hafiza aise
Sat 23 March 2013, 02:40 pm GMT +0200
İSLAM FELSEFESİ
S:1)İslam kültür dünyasında felsefenin ortaya çıkması nasıl olmuştur?
C:1)Fetihlerle Urfa,Nusaybin,Harran,Cündişapur ve Antakya gibi felsefe okullarının bulunduğu şehirlerin İslam coğrafyasına dahil olmuştur.Farklı kültürlerle ortaya çıkan bazı teolojik tartışmalarda Müslümanların kendi inanç ve düşüncelerini sistemli bir şekilde ifade etmek ve bunları savunma ihtiyacının ortaya çıkması, mantık ve felsefe eserlerinin çevrilmesi sonucunu getirmiştir.Süryanice ‘den, Yunanca’dan ve Pehlevice’den Arapça’ya yapılan çevrilerin sonucunda felsefe İslam kültür dünyasında gözükmüştür.
S:2)Meşşailere göre felsefe nasıl tanımlanmıştır?
C:2)Felsefe meşşai filozoflar tarafından hem teorik hem de dini-pratik içerikli olarak tanımlanır.Felsefe, teorik olarak insanın, varlıkların hakikat, mahiyet ile sebeplerini bilmesi ve pratik olarak ise davranışlarının gücü yettiği ölçüde Yüce Allah’ın fiillerine benzemesidir.
S:3)Meşşai filozoflarına göre felsefenin teorik ve pratik amacı nedir?
C:3)Felsefenin teorik amacı var olanlar üzerinde olabildiğince bilgi edinip düşünmek suretiyle bunların yaratıcısı olan Allah’ın varlığını ve onun sıfatlarını kanıtlayıp kavramak, pratik amacı ise hukuka ve ahlaka uygun davranışlar sergilemektir.
S:4)Meşşai filozoflarına göre din ile felsefe arasında bir çelişme var mıdır?Açıklayınız.
C:4)Meşşailere göre hakikat tektir ve teaddüt etmez.Hakikatin kaynağı olan Allah Kuran-ı Kerim’de ayrı, bilim ve felsefede ayrı hakikat koymuş değildir.Bu bağlamda İbn Rüşd, din ile felsefenin aynı anneden süt emmiş kardeşler olduklarını dile getirirken, Kindi ise “Hayatıma yemin olsun ki, gerçekten sadık (Hz.) Muhammed’in (sav.) şanı yüce Allah‘tan getirdiklerinin hepsi aklın verileriyle bağdaşmaktadır” diyerek din ile felsefe arasında bir çelişmenin bulunmadığını, tam tersine ikisinin de aynı gaye peşinde koştuklarının belirtir.
S:5)İslam felsefesinde mantığın iki işlevi nedir, açıklayınız?
C:5)Birincisi; bir görüşü hata yapmadan, çelişkiye düşmeden ifade etmeyi sağlamaktır.Bu durumda insan çeşitli ve hatta birbirine zıt olan fikirler ortasında kaldığında, bilemezliğin veya ayırt edemezliğin baskısı altında bu görüşlerin hepsine birden “doğru” yada “yanlış” olarak nitelendirmeyecek; aksine elindeki terazi ile yanlışın neden yanlış ve doğrunun neden doğru olduğununşuuruyla doğru olanını yanlış olanlardan seçip ayıracaktır.
İkinci işlevi ise; bilinenler aracılığıyla yeni bir bilgi kazandırmaktır.Bu bağlamda filozoflarımız akıl yürütme türleri olan kıyası tümevarımı ve analojiyi (temsil) ayrıntılı bir biçimde incelemişlerdir.Onlara göre tümevarım ve analoji kesin bilgi (yakin) değil ihtimali , zanni bilgi verir.Her iki akıl yürütme türü gündelik hayatta olduğu kadar bilimlerde,hukuk ile ahlak alanında oldukça yararlıdır.
S:6)Meşşailer bilimleri nasıl sınıflandırmışlardır?
C:6)Meşşai filozoflar bilimleri; teorik ve pratik olmak üzere iki bölümde ele almışlardır.Mantık ise daha çok felsefeye giriş konumunda görülmüştür.Onlara göre matematik, tabiat bilimleri ve metafizik nazari bilimleri; ahlak ile siyaset pratik bilimleri meydana getirmektedir.
