴾
“Cebrail’in, Peygamber (s.a.v)’e; (namazın vakitlerini öğretme mahiyetinde) imam olması” ile ilgili hadisler
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da bu hadisi şu yollardan getirmiştir:
1. Abdullah ibn Abbâs[3]
2. Câbir[4]
3. Ebu Hureyre[5]
4. Enes[6]
5. Abdullah ibn Ömer[7]
6. Ebu Saîd el-Hudrî[8]
7. Amr b. Hazm[9]
8. Ebu Mes’ud el-Ensârî[10]
9. Ömer’in çocuklarından birisi.[11] (mürsel olarak)
Toplam, 9 kişi.
(Derim ki:) İbn Abdilberr (ö. 463/1071) derki: “Cebrail’in İsrâ sabahı Zeval vaktinde inip Hz. Peygamber (s.a.v)’e; namazı, namazın vakitlerini ve namaz kılma şeklini öğrettiği hususunda herhangi bir görüş ayrılığı yoktur.”
Cebrail’in, Hz. Peygamber (s.a.v)’e, (imam olup) iki gün üst üste beş vakit namazı iki defa kıldırdığı ile ilgili husus, şunların rivayet ettiği hadislerde geçmektedir:
1. Ebu Mes’ud. Bu hadisi, Dârekutnî (ö.385/995), Taberânî (ö. 360/970) “Evsat”da ve İbn Abdilberr (ö. 463/1071)’de “Temhîd”de, Eyyûb b. Utbe’den, onun da Ebu Bekr b. Hazm’dan, onun da Urve b. ez-Zübeyr’den yaptığı yoldan getirmiştir.
İmam Mâlik (ö. 179/795)’in, “Muvatta’”da yaptığı rivayette ise, Ebu Mes’ud Hadisi, kısaltılmış bir şekilde geçmektedir.
Cebrail’in, Hz. Peygamber (s.a.v)’e, imam olup iki defa namaz kıldırması da sabit olmuştur.
2. Abdullah ibn Abbâs. Bu hadis, Ebu Dâvud ile Tirmizî’de geçmektedir.
3. Câbir b. Abdullah. Bu hadis; Tirmizî, Nesâî, Dârekutnî ile İbn Abdilberr’in “Temhîd” adlı eserinde geçmektedir.
4. Ebu Saîd el-Hudrî. Bu hadis; İmam Ahmed, Taberânî’nin “Kebîr” adlı eseri ile İbn Abdilberr(’in “Temhîd” adlı eserin)de geçmektedir.
5. Ebu Hureyre. Bu hadisi; Bezzâr rivayet etmiştir.
6. Abdullah ibn Ömer. Bu hadisi de; Dârekutnî rivayet etmiştir.
Bu konuda daha geniş bilgi için Zürkânî (ö. 1122/1710)’nin “Şerhu’l-Muvatta’” adlı eseri ile İbn Hacer (ö. 852/1447)’in “Telhîsu tahrîcu ehâdisi’l-Hidâye” adlı eseri yada “Kitabu’s-Salât” adlı eserine bakabilirsiniz.
* * *
-50 ﴿ إِنَّهُ عَلَيْهِ الصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ كَانَ يُصَلِّي الْمَغْرِبَ إِذَا تَوَارَتِ الشَّمْسُ بِالْحِجَابِ ﴾
“Resulullah (s.a.v)’in, akşam namazını, güneş (batıp) perdeye (yani kızıllığa) büründüğünde kılardı”[12] ile ilgili hadisler
Tahâvî (ö. 321/933) “Şerhu Meâni’l-Âsâr” adlı eserinde anlattığına göre; Resulullah (s.a.v)’in, akşam namazını, güneş batıp ni kızıllığa büründüğünde kılmasına dair gelen rivayetler, tevatürdür.
Bu konuda daha geniş bilgi için Tahâvî (ö. 321/933) “Şerhu Meâni’l-Âsâr” adlı eserinin ‘Namaz Vakitleri Bab’ına bakabilirsiniz.
* * *
-51 ﴿ إِنَّ الصَّلاَةَ الْوُسْطَى هِيَ صَلاَةُ الْعَصْرِ ﴾
“Orta Namaz, İkindi Namazıdır” ile ilgili hadisler
Bu hadis, şu yollardan gelmiştir:
1. Hafsa[13]
2. Hz. Aişe[14]
3. Hz. Ali[15]
4. Abdullah ibn Mes’ud[16]
5. Abdullah ibn Abbâs[17]
6. Ebu Hâşim b. Utbe b. Rebîa b. Abdu’ş-Şems[18]
7. Ebu Hureyre[19]
8. Hasan, Semure b. Cündub’tan[20]
Tahâvî (ö. 321/933) “Şerhu Meâni’l-Âsâr” adlı eserinde, bu hadisleri, senedleriyle birlikte rivayet ettikten sonra aynen şöyle der:
“Bu rivayetler, tevatürdür. Bunlar, Resulullah (s.a.v)’den ﴿ إِنَّ الصَّلاَةَ الْوُسْطَى هِيَ صَلاَةُ الْعَصْرِ ﴾ Orta Namaz, İkindi Namazıdır” biçiminde sahih bir şekilde gelmiştir. Resulullah (s.a.v)’in büyük sahabileri; Orta Namazın, İkindi Namazı olduğu görüşünü benimsemişlerdir.”[21]
(Derim ki:) Orta Namazın, İkindi Namazı olduğunu, Hz. Peygamber (s.a.v)’den rivayet edenler arasında ayrıca şunlarda vardır.
9. Ümmü Seleme[22]
10. Abdullah ibn Ömer[23]
11. Ebu Mâlik el-Eş’arî[24]
12. Câbir b. Abdullah[25]
13. Huzeyfe[26] ve daha bir çokları.
Bu konuda daha geniş bilgi için Yüce Allah’ın, “Orta namaz” (Bakara: 2/238) buyruğunu açıklanması hususunda (Suyûtî’nin) “Dürrü’l-Mensûr” adlı tefsir kitabına bakabilirsiniz.
* * *
-52 ﴿ إِنَّ الْقِبْلَةَ هِيَ الْكَعْبَةُ ﴾
“Kıblenin, Kabe olması”[27] ile ilgili hadisler
İbn Rüşd (ö. 520/1126) “Evâilu’l-Mukaddimât” adlı eserinde anlattığına göre; Kıblenin, Kabe olması ile ilgili hadisler, mütevatirdir. Bu hadisler, zaruri bilgi ifade etmektedir.
