seymanur K
Tue 4 October 2011, 04:20 pm GMT +0200
Mu'tezilîler:
Mu'tezilîlerden bazıları kıyas'ı kabul ederler. Meselâ; Mu'tezilî bilginlerinden Kadı Abdulcebbar (Ö. 415 H.) ve Ebu'l-Huseyn el-Basrî (Ö. 436 veya 463 H.) kıyas'ı kabul eder ve onun hüccet oluşunu isbat için aklî ve naklî deliller getirir. Onlara göre her olayın bir hükmü bulunmak gerekir. Öte yandan her olay hakkında nass ve icmâ' mevcut olamıyacağına göre bu gibi olayları nasıl bir yolla hükme bağlıyacağız? Her halde bu yol, kıyas yolu olacaktır. Öyleyse kıyas'ı hüccet olarak almazsak, bir çok meselenin hükmünü belirtemeyiz. [421]
İbrahim Nazzam b. Seyyar ve talebesi Câhiz gibi bir kısmi Mu'tezilîler ise kıyas'ı tanımazlar. Câhız, hocası Nazzamdan naklen şöyle der:
Eğer sahâbîler, kendilerine emredilen şeylerle amel'e sarılıp re'y ve kıyas gibi işlerle uğraşma zahmetine girmeselerdi, aralarında anlaşmazlıklar çıkmaz ve boş yere kan dökülmezdi. Esasen sahâbîlerden kıyasa başvuranların sayısı da pek az olup bunlar Ebu Bekr, Ömer, Osman, Zeyd b. Sabit, Übey b. Ka'b, Muaz b. Cebel ve bunların öğrencilerinden İbn-i Mes'ûd, İbn-i Abbas ve İbn-i Zübeyr gibi kimselerdir. [422]
Mu'tezilîlerden kıyas'ı tanımayanlar da, bir kısım aklî ve naklî delillere dayanarak görüşlerinin doğruluğunu isbata çalışırlar. Bu delillerin neler olduğunu biraz ileride ele alacağız ve burada şuna işaret etmekle yetineceğiz: Akla büyük bir değer veren Nazzam ve ona bağlananlara göre insan aklı, birbirine benzeyen olayların aynı, birbirine benzemeyenlerin de ayrı hükümlere bağlı olmasını gerektirir. Eğer şerîatte de iş hep böyle olsaydı, kıyasın şer'î hükümler için bir esas teşkil ettiğini akıl kabul ederdi; fakat görüyoruz ki şeriat, bazan birbirine benzer şeylere değişik hükümler, birbirine benzemiyen şeylere de eşit mahiyette hükümler koymuştur. O halde kıyas'ın fıkhı hükümler için bir hüccet olduğunu akıl kabul etmez. [423]
Kelâm ve Allah'ın sıfatları konusunda son derecede akılcı olan Mu'tezilîler'den böyle bir kısmının, yine akılcı bir davranışla, fıkhî hükümlerin istinbâtında kıyas'ı reddetmeleri, doğrusu garip bir şeydir. [424]
[421] Ebu'l-Hâseyn el-Basrî, el-Mutemed, yazma, c. II, v. 116/a, 118/b.
[422] M. el-Hudarî, Usûlü' 1-Fıkh, s. 344.
[423] M.Y. Mûsa, Târihul-Fıkhi'l-İslâmî, s. 347.
[424] Dr. Abdulkadir Şener, İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas, Istıhsan Ve Istıslah, Diyanet İsleri Başkanliği Yayınları: 91-92.