S:7)Meşşai filozoflarının Allah’ın varlığını kanıtlamak üzere kurdukları delilleri nelerdir?
C:7)Ontolojik ve kozmolojik (inayet ve ihtira) delilleridir.
S:8)Meşşailerin Allah’ın varlığını kanıtlamak üzere kurdukları delillerden en önemlisi nedir?Açıklayınız.
C:8)Varlık kavramının tahliline dayanarak şekillendirilmiş olan ontolojik kanıttır.Bu delilde varlık kavramı; zorunlu, mümkün ve imkansız olmak üzere üç ilişki çerçevesinde ele alınır.İmkansız (mümteni) terimi aslında bir varlık kategorisi değildir, zira bu kavram “üç kenarlı daire gibi varlık alanında gözükmesi asla mümkün olmayan kavramları dile getirmek için kullanılır.//İçinde yaşadığımız dünyayı gözlemlediğimizde birtakım varlıkların bir süre sonra ortadan kalktıklarını görürüz.Meşşailer bir süre var olup daha sonra ortadan kalkan varlık sınıfını ifade etmek üzere mümkin varlık terimini kullanmışlardır.//Zorunlu varlık var olmaması mantıksal bir çelişki doğuran varlıktır.Çünkü zorunlu varlık diğer tüm varlıkların açıklanmasında kendisine dayanılan temel en gerçek varlıktır.Varlık kavramının tahliliyle elde edilen zorunlu varlığın Allah olduğunu söyleyerek Allah’ın varlığını kanıtlamışlardır.
S:9)Meşşai filozoflar Allah’a subuti sıfatlar atfederken Kuran ‘daki sıfatlar kadar felsefi terimleri de kullanmışlardır.Bunlar nelerdir?
C:9)Zorunlu varlık (vacib’ul-vücud),ilk varlık (el-mevcud’ul evvel), ilk sebep (el-illet’ül-ula), salt iyilik (hayr mahz), akıl, akleden (el-akil), aklolunan (el-makul) gibi felsefi sıfatlarla da nitelemişlerdir.
S:10)Sudur teorisi nedir?Açıklayınız?
C:10)Karmaşık yapısı bulunan bu teori,biri “Bir’den ancak bir çıkar” ve diğeri “madde, eksikliği temsil eder” deyişi olmak üzere iki temel ilke bağlamında kurgulanmıştır.Kısaca şöyle ifade edilebilir: Allah, kendi özünü düşünendir; bu düşüncede, düşünen de düşünülen de bizzat Allah’ın kendisidir.”Bir’den ancak bir çıkar” ilkesi gereğince Allah’ın kendini düşünmesinden yalnızca bir tek varlık, ilk akıl sudur eder.Böylece filozofların gözünde düşünme, yaratma anlamına gelmektedir.Tıpkı Allah gibi hiçbir maddeyle ilişkisi olmayan bu aklın, düşünme konusunda ise bir çoğalma ortaya çıkar.İlk akıl Allah’ı zorunlu varlık; kendisini ise Allah’a nispetle zorunlu, kendi özü itibariyle de mümkin varlık olduğunu düşünmektedir.Bu iç düşünüşten üç ayrı varlık çıkar: Onun, Allah’ı düşünmesinden kendisi gibi ikinci bir akıl; mümkin bir varlık olduğunu düşünmesinden atlas feleği; kendisine varlık veren Allah’tan dolayı zorunlu bir varlık olduğunu düşünmesinden de atlas feleğinin nefsi çıkmıştır.Böylece sudur kuramında her akıldan bir başka akıl ve bir gök küresi ile onun nefsi çıkmaktadır.
S:11)Allah’ın alemi yaratmasını sudur teorisiyle açıklayan filozoflar kimlerdir?
C:11)Farabi ve İbn-i Sina
S:12)Sudur teorisine “Bir’den çok şey çıkar “ diyerek Allah’ın alemi yaratmasında farklı bir yaklaşım ileri süren filozof kimdir?
C:12)İbn Rüşd’tür.