* * *
-53 ﴿ صَلاَة النَّبِيِّ فِي جَوْفِ الْكَعْبَةِ ﴾
“Peygamber (s.a.v)’in, Kabe’nin içerisinde namaz kılması”[28] ile ilgili hadisler
Hz. Peygamber (s.a.v)’in, Kabe’nin içerisinde namaz kıldığına (dair yapılan rivayetler) şu yollardan yapılmıştır:
1. Abdullah ibn Ömer[29]
2. (Abdullah ibn Ömer yoluyla) Bilâl[30]
3. Üsâme b. Zeyd[31]
4. Hz. Ömer[32]
5. Câbir b. Abdullah[33]
6. Şeybe b. Osman[34]
7. Osman b. Talha[35]
Tahâvî (ö. 321/933) “Şerhu Meâni’l-Âsâr” adlı eserinde aynen şöyle der: “Resulullah (s.a.v)’in, Kabe’nin içerisinde namaz kıldığına dair mütevatir haberler rivayet edilmiştir.”
(Daha sonra Tahâvî, bu hadislerin bazısını senedleriyle birlikte nakledip devamında şöyle der:) “Ebu Ca’fer dedi ki: Eğer bu konu, doğrulama (tashih) yoludan alınmışsa, rivayetler, tevatürdür; çünkü Resulullah (s.a.v)’in, Kabe’nin içerisinde namaz kıldığına dair gelen rivayetler, tevatürdür. Kabe’nin içerisinde namaz kılmadığına dair gelen rivayetler ise, tevatür değildir.”[36]
* * *
-54 ﴿ إِنَّ الْفَخِذَ عَوْرَةٌ ﴾
“Diz, avrettir”
Bu hadis, şu yollardan gelmiştir:
1. Cürhed el-Eslemî[37] (Bu, Ehl-i Suffe’den biridir)
2. Abdullah ibn Abbâs[38]
3. Hz. Ali[39]
4. Muhammed b. Abdullah b. Cahş[40] ve daha bir çokları
Tahâvî (ö. 321/933) “Şerhu Meâni’l-Âsâr” adlı eserinde aynen şöyle der:
“Resulullah (s.a.v)’den, “Dizin, avret olması” hususunda mütevatir ve sıhhatli rivayetler gelmiştir.”[41]
* * *
-55 ﴿ مَنْ بَنَي لِلّهِ مَسْجِداً بَنَى اللّهُ لَهُ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ ﴾
“Kim Allah için bir mescit yaptırırsa, Allah’da o kimse için Cennette bir ev hazırlar”
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da bu hadisi şu yollardan getirmiştir:
1. Hz. Osman[42]
2. Enes[43]
3. Amr b. Abese[44]
4. Hz. Ömer[45]
5. Hz. Ali[46]
6. Câbir b. Abdullah[47]
7. Abdullah ibn Abbâs[48]
8. Abdullah ibn Ömer[49]
9. Vâsile[50]
10. Esmâ bint Yezîd[51]
11. Hz. Ebu Bekr[52]
12. Abdullah ibn Amr[53]
13. Nübeyt b. Şerîd[54]
14. Ebu Ümâme[55]
15. Ebu Zerr[56]
16. Ebu Karsâfe[57]
17. Ebu Hureyre[58]
18. Hz. Aişe[59]
19. Abdullah ibn Ebi Evfâ[60]
20. Muâz b. Cebel[61]
21. Ümmü Habîbe[62]
Toplam, 21 kişi.
(Derim ki:) Bunlara, şu yoldan gelen hadis de ilave olmuştur:
22. Esmâ bint Ebi Bekr es-Sıddîk
Bir topluluk, (konumuzla ilgili) hadisin mütevatir olduğunu söylemiştir. Örnek:
a. Hafız İbn Hacer (ö. 852/1447) “Fethu’l-Bârî”de, bu hadisin, (ilk bölümünü ikinci bölümünden ayırt ederek ilk bölümünün) mütevatir olduğunu söylemiştir.
b. Suyûtî (ö. 911/1505)’de “Tebyîdü’s-Sahîhe”de, bu hadisi, andıktan sonra aynen şöyle der: “Bu hadisin metni, (sıhhat açısından) sahihtir. (Sened açısından ise) mütevatirdir.”
c. (Zebîdî) “Şerhu’l-İhyâ”da, bu hadisin, çeşitli rivayetleri ile tahric-lerini belirttikten sonra şöyle der: “Uzun yaşayacak olursam, belki bu konuda Allah’ın izniyle, bir cüz’ yazabilirim.”
Bu konuda daha geniş bilgi için Zebîdî’nin bu kitabına başvurabilirsiniz.
* * *
-56 ﴿ مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ الْخَبِيثَةِ فَلاَ يَقْرِبْنَ مَسْجِدَنَا ﴾
“Kim pis (kokulu) sebzeden (bir şey) yerse, sakın mescidimize yaklaşmasın.”
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da bu hadisi şu yollardan getirmiştir:
1. Enes[63]
2. Câbir b. Abdullah[64]
3. Abdullah ibn Ömer[65]
4. Ebu Hureyre[66]
5. Ma’kil b. Yesâr[67]
6. Hz. Ebu Bekr[68]
7. Beşîr b. Ma’bed el-Eslemî[69]
8. Huzeyme b. Sâbit[70]
9. Abdullah ibn Zeyd[71]
10. Ebu Sa’lebe[72]
11. Ebu Saîd el-Hudrî[73]
12. Câbir b. Semure[74]
Toplam, 12 kişi.
(Derim ki:) Bu konuda şu yollardan da bu hadis gelmiştir:
13. Kurra b. İyâs el-Müzenî[75]
14. Muğîre b. Şu’be[76]
15. Abdullah ibn Abbâs[77]
16. Sevbân
17. Ma’bed el-Eslemî
18. Şerîk b. Şurahbîl
19. Alâ’ b.Habbâb
20. Hz. Ali
Görüldüğü üzere, bu hadisin ravilerinin sayısı, 20 kişiye ulaşmıştır.
* * *
-57 ﴿ صَلاَة النَّبِيِّ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ مُتَوَشِّحاً بِهِ ﴾
“Hz. Peygamber (s.a.v)’in tek parça kumaşa sarınmış olarak namaz kılması” ile ilgili hadisler
Bir lafız da ise ﴿ مُتَوَشِّحاً بِهِ ﴾ “İki ucu (omuzlarından) çaprazlama geçirmiş olarak” ifadesi vardır.
Bu hadis, şu yollardan gelmiştir:
1. Ümmü Hânî bint Ebi Tâlib[78]
2. Abdullah ibn Abbâs[79]
3. Ammâr b. Yâsir[80]
4. Ebu Saîd el-Hudrî[81]
5. Câbir b. Abdullah[82]
6. Ömer b. Ebi Seleme[83]
7. Enes[84]
Câbir Hadisinde, ﴿ إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ فِي ثَوْبٍ وَاِحٍد فَلْيَتَعَطَّفْ بِه ﴾ِ “Sizden birisi tek parça kumaş içerisinde namaz kıldığı zaman, o elbiseyi, iki omuzundan çaprazlama sarınsın”[85] ifadesi vardır.
