Eslemnur
Sat 6 November 2010, 12:54 am GMT +0200
a. Kur'ân-ı Kerim'de Disiplin Kavramı
“Kur'ân, insanların topluca Allah'a ve Resulüne inanmalarını; [152] eskiden yapmış oldukları fenalıklardan tevbe etmelerini; [153] günün belirli vakitlerinde namaz kılmalarını; [154] yılda bir ay oruç tutmalarını; [155] mallarının belirli bir kısmından zekat vermelerini;[156] şartlarını taşıyanların hacca gitmelerini [157] Allah'a karşı kulluk görevlerini yerine getirmelerini emretmektedir. Bu ibadetlerin her birinin sosyolojik, psikolojik ve pedagojik yönlerinin olduğu bilinen bir gerçektir. Ancak burada biz sadece, ibadetlerin insan ruhu için iç disiplini sağlamada önemli bir faktör oluşunu ifade etmekle yetinmek istiyoruz.
İnsanın ikili ilişkilerde uyması gereken ahlakî kuralları "Adab-ı Muaşeret" kavramı ile ele almıştık. Bu konuda da
Kur'ân-ı Kerim insanlararası ilişkileri disipline eden birtakım prensipler getirmiştir. "İnsanların bir erkek ve bir dişiden yaratıldıklarını, Allah'a olan saygı (takva) ölçüsünden başka bir üstünlükleri olamayacağını";[158] "birbirleriyle alay etmemelerini, lakaplarla çağırmamalarını, su-i zandan ve gıybetten kaçınmalarını..",[159] Kur'ân ayetleri birer ahlakî kural olarak ortaya koymuştur. Aynı şekilde, gerek aile içinde odaya girerken, gerekse başka evlere girişlerde izin alınması ve selam verilmesinin de doğru olacağı zikredilmektedir. [160] Uyulduğu takdirde toplumda mutluluk ve huzuru sağlayan bu kurallar aynı zaman da bir disiplin kuralı hüviyetindedirler. [161]
İnsanların ikili ilişkilerinde uymaları gereken hukukî kuralları ifade eden "Muamelât" kavramı ise Kur'ânî disiplin anlayışının en bariz örneklerini içeren ayetlerden oluşmuştur. Bu ayetlerde göze çarpan en önemli nokta, Kur'ân'ın toplum huzuru ve disiplinini sağlamak için koyduğu kurallarda insan psikolojisini ve biyolojik varlığını daima gözönünde bulundurduğu ve insana mutlaka alternatif sunduğu gerçeğidir. Sözgelimi aile yuvası ve neslin sağlıklı bir şekilde devamının sağlanabilmesi için zina fiili yasaklanmış, zina eden veya iffetli kadınlara zina iftirasında bulunanların cezalandırılması emredilmiştir. [162] Bunun karşılığında, zinaya davet eden yollar kapatılmış [163] ve bekarların evlendirilmesi hususunda insanlar teşvik edilmiştir.[164] Böylece neslin korunması amacıyla yasaklanan zina fiiline, kolaylaştırılan evlilik ile alternatif getirilmiştir. Yine aklın muhafazası gayesiyle, sarhoş edici tüm içkiler yasaklanmış,[165] karşılığında, "sayılamayacak kadar" [166] yiyecek ve içecekler helal kılınarak yine insanlara alternatif sunulmuştur.Bu konuda, helal kılınanların bir başkası tarafından haram edilmesinin mümkün olamayacağı, "Ey insanlar! Allah'ın sizler için helal kıldığı şeyleri haram kılmayınız" ayetiyle açıkça bildirilmiştir. [167]
İnsanların birbiriyle olan ticarî ilişkilerinde, ekonomiyi sarsan ve tahrîb eden faiz sistemi yasaklanarak, [168] bunun karşılığında helal yoldan alış-veriş bir alternatif olarak sunulmuş, hatta yüksek bir ahlakî seciye olarak telakki edilebilecek, karşılığı sadece Allah'tan beklenerek borç para (karz-ı hasen) verilmesi de teşvik edilmiştir.[169] Bunun gibi, haksız yere cana kıymanın, mutlaka cezalandırılması hükmü vaz'edilmiş; [170] ancak bu konuda iki taraflı haddi aşmaya meydan vermemek için "kısas" sistemi konulmuş [171] ve insanlara "diyet" ya da "affetmek" gibi alternatifler de sunulmuştur. [172] Bunun yanında, yetimlerin mallarını gözetmek;[173] biribirlerinin mallarını haksız yere gasbetmemek;[174] hırsızlık yapmamak;[175] rızık korkusu veya cinsiyet ayırımı gibi sebeplerle çocukları öldürmemek; [176] fal okları vb. şans oyunlarıyla haksız kazanca tevessül etmemek; [177] Allah için verilen sadakaları başa kakmak suretiyle boşa çıkarmamak; [178] borçlandıklarında, bunu yazarak tesbit etmek; [179] ve verilen sözleri yerine getirmek; [180] kendilerinden olan idarecilere (ulu'1-emr) itaat etmek; [181] iyilik ve takvada yardımlaşmak...[182] bütün bunlar, Kur'ân'ın toplum huzurunu sağlamak ve insanları kendi menfaatlerine olan birtakım kurallarla disipline etmek amacıyla ortaya koyduğu toplumsal prensiplerden bazılarıdır. Konuyu, insanlararası disiplini sağlamada önemli bir faktör olan adalet kavramının yer aldığı şu ayetle tamamlamak istiyoruz: "Ey inananlar! Kendiniz, ana babanız ve yakınlarınız aleyhlerinde de olsa, Allah için şahid olarak adaleti gözetiniz. İster zengin, ister fakir olsun. Allah onlara daha yakındır. Adaleti gözetmede heveslere uymayınız." [183