sumeyye
Sun 27 February 2011, 03:08 pm GMT +0200
2. İslâm'ın Alternatif Devlet Modeli:
Hukuka ve rızaya dayalı bir iktidar[29]
İslâm'ın alternatif bir devlet modelini öngördüğü, Rasulullah'ın dönemindeki siyasî toplum faaliyetleriyle açık bir şekilde kendini göstermektedir. Hicret'ten sonraki ilk zamanlarda yeni bir siyasî birlik halinde anlaşmaya dayalı bir vesika çevresinde toplumun örgütlenmesi, devlet denilen örgütlenmenin kendisidir.
İslâm'ın öngördüğü devlet modelinde, insan unsurunun rızasına ve hukuka dayalı olma şartlan temel ilkelerdir. Hz. Peygamber, Medine'deki örgütlenmede bu iki ilkeye dayanmıştır. Siyasî toplumu, karşılıklı hakları ve görenekleri düzenleyen yazılı bir anlaşma çevresinde örgütlemiştir. İnsan unsurunun rızası, iktidarın sürekliliğini; hukuka dayalı olma da, insan unsurunun rızasını kazanmayı sağlar. Yani bu iki unsurla, siyasî sistemin dengeli işleyişi gerçekleşmiş olur.
Serbest ve genel seçimin, İslâm devlet modelindeki anlamı, rızaya dayalı olma ilkesi çerçevesinde belirebilir. Seçim rızayı ifade biçimi olarak değerlendirilirse, adil ve temsil edici niteliği yüksek bir sistemin benimsenmesi kaçınılmaz olur. İnanç, düşünce ve örgütlenme özgürlükleri, sosyal ve siyasî şartların izin verdiği ölçüde gerçekleşir, Ancak bu özgürlüklere dayanarak, şiddete ve zora başvurulmasına izin verilemez. Müslümanlar gibi düşünmeyen ve inanmayan insanların yaşama hakkı, din ve vicdan özgürlüğü gibi temel hakları, sırf bu düşünce ve inanç farklılığından ötürü askıya alınamaz.
Medine Vesikası'nda öngürüldüğü savunulan çoğulcu ve katılımcı bir toplum tasarımı, “İslâm devleti” tartışmalarında -kısmen bile olsa- açıklayıcı bir kavram modeli oluşturabilir. Ancak, yeterli olup olmadığı tartışmaya açıktır. Bu noktada, bütüncü bir yaklaşıma başvurularak, Kur'ân-ı Kerîm ve sünnetteki diğer ilke ve anlayışlar da gözönünde bulundurulmalıdır. Böyle bir yaklaşım sonucunda, somut sosyal ve siyasî şartlar da değerlendirilerek, Medine Vesikası'nın oluştuğu şartlarla benzerlik sözkonusuysa en azından dönemlik geçerliliği kabul edilebilir. Her halükarda, müslüman toplum üyelerinin mümkün olduğunca korunması hedef olmalıdır.
Medine Vesikası tartışmaları çevresinde öne sürülen “hukuk seçme ve bu hukuka uygun yaşama hakkı”, çok tartışılması gereken bir konu olarak gözükmektedir. “Hukuk seçme hakkı”nın kavram çerçevesi nedir? Hukukun, bütün yönlerini mi, kamu dalını mı, yoksa özel dalını mı içermektedir? Daha çok siyasî haklarla mı ilgilidir, yoksa din ve vicdan özgürlüğüyle mi bağlantılıdır? Farklı hukukları seçen bireyler veya gruplar arasındaki şu veya bu nitelikteki çekişmeler, hukuk seçme hakkı çerçevesinde nasıl çözümlenecektir? Bireyler veya gruplar, özel hukukta A, kamu hukukunda B hukukunu seçebilecekler mi? Seçimlerini zamanla değiştirebilecekler mi? Seçme yapabilmek için, alternatif hukuklar mı geliştirilecek? Belli alanlarda ortak hukuklar bulunacak mı? Seçimi kimler yapacak, kriter ne olacak? Etnik temel mi, coğrafi bölge mi, dinî gruplar mı, ideolojik-siyasî kümeleşmeler mi, yoksa bizzat tek tek bireyler mi seçici olacak? Seçim hangi yöntemle yapılacak? Bu tarz sorular daha da uzatılabilir. Önemli olan, hukuk seçme hakkının kavram çerçevesi ile seçicilerin belirlenmesidir.
Seçimle gelip seçimle gitme olgusu, müslüman toplumun somut sosyal ve siyasî şartlarıyla yakından ilgilidir. Şûra üyeleri, bu somut şartları değerlendirerek, iktidara seçim yoluyla gelip gitmeyi bir yöntem olarak benimseyebilir. Rızanın ifade biçimi olarak seçim yöntemi, ancak böylece anlamlı ve geçerli olabilir. Ayrıca, iktidarın rızaya ve hukuka dayalı olma şartlarını gözetmesi için hukukî, siyasî ve fiili denetim mekanizmalarının oluşturulması da gereklidir. İktidara seçimle gelip seçimle gitme esası, klasik siyasî düşüncenin gözden geçirilmesini de gerekli kılmaktadır. Bu noktada, özellikle halifenin Kureyş'ten olması şartıyla ilgili olarak İbn Haldun'un yaptığı değerlendirme dikkat çekicidir. İbn Haldun'un belirttiğine göre halifenin Kureyş'e mensup olması şartı, iktidarın çoğunluğun rıza ve desteğini kazanmış olmasıyla ilgilidir.
[29] YeniZemin Dergisi, 5 (İstanbul 1993), s. 17.