Ebu Hureyre Hadisinde ise﴿ إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ فَلْيُخَالِفْ بَيْنَ طَرَفَيْه﴾ِ “Sizden birisi tek parça kumaş içerisinde namaz kıldığı zaman, o elbiseyi, iki omuzu arasından çaprazla(ma sarın)sın”[86] ifadesi vardır.
Tahâvî (ö. 321/933) “Şerhu Meâni’l-Âsâr”da bu konuda gelen hadislerin hepsini senedleriyle birlikte naklettikten sonra aynen şöyle der:
“Bir çok durumda tek parça kumaşa sarınmış olarak namaz kıldığına dair Resulullah (s.a.v)’den gelen rivayetler, tevatürdür.”
* * *
-58 ﴿ صَلاَةٌ فِي مَسْجِدِي هَذَا خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ صَلاَةٍ فِيمَا سِوَاهُ مِنَ الْمَسَاجِدِ إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ ﴾
“Benim bu Mescidi (Nebevi)mde kılınan bir namaz, Mescidi Haram hariç diğer mescitlerde kılınan bir namazdan (derece bakımdan) daha üstündür”
Bu hadis, şu yollardan gelmiştir:
1. Ebu Hureyre[87] (Buhârî – Müslim)
2. Abdullah ibn Ömer[88] (Müslim)
3. Meymûne[89] (Müslim)
4. Cübeyr b. Mut’im[90] (İmam Ahmed)
5. Sa’d b. Vakkâs[91] (İmam Ahmed)
6. Erkam b. Ebi’l-Erkam[92] (İmam Ahmed)
7. Câbir b. Abdullah[93] (İmam Ahmed)
8. Abdullah ibnü’z-Zübeyr[94] (İmam Ahmed)
Tirmizî (ö. 279/892)’de geçtiği üzere; bu konuda bu hadis şu yollardan da gelmiştir:
9. Hz. Ali[95]
10. Ebu Saîd el-Hudrî[96]
Yine bu hadis, bir çoğunun kitabında şu yollardan da gelmiştir:
11. Abdurrahman b. Avf
12. Hz Aişe[97]
13. Abdullah b. Osmân
(İbn Abdilberr) “İstizkâr”da derki: “Bir topluluk, bu hadisi, Ebu Hureyre’den rivayet etmiştir. Yine bu hadis, bir çok yollardan Hz. Peygamber (s.a.v)’den rivayet edilmiştir. Bunların çoğunu, “Temhîd” adlı kitabımda belirttim. Hadisçiler, bu hadisin, sıhhati üzerinde birleşmişlerdir.”
(Münâvî’de) “Feyzu’l-Kadîr”de derki: “İbn Abdilberr dedi ki: ‘Bu hadis, Ebu Hureyre’den sağlam, sahih ve mütevatir yollardan rivayet edilmiştir.’
Zeynü’l-Irâkî’de dedi ki: ‘Bu hadis, kurala uygun bir mütevatirle değil de, aksine meşhur bir yolla gelmiştir.’ (Münâvî’nin sözü burada bitmektedir.)
(Derim ki:) Bu hadisin, Ebu Hureyre’ye özgü yoldan olumsuz olması, gizli olmadığı gibi, hadisin bir aslının olmadığı anlamına gelmez. Çünkü hadisin, Ebu hureyre dışında Sahabenin bir çoğundan geldiğini bilmekteyim.
* * *
-59 ﴿ جُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَطَهُوراً ﴾
“Yeryüzü, bana; Mescid ve temiz kılınmıştır”
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Câmi”de[98] bu hadisi bu lafızla şu yollardan getirmiştir:
1. Ebu Hureyre[99]
2. Ebu Zerr[100]
3. Enes. Bu hadisi, şu lafızla bu yoldan getirmiştir:
﴿ جُعِلَتْ لِيَ كُلُّ الْأَرْضِ طَيِّبَةً مَسْجِداً وَطَهُوراً ﴾
“Bütün yeryüzü, bana; güzel, Mescid ve temiz kılınmıştır”
(Münâvî) “Teysîr” de derki: “Bu hadisin senedi, sahihtir.
Müslim (ö. 261/875), bu hadisi, şu yoldan şöyle rivayet etmiştir:
4. Huzeyfe[101]
﴿ فُضِّلْنَا عَلَى النَّاسِ بِثَلاَثٍ: جُعِلَتْ صُفُوفُنَا كَصُفُوفِ الْمَلاَئِكَةِ وَجُعِلَتْ لَنَا الْأَرْضُ مَسْجِداً وَجُعِلَتْ لَنَا تُرْبَتُهَا طَهُوراً إِذَا لَمْ نَجِدِ الْمَاءَ ﴾
“Diğer insanlara karşı şu üç şeyle üstün kılındık:
1. Saflarımız, meleklerin safları gibidir.
2. Yeryüzü, bize; Mescid kılınmıştır.
3. Su bulamadığımız da yeryüzünün toprağı bize temiz kılınmıştır.”
Yine Müslim, bu hadisi, Ebu Hureyre’den şu lafızla rivayet etmiştir:
﴿ فُضِّلْتُ عَلَى الْأَنْبِيَاءِ بِسِتٍّ: (ثُمَّ ذَكَرَ مِنْهَا) وَجُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ طَهُوراً وَمَسْجِداً ﴾
“Diğer Peygamberlere karşı şu altı şeyle üstün kılındım: (Bunların bir kısmını anlatıp daha sonra da devamla şöyle buyurdu:) Yeryüzü, bana; Mescid ve temiz kılınmıştır.”
Taberânî (ö. 360/970)’de, bu hadisi, şu yoldan merfu’ olarak şöyle rivayet etmiştir:
5. Saîb b. Yezîd[102]
﴿ فُضِّلْتُ عَلَى الْأَنْبِيَاءِ بِخَمْسٍ: (ثُمَّ ذَكَرَ مِنْهَا) وَجُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَطَهُوراً ﴾
“Diğer Peygamberlere karşı şu beş şeyle üstün kılındım: (Bunların bir kısmını anlatıp daha sonra da devamla şöyle buyurdu:) Yeryüzü, bana; Mescid ve temiz kılınmıştır.”
