hafiza aise
Mon 20 December 2010, 03:27 pm GMT +0200
Müctehitte Bulunması Gereken Şartlar
Müctehitte bulunması gereken şartlar iki açıdan ele alınır:
A- Müctehitte bulunması gereken vasıflar
B- İctihadın gerçekleşmesi için gerekli şartlar. [84]
A. Müctehtdde Bulunması Gereken Vasıflar
Müctehidte bulunması gereken vasıflar altıdır. Üçü hilkattandır: baliğ olması, akil olması,ve tabiî olarak sözün maksadını anlaması. Diğer üç vasıf ise kesbîdir.
1. Fıkıh usûlü alimlerince aklî delil ile bilinen "beraet-i asliye" ve hadîsçilere göre "Ma'fu anh" olarak bilinen hükmü belirlenmemiş meseleleri her iki tarafın farklı bakışlarıyla bilmesi.
2. Ahkâmı ilgilendiren Kur'an âyetlerini ve sünnetteki hadîsleri bilmesi.
İbn Mübarek'e göre Kur'an'dan en az yüz veya beşyüz ahkâm âyeti, sünnetten binyüz veya daha fazla hadîs bilmesi lazımdır.
Cem'u'l-cevâmî kitabının sahibi et-Takiyyu's-Sübkî ve bir grup alime göre bu şarttan maksat, müctehid şari'in maksatlarını anlayacak kabiliyete sahip olması ve şer'î kaidelerin çoğunu kavrayıp, uygulamasını rahatça yapabilmesidir.
Cumhura göre şer'î kaideleri maksadın yerine gelecek şekilde bilmesi yeterlidir. Çünkü maksat, ihtiyaç zamanında onlara müracaat edebilmesi için yerlerini bilmesidir; metinleri ezberlemesi şart değildir. Yanında aradığı vakıayla ilgili nassları bulamayınca vakıa hakkında nassm bulunmadığı, kanısına varacak şekilde kaynakların bulunması yeterlidir.
Gazalî şöyle diyor: "Sünnetle ilgili Sünen-i Ebu Davud, Sünen Beyhakî gibi sahih ahkâm hadîslerini içeren bir kitabın veya sadece ahkâm hadîslerİyle ilgili bir kitabın bulunması, ihtiyaç zamanında müracaat etmesi için yeterlidir."
Râfiî el-Aziz kitabında aynı şeyleri söylemiştir. İbn Arafe ise, Abdulhakk'ın el-Ahkâmu'l-Kübra kitabını örnek olarak göstermiştir.
3. Kitab ve sünneti anlayabilecek şekilde, fıkıh usûlü ilmini ve Arapça dili ilimlerini ihtiyaç nisbetinde bilmesi.
Şeyh et-Takiyyu's-Subkî'ye göre müctehid olacakların bütün bu ilimlerde meleke sahibi olmaları ve bu ilimlerde derin bir vukufîyeti haiz bulunmaları şarttır.
et-Tâc es-Subki'ye göre bunları orta derecede bilmesi yeterlidir. El-Müdevvene(nin sahibi İmam Sened, İmam İbn Arafe ve hocası İbn Abdusselam'a göre, meseleyi aramak istediği zaman yerine bakabilecek şekilde bu llimlerden haberdar olması yeterlidir.
el-Barazî şöyle demiştir: "İbn Rüşd'ün zikrettiği müftü sıfatlarından ictihadın halen var olduğu anlaşılmaktadır." Hocamız İmam İbn Arafe de aynı şeyi savunarak şöyle demiştir: "Talebe Malikî fıkhından Barazî'nin Tehzib kitabını, Arapça ilimierinden el-Cezûliyye kitabını ve Razi'nin fıkıh usûlü gibi bir kitabı ve hadîs ilminden Abdulhak'ın Ahkâmu'l-Kübra kitabını okuyup bilgilerini elde ettiği zaman ictihad malzemesine sahip olmuş olur."
İbn Abdusselam şöyle demiştir: "Zamanımızda ictihad malzemelerini elde etmek, önceki zamana göre daha kolaydır. ALLAH bize hidayeti nasib eylesin; yalnız Resuîullah'ın haber verdiği gibi alimlerin ölümüyle ilmin insanlardan alınacağı da kaçınılmazdır."
Şeyh Halil de aynı sözleri söyleyerek şu açıklamada bulunmuştur: "Şüphesiz tefsirler tedvin edilmiş, hadîsler cem edilmiştir. Önceden tek bir hadîsi öğrenmek için bir ay mesafe kat ediliyordu."
İbn Arafe şöyle demiştir: "İbn Abdusselam ictihadın kolaylığından bahsettiği zaman, bazı hocaların şu sözlerini anlatıyordu. İctihad malzemelerini elde etmek için el-Cezûliyye, el-Maallimu'l-Fıkhiyye, ahkâm hadîslerinden Abdulhakk'ın el-Ahkâmu'l-Kübra Arapça dili ve sözlüklerden Zübeydî'nin Muhtasar el-Ayn ve Cevherî'nin es-Sihah ve İbn el-Kattân'ın Nazar kitabını okumak yeterlidir. Ahkâm hadîslerinin kritiğini yapabilmek için, zikredilen ilimlerde uzman olmanın şart olmadığı üzere icma hasıl olmuştur."
Esnevî, temhîd kitabında el-İmam'ın Mahsul kitabındaki şu sözlerine yer veriyor: "Arap dilinden Kitab ve sünnette varid olan kelimeleri anlamak, gramer olarak cümledeki fail, mef’ûl, izafet ve bunların benzerlerini hiç detayına inmeden anlaması ictîhad için yeterlidir. Bu gerçekten çok az bir miktardır. Fakat bununla birlikte ihtiyaç zamanında ona müracaat edebilme yeteneğine sahip olması lazımdır ve hadisenin vuku bulduğu durumda müracaat edeceği muteber bir kitabın yanında bulunması yeterlidir."[85]
[84] Şeyh Senusi, Nassın Uygulanışı, İnsan Yayınları, İstanbul, 1995: 83-84.
[85] Şeyh Senusi, Nassın Uygulanışı, İnsan Yayınları, İstanbul, 1995: 84-86.