müzzemmil
Mon 19 September 2011, 10:07 pm GMT +0200
KUR'AN'DA NEFS KAVRAMI
Ahmet Ögke
1969 yılında Antalya'da doğdu. Antalya Merkez Gökçam Köyü İlkokulu (1980), Antalya İmam-Hatip Lisesi(1987) ve Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (1992) mezunudur. 1992-93 yıllarında Konya'da bir yıl öğretmenlik yaptı. Yüksek lisansını, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı'nda "Kur'an'da Nefs Kavramı" adlı teziyle 1994'te tamamladı. Halen Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tasavvuf Bilim Dalı'nda "Yiğitbaşı Velî Ahmed Şemseddin-i Marmaravî, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri" konusunda doktora yapmakta olan yazar, aynı zamanda Yüzüncü Yıl Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Tasavvuf Bilim Dalı araştırma görevlisidir. [1]
Önsöz
İnsanoğlunu yaratılışından bu yana yakından ilgilendiren en önemli kavramlardan biri olan nefs, Allahu Teala'nın insanlığa yol gösterici olarak gönderdiği son kutsal kitap Kur'an-ı Kerim'in üzerinde çokça durduğu konulardandır. Buna bağlı olarak gerek İslam filozofları, gerek kelamcılar ve gerekse tefsirciler, nefs konusu üzerinde önemle durmuşlardır. Özellikle ahlakî boyuta da sahip bir ilmî disiplin olan tasavvuf için nefs'in apayrı bir yeri ve önemi vardır.
Ruh ve bedenden oluşan, hem iyiliğe ve hem de kötülüğe eğilimi bulunan insanın fiil ve davranışlarındaki fonksiyonu açısından tasavvufun ilgi alanına giren nefs'in Kur'an'daki temellerinin, gereği kadar ele alınmamış olması öteden beri dikkatimizi çekmekteydi. Tesbit edebildiğimiz kadarıyla, nefs kavramının Kur'an'daki kullanılışına ve bunun İslam düşüncesine yansımasına ilişkin araştırmaların makale seviyesinden öteye geçememiş olması muhterem hocam Prof. Dr. Şerafeddin Gölcük'ün bu mevzuu ele almamız yönündeki tavsiyeleriyle birleşince elinizdeki eser ortaya çıkmış oldu.
Araştırmamız bir giriş ve üç ayrı bölümden oluşmaktadır. Girişte nefs kelimesinin sözlük ve terim olarak taşıdığı manalar üzerinde durduk.
Birinci Bölüm'de Kur'an-ı Kerim'de nefs'in kullanılış biçimlerini incelemeyi uygun gördük. Nefs'in Allahu Teala ve diğer ilahlar hakkında kullanılması, ruh, kalp, gönül, insanın iç dünyası, bedeni, bedenle birlikte ruhu, kötülüğü emredici özelliği, zat, cins, tür gibi manaları ifade edişi ile nefs'in diğer kullanılış şekillerini bu bölümde sunmaya çalıştık. Bu ilk kısımda Kur'an'da bizzat geçen ayet-i kerimeleri ön plana çıkartmaya gayret ederek ileriki bölümlere ışık tutmayı ve zemin hazırlamayı amaçladık.
İkinci Bölüm'de ise nefs'in değişik ilim dallarınca nasıl algılanıp yorumlandığını; felsefe, kelam ve tasavvuf ekollerince nefs'e ne tür anlamlar yüklendiğini, sıfat ve özelliklerinin neler olduğunu, kısacası mahiyetini; nefs'in beden, kalp, akıl, şeytan ve ruh ile ilgisini, sıfat ve özelliklerini incelemeye çalıştık.
Üçüncü ve son bölümü de, kaynağını bizzat Kur'an-ı Kerim'den alan nefs'in mertebelerine dair yorumları ve nefs'e hangi metodlarla yaklaşılması gerektiğini yine tasavvuf anlayışına göre incelemeye ayırdık. Çalışmamız önemli ölçüde tasavvufî bir karakter arzettiği için özellikle bu bölümde konuyu doğrudan doğruya temel tasavufî kaynaklara başvurarak ele almayı denedik. Bu arada çağdaş yazarların eserlerine başvurmayı da ihmal etmedik. Bu bölümdeki emmare, levvdme, mülkime, mutmainne, râziyye, merziyye ve kâmile'den oluşan nefs'in mertebelerini, diğer kaynakların yanısıra sırf bu konuda yazılmış bazı elyazması eserler ışığında da işlemeye çalıştık.
Eserde kullanılan dil ve yazım özellikleriyle ilgili birkaç noktayı burada hatırlatmakta yarar görüyoruz: Anlatımda seçilen dilin mümkün olduğunca anlaşılır ve kullanılan Türkçe olmasına özen göstermeye çalıştık. Bununla birlikte araştırmamıza kaynaklık eden referans niteliğindeki pek çok eserin ifade tarzındaki orjinalliği bozmama kaygımız, bizi günümüzde yaygın olarak kullanılmayan bazı kelime ve ıstılahları aynen kullanmaya şevketti. Tasavvufî kavramları muhtevalarından uzaklaştırmamayı amaçlamamız da bunda etkili oldu. Bu tür kelimeleri yer yer dipnotlarda kısaca açıkladık. Ayrıca Türk Dil Kurumu'nun tesbit ettiği imla kurallarına uymamasına rağmen "Nefs" ve "Ruh" sözcüklerinde olduğu gibi- bazı özelleşmiş kavramların kavramsal içeriklerini tam ifade edebilmek maksadıyla baş harflerini büyük yazmayı uygun gördük.
Çalışmalarımın başından beri yakın ilgisini ve isabetli yol göstereciliğini hiçbir zaman esirgemeyen ve her türlü desteği sağlayan Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyesi muhterem hocam Prof. Dr. Şerafeddin Gölcük'e burada en içten teşekkürlerimi sunmayı önemli bir görev bilirim. Ayrıca önemli ipuçları elde etmeme yardımcı olan Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Mustafa Tahralı ve Prof. Dr. Hasan Kamil Yılmaz'a da teşekkürlerimi arz ederim.
Ahmet Ögke Vefa/İstanbul 1998 [2]
[1] Ahmet Ögke, Kur'an'da Nefs Kavramı, İnsan Yayınları: 4.
[2] Ahmet Ögke, Kur'an'da Nefs Kavramı, İnsan Yayınları: 7-9.