Yine Taberânî, bu hadisi, şu yoldan merfu’ olarak şöyle rivayet etmiştir:
6. Ebu’d-Derdâ’[103]
﴿ فُضِّلْتُ بِأَرْبَعٍ: (ثُمَّ ذَكَرَ مِنْهَا) وَجُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَطَهُوراً ﴾
“(Diğer Peygamberlere karşı) dört şeyle üstün kılındım: (Bunların bir kısmını anlatıp daha sonra da devamla şöyle buyurdu:) Yeryüzü, bana; Mescid ve temiz kılınmıştır.”
Beyhakî (ö. 458/1066)’de “Şuab”da bu hadisi, merfu’ olarak şu yoldan rivayet etmiştir:
7. Ebu Ümâme el-Bâhilî[104]
﴿ فُضِّلْتُ بِأَرْبَعٍ: جُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَطَهُوراً ﴾
“(Diğer Peygamberlere karşı) dört şeyle üstün kılındım: 1. Yeryüzü, bana; Mescid ve temiz kılınmıştır.”
Tirmizî (ö. 279/892)’de ﴿ اَلْأَرْضُ كُلُّهَا مَسْجِدٌ إِلاَّ الْمَقْبَرَةَ وَالْحَمَامَ ﴾ “Mezarlık ve hamamlar hariç, yeryüzünün hepsi Mescid (kılınmış)tır” hadisini de şu yoldan rivayet etmiştir:
8. Ebu Saîd el-Hudrî[105]
Tirmizî daha sonra derki: Bu konuda bu hadis, şu yollrdan da gelmiştir:
9. Hz Ali[106]
10. Abdullah ibn Amr[107] ile Ebu Hureyre
11. Câbir[108]
12. Abdullah ibn Abbâs,[109] Huzeyfe, Enes, Ebu Ümâme el-Bâhilî, Ebu Zerr
Dediler ki: Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmuştur:
﴿ جُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَطَهُوراً ﴾
“Yeryüzü, bana; Mescid ve temiz kılınmıştır”
(Tirmizî’nin sözü burada bitmektedir.)
(Derim ki:) Bu hadis, Buhârî ile Müslim’in "Sahih"leri ile bir çok hadis kitabında Câbir yolundan gelen hadisin bir bölümüdür. Bu hadisin baş tarafı şu şekildedir:
﴿ أُعْطِيتُ خَمْساً ﴾
“(Diğer Peygamberlere karşı) bana beş şey verildi: …”
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr” adlı kitabının ‘Kitâbu’l-Menâkib’ (=Menkibeler Bölümün) de bu hadisi, mütevatir hadisler içerisinde saymıştır. Bu bölüm, Allah’ın izniyle ileri de gelecektir.
* * *
-60 ﴿ بَشِّرِ الْمَشَّاءِينَ فِي الظُّلَمِ إِلَى الْمَسَاجِدِ بِالنُّورِ التَّامِّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ﴾
“Karanlıkta Mescide gidenlere, Kıyamet günü tam bir nura kavuşacaklarını müjdele!”
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da bu hadisi şu yollrdan getirmiştir:
1. Büreyde[110]
2. Enes[111]
3. Sehl b. Sa’d[112]
4. Zeyd b. Hârise[113]
5. Abdullah ibn Abbâs[114]
6. Abdullah ibn Ömer[115]
7. Ebu Ümâme[116]
8. Ebu’d-Derdâ’[117]
9. Ebu Hureyre[118]
10. Hz. Aişe[119]
11. Ebu Musa[120]
12. Ebu Saîd el-Hudrî[121]
13. Hârise b. Vehb[122]
14. Hutaym el-Hudânî[123] (Mürsel olarak)
15. Atâ’ b. Yesâr[124] (Mürsel olarak)
Toplam, 15 kişi.
(Derim ki:) Şeyh Abdurrauf el-Münâvî (ö. 1031/1622) “Feyzu’l-Kadîr” ile “Teysîr” adlı kitaplarında Suyûtî’den naklen bu hadisin, mütevatir olduğunu belirtmiştir.
İbnü’l-Cevzî (ö. 597/1200)’nin sözüne göre, bu hadis, eleştiriye uğradığı sabit olmamıştır. Örneğin:
a. Büreyde Hadisi. (Münâvî) “Teysîr”de, Münzirî (ö. 656/1258)’ye bağlı olarak bu hadisin ravilerinin güvenilir olduğunu söylemiştir.
b. Sehl Hadisi. İbn Huzeyme (ö. 311/923) ile Hâkim (ö. 405/1014) ise, bu hadisin, sahih olduğunu söylemiştir.
Hâkim derki: “Bu hadis, Buhârî ile Müslim’in şartlarına göre sahihtir.”
Münzirî (ö. 656/1258)’de derki: “(Hâkim’in sözünün sonunda) كذا قال “Aynı şekilde söylemiştir” ibaresi vardır.”
c. Ebu’d-Derdâ’ Hadisi. Münzirî derki: Bu hadisi, Taberânî “Kebîr”de hasen bir senedle ve İbn Hibbân’da “Sahîh”de rivayet etmiştir.
d. Yine Münzirî, Ebu Hureyre Hadisi hakkında da derki: “Bu hadisi, Taberânî “el-Evsat”da hasen bir senedle rivayet etmiştir.
* * *
-61 ﴿ أَسْفِرُوا بِالْفَجْرِ فَإِنَّهُ أَعْظَمُ لِلْأَجْرِ ﴾
“Sabah namazını aydınlıkta kılın; çünkü aydınlıkta sabah na-mazı kılmanın sevabı, daha büyüktür”
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da bu hadisi şu yollrdan getirmiştir:
1. Râfi’ b. Hadîc[125]
2. Mahmûd b. Lebîd[126]
3. Bilâl[127]
4. Abdullah ibn Mes’ud[128]
5. Ebu Hureyre[129]
6. Havvâ[130]
7. Enes[131]
8. Katâde[132]
9. Sahabeden birisi[133]
Toplam, 9 kişi.
(Derim ki:) Tirmizî (ö. 279/892), bu hadisi, Râfi’ b. Hadîc’ten rivayet edip daha sonra da derki: “Bu konuda Ebu Berze, Câbir ile Bilâl’den de rivayetler gelmiştir.”
Zeylaî (ö. 762/1360) “Tahrîcu Ehâdisi’l-Hidâye”de derki: “Bu hadis; Râfi’ b. Hadîc, Mahmûd b. Lebîd, Bilâl, Enes, Katâde, İbnü’n-Nu’mân, Abdullah ibn Mes’ud, Ebu Hureyre ile Havvâ el-Ensârî’den rivayet edilmiştir.”
(Daha sonra Zeylaî, bunlardan gelen hadisleri nakletmiştir.) Daha geniş bilgi için bu kitaba başvurabilirsiniz.
Şeyh Abdurrauf el-Münâvî (ö. 1031/1622) “Feyzu’l-Kadîr”de Suyûti’ye uyarak bu hadisin, mütevatir olduğunu belirtmiştir.
