saniyenur
Fri 20 May 2011, 07:50 pm GMT +0200
KIRAAT TASNİFLERİ
İçinde muhtelif âlimlerin okuyuşlarına yer verilen kıraat tasnifleri hicrî birinci asrın sonlarına kadar gitmektedir. Bu tasniflerde kıraat âlimi sayısından çok sağlam rivayetlere ve muteber kârilere yer verilmiştir. Özeilikle kendilerine mushaf ve ashâbdan bir kıraat âliminin gönderildiği Mekke, Medine, Küfe, Basra ve Şam gibi şehirlerde yoğunlaşan kıraat çalışmaları belli bir zaman sonra çok yoğun bir çalışma alanı haline germiştir. Bir dönem sayı öylesine artmış ki, iyi ile kötü, doğru ile yanlış birbirine karışmaya başlamıştır. Bunun sonucunda da kıraat konusundaki ihtilaflar artmıştır.[224] Kıraat ilmine dair yazılan ilk eserlere, yapılan rivayet ve kıraat talimi çalışmalarına bakıldığında bir tutarlılığı olan kıraatlerin sayısının otuzu aştığı görülmektedir. Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm (ö. 224/838) yazdığı kıraat kitabında otuz iki kıraata yer vermiş, Ebû İshak İsmail b. İshak el-Cehdamî (ö. 282/896)[225] ve İbn Cerîr et-Taberî de çalışmalarında yirmi kıraati toplamışlardır. Bunlara benzer başka tasnifler de yapılmış ve eserler telif edilmiştir. Mekkî b. Ebû Tâlib'in de dediği gibi kıraatler konusunda ilk kısıtlayıcı tasnifi yapan İbn Mücâhittir (ö. 324/936) ve önceki tasniflerin hiç biri onun Kitâbü's-Seb'a fî'l-kırâât adlı kitabında ortaya koyduğu tasnif kadar belirleyici olmamış ve katiyet ifâde etmemiştir.[226] İbn Mücâhid çalışmasında zaten bulundukları yerlerde şöhret yapan ve insanların kendisine daha fazla rağbet ettiği kıraat imamlarının okuyuşları derlenmiştir. Bir bakıma o muhtelif yönleriyle öne çıkan âlimlerin bir listesini yapmış ve okuyuşlarını kaydetmiştir. Ona bu tasnifinden dolayı yedi harfle karışabilecek yedi sınırlaması ve listeye aldığı bazı kâriler sebebiyle eleştiriler de getirilmiştir. İbn Mücâhid'in tasnifinde; Medine'de Nâfı', Mekke'de İbn Kesîr, Kûfe'de Âsim, Hamza b. Habîb ve Kisâî, Basra'da Ebû Amr ve Şam'da İbn Âmir kıraat imamı olarak yer almaktadır. İbn Mücâhid'in tasnifinden sonra sayı itibariyle bunu aşan tasniflerin de yapılmış olması bu yedi sayısının herhangi bir nassa veya icmâya dayanmadığın: göstermektedir. Meselâ İbn Galbûn (ö. 399/935) et-Tezkire fı'î-kırââü's-semân adlı eserinde[227] sekiz kıraate yer vermiş ve sekizinci kıraat imamı olarak Ya'kûb ei-Hadramî'yi almıştır. İbn Mihran etı-Nîsâbûrî'nin (ö. 381/992) ortaya koyduğu on kıraat ise Ebû Abdullah Ahmed b. Ebû Ömer eî-Enderâbî (ö. 470/1077), Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mesud el-Begavî (ö. 516/1122) ve Ebü'I-'Alâ el-Hemedânî tarafından benimsenmiş fakat İbnü'l-Cezerî'ye kadar kıraat eğitiminde kabul görmemiştir.[228]
[224] bk. İbnü'l-Cezerî, en-Neşr, I, 14-15.
[225] Alican Tatlı, "Cehdamî", D/A, İstanbul 1993, VII, 225 (224-225).
[226] Mekkî b. Ebû Tâlib, el-îbâne, s. 63-64; Ebû Şâme, d-Murşidü'i-vedz, s. 156-157, 160
[227] Ebü'l-Hasan Tahir b. Abdülmün'im b. Ubeydullah İbn Galbûn, et-Tezkire fi'İ-kırâ"ât (nşr. Abdülfettah Buhayri ibrahim), I-II, Kahire 1991; nşr. Eymen Rüşdİ Süveyd, Darü'l-Garbi'I-Arabİ, Cidde 1991.
[228] Kıraat ilminin tedvini i!e ilgili bk. Mekkî b. Ebû Tâlib, el-İbâne, s. 63; İbnü'l-Cezerî, en-Neşr, 1, 14-15; Zerkânî, MenâhiIü'I-irfan, 1, 336-340; Abdülhamit Birışık, Kıraat İlmi ve Tarihi, Emin Yayınları, Bursa 2004: 87-88.[/color[/b]]