* * *
-62 ﴿ إِذَا اِشْتَدَّ الْحَرُّ فَاَبْرِدُوا بِالصَّلاَةِ ﴾
“Sıcaklık arttığı zaman, (öğle) namazını, (vakit) serinleyince kılınız”
Bir rivayette ise ﴿ بالظهر فإن شدة الحر من فيح جهنم ﴾ “Öğle namazını, (vakit) serinleyince kılın; çünkü aşırı sıcaklık, Cehennemin kabarmasın-dandır”[134] ifadesi vardır.”
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da bu hadisi şu yollardan getirmiştir:
1. Ebu Zerr[135]
2. Ebu Hureyre[136]
3. Abdullah ibn Ömer[137]
4. Ebu Saîd el-Hudrî[138]
5. Ebu Musa[139]
6. Muğîre b. Şu’be[140]
7. Hz. Aişe[141]
8. Safvân[142] (Kâsım’ın babası)
9. Abdurrahman ibn Câriye[143]
10. Amr b. Abese[144]
11. Adı bilinmeyen birisi.[145] (Bu, Abdullah olabilir.)
12. Hz. Ömer[146]
13. Adullah ibn Abbâs[147]
14. Abdurrahman ibn Alkame[148]
15. Enes[149]
16. Atâ’ b. Yesâr[150] (Mürsel olarak)
17. Haccâc el-Bâhilî[151] (Bu kişi, sahabedir.)
Toplam, 17 kişi.
(Derim ki:) Yine bu hadis, şu yollardan da gelmiştir:
18. Adullah ibn Mes’ud[152]
19. Câbir b. Abdullah[153]
(Münâvî) “Feyzu’l-Kadîr”de der ki: “Suyûtî dedi ki: ‘Bu hadis, mütevatirdir. Bu hadisi, 10 küsur sahabe rivayet etmiştir.’”
* * *
-63 ﴿ خَيْرُ صُفُوفِ الرِّجَالِ أَوَّلُهَا وَشَرُّهَا آخِرُهَا وَخَيْرُ صُفُوفِ النِّسَاءِ آخِرُهَا وَشَرُّهَا أَوَّلُهَا ﴾
“Erkeklerin saflarının en değerlisi, en öndeki saftır. En değer-sizi de, en arkadakidir. Kadınların saflarının en değerlisi de, en geride olanıdır. En değersizi de, en önde olanıdır”
Müslim (ö. 261/875) ve dört sünen sahibi, bu hadisi, şu yoldan rivayet etmiştir:
1. Ebu Hureyre[154]
Tirmizî (ö. 279/892) derki: “Bu hadis, hasen-sahihtir.”
Yine Tirmizî (sözüne devamla) derki: “Bu hadis, bu konuda şu yollardan da gelmiştir:
2. Câbir[155]
3. Abdullah ibn Abbâs[156]
4. Ebu Saîd el-Hudrî[157]
5. Übey
6. Hz. Aişe
7. İrbâd b. Sâriye
8. Enes.[158] (Tirmizî’nin sözü burada bitmektedir.)
Münzirî (ö. 656/1258), bu hadisi, Ebu Hureyre yolundan rivayet ettikten sonra devamla şöyle der: “Bu hadis; içlerinde Abdullah ibn Abbâs, Hz. Ömer, Enes b. Mâlik, Ebu Saîd el-Hudrî, Ebu Ümâme, Câbir b. Abdullah ve daha bir çoklarının da bulunduğu bir sahabe topluluğundan rivayet edilmiştir.”
Bir çok kimse, bu hadisi rivayet eden bu kimselere, şunları da ilave etmişlerdir:
9. Hz. Ömer[159]
10. Ebu Ümâme[160]
Yine bir çok kimse, bu hadisi rivayet eden bu kimselere, şunu da da ilave etmişlerdir:
11. Fâtıma b. Kays
* * *
-64 ﴿ اَلْأَمْر بِتَعْدِيلِ الصُّفُوفِ وَسُدّ خَلَلهَا ﴾
“(Cemaatle namaz kılarken) safların düzeltilmesini ve saflarda-ki boş yerlerin doldurulmasını emretme (ile ilgili hadisler)”
Ebu Ömer ibn Abdilberr (ö. 463/1071) “İstizkâr”da konu ile ilgili hadislerin, sıhhatli ve mütevatir olduğunu aynen şöyle anlatmaktadır:
“(Cemaatle) namaz kılarken safların düzeltlmesine gelince, bu konudaki rivayetler, farklı geliş yollarından mütevatirdir.
Yine Hz. Peygamber (s.a.v)’in, safların düzeltmesini emretmesi ile ilgili gelen hadislerin tamamı, sağlam ve sıhhatlidir.
Hz. Peygamber (s.a.v)’den sonrada Raşid Halifeler de, bu hükmü uygulamışlardır. Bu konuda alimler arasında herhangi bir görüş ayrılığı yoktur. Bu konudaki hadislerin senedleri, Musannif’in kitaplarında çokça geçmektedir. Fakat bunları, bir yöntem olarak anmayı uygun görmedim.”
Hafız İbn Hacer (ö. 852/1447) “Fethu’l-Bârî”de konu ile ilgili olarak şöyle der: “Saftaki boş yerleri doldurmayı emretme ile ilgili hadisler gelmiştir. Bu konuyu teşvik mahiyetinde pek çok hadis bulunmaktadır. Bu hadislerin en kapsamlısı, Ebu Dâvud’da geçen Abdullah ibn Ömer[161] hadisidir. İbn Huzeyme ile Hâkim, bu hadisin, sahih olduğunu söylemiştir. Bu hadisin lafzı da şu şekildedir:
﴿ أَقِيمُوا الصَّفِّ وَحَاذُوا بَيْنَ الْمَنَاكِبِ وِسُدُّوا الْخَلَلَ وَلاَ تَذَرُوا فُرُجَاتِ لِلشَّيْطَانِ وَمَنْ وَصَلَ صَفاًّ وَصَلَهُ اللّهُ وَمَنْ قَطَعَ صَفاًّ قَطَعَهُ اللّهُ ﴾
“Safı düz kılın. Omuzları bir hizaya getirin. Aradaki boşlukları doldurun. Arada Şeytan(ın girebileceği) gedikleri bırakmayın. Kim safa ulaşırsa, Allah’da ona kavuşur. Kim de saftan koparsa, Allah’ta ondan kopar”
Tirmizî (ö. 279/892)’nin konu ile ilgili bab başlığı ise, ‘Bâb-u mâ câe fi ikâmeti’s-saff’ (=Safların düzeltilmesi hakkında gelen bâb) şeklindedir. Daha sonra da bu bâb başlığı altında Nu’mân b. Beşîr’den[162] şöyle bir hadis rivayet etmiştir:
﴿ كَانَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُسَوِّي صُفُوفَنَا فَخَرَجَ يَوْمًا فَرَآ رَجُلاً خَارِجاً صَدْرَهُ عَنِ الْقَوْمِ. فَقَالَ: لَتُسَوُّنَّ صُفُوفَكُمْ أَوْ لَيُخَالِفَنَّ اللّهَ بَيْنَ وُجُوهِكُمْ ﴾
“Resulullah (s.a.v) cemaatle namaz kılarken saflarımızı düzeltirdi. Bir gün saftan göğsü cemaatten dışarı çıkan bir adam görüp bunun üzerine şöyle buyurdu:
‘Ya saflarınızı düzeltirsiniz ya da Allah, aranıza düşmanlık atar’ buyurdu.”
Tirmizî (sözüne devamla) derki: Bu konuda Câbir b. Semure,[163] Berâ’,[164] Câbir b. Abdullah,[165] Enes,[166] Ebu Hureyre[167] ile Hz. Aişe’den[168] de birer hadis rivayet edilmiştir.”
Yine Tirmizî devamla derki: “Nu’mân b. Beşîr Hadisi, hasen-sahihtir.” (Tirmizî’nin sözü burada bitmektedir.)
Bu konuda daha geniş bilgi için Münzirî (ö. 656/1258)’nin “Terğîb ve’t-Terhîb” adlı kitabına bakabilirsiniz. Çünkü bu kitapda konu ile ilgili bir çok hadis geçmektedir. Nu’mân Hadisi, (bu kitapda) İmam Mâlik ile altı hadis imamına dayandırılmıştır.
(Suyûtî’de) “Dürrü’l-Mensûr” adlı kitabında ﴿ وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ ﴾ “(Melekler:) Şüphesiz biz orada sıra sıra dururuz ve şüphesiz Allah’ı tesbih ederiz” (Saffât: 37/165-166) ayetinin tefsirinde bu konu ile ilgili bir çok hadis getirmiştir. (Bu hadislerden birisi de, şudur:)
“Zeyd b. Mâlik’ten nakledildiğine göre; bu ayet ininceye kadar insanlar bölük bölük namaz kılıyorlardı. Bu ayet inince, saf tutmakla emrolun-dular.”[169]
* * *
-65 ﴿ لَوْلاَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَاَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ عِنْدَ كُلِّ صَلاَةٍ ﴾
“Ümmetime zorluk vermeyecek olsaydım, her namaz için mis-vak kullanmalarını emrederdim”
Bir rivayette ise, bu hadis, daha önce ﴿ عِنْدَ كُلِّ وُضُوءٍ ﴾ “Her abdest alma sırasında” ibaresiyle geçmişti.
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da bu hadisi şu yollardan getirmiştir:
1. Ebu Hureyre[170]
2. Zeyd b. Hâlid el-Cühenî[171]
3. Ebu Saîd el-Hudrî
4. Hz. Ali[172]
5. Temmâm b. Abbâs[173]
6. (Kardeşi) Kusem b. Abbâs[174]
7. Sahabeden adı belirtilmeyen biri[175]
8. Zeyneb bint Cahş[176]
9. Ümmü Habîbe[177]
10. Ca’fer b. Ebi Tâlib[178]
11. Abbâs b. Abdulmuttalib[179]
12. Abdullah ibn Abbâs[180]
13. Abdullah ibn Amr[181]
14. Hz. Aişe[182]
15. Enes[183]
16. Câbir[184]
17. Sehl b. Sa’d[185]
18. Abdullah ibn Ömer[186]
19. Üsâme b. Zeyd[187]
20. Abdullah ibnü’z-Zübeyr[188]
21. Abdullah ibn Hanzala[189]
22. Hz. Ebu Bekr[190]
23. Huzeyfe[191]
24. Vâsile[192]
25. Ebu Ümâme[193]
26. Ebu Eyyûb[194]
27. Ebu Musa[195]
28. Ümmü Seleme[196]
Toplam, 28 kişi.
(Derim ki:) Yine bu hadis, şu yollardan da gelmiştir:
29. Mekhûl[197] (Mürsel olarak).
Bu hadis ise, şu lafızla gelmiştir:
﴿ لَاَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ وَالطِّيبِ عِنْدَ كُلِّ صَلاَةٍ ﴾
“Her namaz sırasında misvak kullanmalarını ve güzel (koku) sürün-melerini emrederdim”
Bu hadisi, İbn Ebi Şeybe (ö. 235/849) “Musannef”de rivayet etmiştir.
30. Hassân b. Atiye[198]
Bu hadisi de, İbn Ebi Şeybe rivayet etmiştir.
Münâvî (ö. 1031/1622) “Teysîr”de, bu hadisin, mütevatir olduğunu belirtmiştir.
* * *
-66 ﴿ مِفْتَاحُ الصَّلاَةِ اَلطَّهُورُ وَتَحْرِيمُهَا اَلتَّكْبِيرُ وَتَحْلِيلُهَا اَلتَّسْلِيمُ ﴾
“Namazın anahtarı, temizliktir. Namaz (dışı şeylerle uğraşma-yı) haram kılan husus, İftitah (=Başlangıç/Giriş) tekbiridir. Namaz (dışı şeylerle uğraşmayı) helal kılan husus da, (en sonda verilen) selamdır”
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da bu hadisi şu yollardan getirmiştir:
1. Hz. Ali[199]
2. Câbir[200]
3. Ebu Saîd el-Hudrî[201]
4. Abdullah b. Zeyd[202]
5. Abdullah ibn Abbâs[203]
6. Abdullah ibn Mes’ud[204]
7. Enes[205]
Toplam, 7 kişi.
(Derim ki:) Tirmizî (ö. 279/892), bu hadisi, ‘Ebvâbu’t-Tahâret’ (=Temizlik Babları) bahsinin baş tarafında Hz. Ali’den[206] rivayet etmiştir.
Daha sonra da der ki: “Bu hadis, bu konuda rivayet edilen hadiaslerin en sıhhatlisi ve en iyisidir.”
Yine Tirmizî derki: “Bu konuda Câbir ile Ebu Saîd el-Hudrî’den de rivayetler gelmiştir.”
Yine Tirmizî, bu hadisi, ‘Bâb-u mâ câe fi tahrîmi’s-salât ve tahlîlihâ’ (=Namazın tahrimi ve tahlili hakkında gelen bâb) da Ebu Saîd el-Hudrî’den de[207] rivayet etmiştir.
Tirmizî, burada derki: “Bu konuda Hz. Ali ile Hz. Aişe’den de rivayetler gelmiştir.”
Daha sonra da der ki: “Bu konuda gelen Hz Ali Hadisi, sened bakımından en iyisi ve Ebu Saîd el-Hudrî Hadisinden de daha sıhhatlidir.”
İbn Teymiyye ise bu konu ile ilgili olarak şöyle der: “Hz. Peygamber (s.a.v) ile sahabilerin, namaza (iftitah) tekbiri ile başladıkları mütevatir nakil ve Müslümanların icmasıyla sabit olmuştur.”
Kast edilen şu da olabilir: (Tasavvufçu İbn Arâbî) “Futûhâtu’l-Mekkiyye” adlı kitabında, ‘Tekbir’ lafzı konusundaki ihtilafı anlattıktan sonra aynen şöyle der: “Bu konuda sünnete uyma, en uytgun olanıdır; çünkü bize, sadece bu lafız nakledilmiştir. Bu da, tevatür ile gelen اللهُ أَكْبَر ”Allahu Ekber” lafzıdır.”
* * *
-67 ﴿ رَفْع الْيَدَيْنِ فِي الصَّلاَةِ فِي الْإِحْرَامِ وَالرُّكُوعِ وَالْاِعْتِدَالِ ﴾
“Namaza başlarken, rükuya giderken ve rükudan doğrulurken elleri kaldırma” ile ilgili hadisler
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr”da bu hadisi şu yollardan getirmiştir:
1. Abdullah ibn Ömer[208]
2. Mâlik ibnü’l-Huveyris[209]
3. Vâil b. Hucr[210]
4. Hz. Ali[211]
5. Sehl b. Sa’d[212]
6. Abdullah ibnü’z-Zübeyr[213]
7. Abdullah ibn Abbâs[214]
8. Muhammed b. Mesleme[215]
9. Ebu Useyd[216]
10. Ebu Humeyd[217]
11. Ebu Katâde[218]
12. Ebu Hureyre[219]
13. Enes[220]
14. Câbir b. Abdullah[221]
15. Umeyr el-Leysî[222]
16. Hakem b. Umeyr[223]
17. el-A’râbî[224]
18. Hz. Ebu Bekr[225]
19. Berâ’[226]
20. Hz. Ömer[227]
21. Ebu Musa el-Eş’arî[228]
22. Ukbe b. Âmir[229]
23. Muâz b. Cebel[230]
Toplam, 23 kişi.
(Derim ki:) İbn Kayyim (ö. 751/1350) “Hedy”[231] adlı kitabında derki: “Hz. Peygamber (s.a.v)’in, bu üç yerde[232] ellerini kaldırdığını 30 kadar sahabi rivayet etmiştir. Cennetle müjdelenen 10 kişi de, bu hadisi, rivayet etme de birleşmişlerdir.”
Buhârî (ö. 256/870), bu konuda müstakil bir cüz’ yazmıştır. Bu kitapçık, şimdi de kullanılan meşhur bir kitapçıktır.[233]
İbn Kesîr (ö. 774/1372)’in savına göre ise; “iftitah tekbiri sırasında elleri kaldırma” hadisi de, mütevatire özgüdür. Ayrıca iftitah tekbiri sırasında elleri kaldırmayı rivayet edenlerin hepsini ardı ardına sıralamıştır. Yalnız buradaki mütevatirliğin, secdeye giderken değil de, rükuya giderken ve rükudan doğrulurken olduğunu da kaydetmiştir.
Doğrusu şudur: Mütevatirlik, tamamen bu üç yerdedir.
İlk iki rek’ati tamamlayıp ayağa kalkarken ellerin kaldırılmasına gelince; bu, Abdullah ibn Ömer’den merfu’ olarak gelmiştir. Bu hadisi ise, Buhârî ile bir çok kimse rivayet etmiştir. Üstelik bu hadisin şahitleri de vardır.
Bu şahitlerden bazıları şunlardır:
1. Ebu Humeyd’in, sahabeden 10 kişilik bir grubun içinde naklettiği hadis,
2. Hz. Ali Hadisi
Bu iki hadisi, Ebu Dâvud rivayet etmiştir. Ayrıca İbn Huzeyme ile İbn Hibbân’da, bu iki hadisin sahih olduğunu söylemişlerdir.
Buhârî (ö. 256/870), “Ref’u’l-yedeyn fi’s-salât” adlı cüz’ünde derki: “Abdullah ibn Ömer, Hz. Ali ile Ebu Humeyd’in - sahabeden 10 kişilik bir grubun içinde naklettiği- ikinci rek’atten ayağa kalkarken ellerin kaldırılması ile ilgili anlattığı ilavesi, sahihtir; çünkü bunlar, (belli) bir çeşit namaz anlatmamışlardır. Bu nedenle de anlattıkları namazlarda görüş ayrılıkları vardır. Yalnız bazıları, anlattıkları bazı namazlara ilave de bulunmuşlardır. İlim adamlarından yapılan ilave ise, makbuldür.”
İbn Battâl (ö. 449/1057) derki: “Namaz kılarken ellerin kaldırılması gerektiğini söyleyen kimsenin bu ilaveyi de kabul etmesi gerekir.”
Hattâbî (ö. 388/998)’de derki: “İmam Şâfiî, bu şekilde yapılan ialveyi kabul etmemiştir; çünkü İmam Şâfiî, ilaveyi kabul etme de, ilavenin bir aslının bulunması gerektiğini söylemiştir.”
İbnü’l-Cevzî (ö. 597/1200), İbn Hacer (ö. 852/1447) ve Şeyhülislam Zekeriyyâ el-Ensârî (ö. 928/1522) gibi bir çok alim, elleri kaldırma ile ilgili hadislerin topluca mütevatir olduğunu söylemişlerdir.
Buhârî (ö. 256/870), söz konusu cüz’ünde derki: “Bu hadisi, Hz. Peygamber (s.a.v)’den, sahabeden 17 kişi rivayet etmiştir.
(İbn Hacer) “Fethu’l-Bârî” de, Buhârî’nin bu sözünü nakletmiştir.
(İbn Hacer) derki: “Hâkim ile Ebu’l-Kâsım ibn Mende’nin anlattığına göre; bu hadisi rivayet edenler içerisinde Aşere-i Mübeşşere de bulun-maktadır.
Hocamız Hafız Ebu’l-Fadl (Irâkî)’nin anlattığına göre ise; sahabeden bu hadisi rivayet edenler ardarda olup bunların sayısı, 50 kişiye ulaşmıştır.”[234]
Yine aynı şekilde Suyûtî (ö. 911/1505)’de “Şerhu’t-Takrîb” ile “Şerhu Elfiyyeti mustalahi li’l-Irâkî”de kaydettiğine göre; bu hadisi, sahabeden 50 kadar kişi rivayet etmiştir.
Sehâvî (ö. 902/1496)’de “Fethu’l-muğîs”de konu ile ilgili olarak aynen şöyle der: “Beyhakî dedi ki: ‘Hâkim’in şöyle söylediğini işittim: ‘Dört halife, sonra Aşere-i Mübeşşere ve bunlardan sonra da çeşitli şehirlere dağılan büyük imamların, bu sünnetin dışında Hz. Peygamber (s.a.v)’den yaptıkları rivayette ittifak ettikleri bir sünnet daha bilmiyoruz.’
Beyhakî devamla derki: ‘Bu, hocamız Ebu Abdullah’ın söylediği gibidir. O derki: ‘Bu sünneti, Aşere-i Mübeşşere ile bir çok sahabeden rivayet ettim.’
İbn Abdilberr’de “Temhîd”de dedi ki: ‘Bu hadisi, 13 sahabe rivaywet etmiştir.’
Buhârî’ye gelince; o, bu hadisi, 17 kişiye dayandırmıştır.
İbnü’l-Cevzî’nin “Mevzuât” adlı kitabında ise, bu hadisi rivayet edenlerin sayısı, 22 kişidir.
Musannif Irâkî’de, bu hadisi rivayet eden sahabileri ardı ardına getirip bunların sayısını 50 kadara ulaştırmıştır.
İbn Hazm’da, bu hadisi, mütevatir olmakla nitelemiştir.” (Sehâvî’nin sözü burada bitmektedir.)
Bu konuda daha geniş bilgi için İbn Hacer (ö. 852/1447)’in, “Emaliyyul’l-muhrace alâ muhtasarı İbni’l-Hâcib el-Aslî” adlı kitabına bakabilirisiniz.
* * *
-68 ﴿ وَضْع الْيَدَيْنِ أحداهمَا عَلَى الْأُخْرَى فِي الصَّلاَةِ ﴾
“Namazda (ayakta dururken) elin birini, diğerinin üzerine koyma” ile ilgili hadisler
Bu hadis, şu yollardan gelmiştir:
1. Sehl b. Sa’d es-Sâadî[235]
2. Vâil b. Hucr el-Hadramî[236]
3. Abdullah ibn Mes’ud[237]
4. Hulb et-Tâî[238]
5. Hz. Ali[239]
6. Abdullah ibnü’z-Zübeyr[240]
7. Ebu Hureyre[241]
8. Câbir b. Abdullah[242]
9. Hâris b. Ğutayf es-Simâlî[243]
10. Amr b. Hurays el-Mahzûmî
11. Ya’lâ b. Mürre es-Sakafî[244]
12. Abdullah ibn Ömer
13. Ebu’d-Derdâ’[245]
14. Huseyfe
15. Hz. Aişe
16. Abdullah ibn Abbâs[246]
17. Enes
18. Şeddâd b. Şurahbîl[247]
19. Muâz b. Cebel
20. Süfyân es-Sevrî ise birçok sahabeden rivayet etmiştir.
Yine bu hadis, mürsel olarak ise, şu yollardan gelmiştir:
21. Ebu Ümeyye Abdulkerîm b. Ebi’l-Muhârik el-Basrî
22. Tâvus[248]
23. Hasan el-Basrî
24. Atâ’ b. Ebi Rebâh
25. İbrahîm en-Nehaî
* * *
-69 ﴿ اَلْقِرَاءَة بِالْبَسْمَلَةِ فِي الصَّلاَةِ ﴾
“Namazda besmele okuma”[249] ile ilgili hadisler
Bu hadis, şu yollardan gelmiştir:
1. Abdullah ibn Abbâs[250]
2. Hz. Ali[251]
3. Ümmü Seleme[252]
4. Ebu Hureyre[253]
5. Abdullah ibn Ömer[254]
6. Büreyde[255] ve daha bir çokları.
Bir çok kimse, Hz. Peygamber (s.a.v)’in, namazda kesinlikle besmele okuduğunu söylemiştir.
Fakat Hz. Peygamber (s.a.v), besmeleyi; bazen açıktan (sesli) –bu azdır- ve bazen de gizli (sessiz) okumuştur. Gizli okuması, açıktan okumasından daha çoktur.
* * *
-70 ﴿ تَرْك الْجَهْرِ بِها فِي الصَّلاَةِ ﴾
“Namazda besmeleyi açıktan (=sesli) okumayı terk etme” ile ilgili hadisler
Tahâvî (ö. 321/933) “Şerhu Meâni’l-Âsâr” adlı kitabında belirttiğine göre; Hz. Peygamber (s.a.v)’in, namazda besmeleyi sesli okumayı terk etmesi ile ilgili Ebu Bekr, Hz. Ömer ve Hz. Osmân’dan gelen rivayetler, müte-vatirdir.[256]
Bu konuda daha geniş bilgi için Tahâvî (ö. 321/933) “Şerhu Meâni’l-Âsâr” adlı kitabının ‘Bâb-u kırâati Bismillahirrahmanirrahim fi’s-salât’ (=Namazda Besmele okuma ile ilgili bâb) bahsine bakabilirsiniz.[257]
* * *
-71 ﴿ اَلْجَهْر بِالْبَسْمَلَةِ ﴾
“Namazda besmeleyi açıktan (sesli) okuma” ile ilgili hadisler
Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr” da bu hadisi şu yollardan getirmiştir:
1. Enes[258]
2. Abdullah ibn Abbâs[259]
3. Ebu Hureyre[260]
4. Ümmü Seleme[261]
5. Hz. Osmân[262]
6. Hz. Ali[263]
7. Câbir b. Abdullah[264]
8. Hakem b. Umeyr[265]
9. Abdullah ibn Ömer[266]
10. Ammâr b. Yâsir[267]
11. Nu’mân b. Beşîr[268]
12. Hz. Aişe[269]
13. Übey b. Ka’b[270]
14. Semure b. Cündub[271]
15. Büreyde[272]
16. Bişr yada Beşîr b. Muâviye[273]
17. Hüseyin b. Urfuta[274]
18. Mücâlid b. Sevr[275] ve Ensar ile Muhacirden bir topluluk[276]
(Hadisi rivayet edenler,) bu anılan toplulukla birlikte toplam 18 kişi.
(Derim ki:) Suyûtî (ö. 911/1505) “Şerhu’t-Takrîb”de konu ile ilgili olarak aynen şöyle der: “Hz. Peygamber (s.a.v)’in, namazda, besmeleyi okuduğunun sabit oluşu şu yollardan gelmiştir:
a. Ebu Hureyre Hadisi. Bu hadis, çeşitli yollardan