S:13)Meşşai filozoflara göre insan hangi unsurlardan meydana gelir?Açıklayınız.
C:13)İnsan; beden ve nefs olmak üzere iki unsurdan meydana gelmektedir.Fizik anlayışları bağlamında onlar, beden olmaksızın nefsin varlık alanına çıkmasını imkansız olarak görmektedirler.Filozoflar böylece, bedeniyle de nefsiyle de insanın hadis olduğu görüşünü benimsemişlerdir.
S:14)İbn-i Sina nefsin var olduğunu nasıl bir örnekle kanıtlamaya çalışmıştır?
C:14)İbn-i Sina “uçan adam” örneği ile kanıtlamaya çalışır.Buna göre boşlukta kendi organlarından ve dış dünyadan habersiz, dışarıdan hiçbir etki almayan bir insan varsayılır.Ne bedeni ne de dış dünya hakkında hiçbir bilgisi olmayan bu insan yalnız bir şeyi bilmektedir;o da kendi ‘ben’idir.İşte bu ‘ben’ o kişinin nefsinden başka bir şey değildir.
S:15)İnsan nefsinin kendine özgü gücü nedir?Açıklayınız.
C:15)İnsan nefsinin kendine özgü gücü akıldır.Bu güç öncelikle hayvani nefisteki istek ve tahayyül yetilerinin niteliklerinde birtakım farklılıklara yol açar.Sözgelimi istek yetisi, hayvanlarda tahayyül gücünün verdiği bir tür bilgiye dayanarak karar verir.Buna karşın insan, bilgiyi tahayyülün yanı sıra ve –hata özellikle-akıl gücüyle edinmektedir.Böylece insan söz konusu olduğunda istek yetisi, tahayyülün sağladığı bilgiye dayanarak irade;aklın verdiği bilgiye uyarak seçme gücü olarak tezahür eder.
S:16)Meşşai filozofları nefsin ölümsüzlüğünü nasıl değerlendirmişlerdir?
C:16)Meşşailere göre, nefislerin akıbetleri büyük ölçüde bedenlerin başına ne geldiğine bağlıdır.Ay-üstü alemdeki varlıkların ezeli-ebedi olmalarının bir gereği olarak gök cisimlerinin nefisleri ölümsüzdürler.İnsan aklı basit ve manevi bir cevherdir; onun anavatanı ay-üstü alemidir ve bu alemdeki varlıkların ebedi olmaları gibi insan aklı da ölümsüzdür.Bu suretle, nefsin yani aklın ölümsüzlüğünü kabul etmekle İslam inancının temel unsurlarından biri olan ahiret hayatını felsefi açıdan temellendirmiş olmaktadırlar.
S:17)İnsan aklını kuvveden fiile dönüştüren nedir?Açıklayınız.
C:17)İnsan aklını kuvveden fiile dönüştüren daima fiil halinde olan faal akıldır.Kuvve halindeki akıl, üzerine damga basılmamış mum gibidir.Niteliklerin soyutlanarak bir kavramın elde edilmesiyle akıl, fiil hale geçer.Bu aşamada, -mum üzerine basılan bir damgadaki yazının muma geçmesi ve mumun da artık bir damgaya dönüşmesi gibi- akıl ile kavram yani bilgi özdeşleşir.Bu özdeşleşmeyi faal akıl sağlar.Tıpkı Güneş’in ışık saçmasıyla gözün “görücü” ve nesnelerin de “görünebilir” olması gibi faal aklın feyziyle akıl “bilici” ve nesneler de “bilinen” olur.
S:18)Bilgi süreci bakımından akıl kaça ayrılır?
C:18)Güç halinde akıl ve faal akıl olmak üzere ikiye ayrılır.
S:19)Filozoflar insan aklını biri işlevsellik diğeri ilgi alanı olmak üzere iki açıdan incelemişlerdir.İlgi alanı bakımından akıl kaç bölüme ayrılır?Açıklayınız.
C:19)İlgi alanı bakımından akıl, teorik ve pratik olmak üzere iki bölüme ayrılır.Teorik akıl, mutluluk bilgisi de dahil olmak üzere salt bilinebilir olanlara yönelirken; pratik akıl, bedenin hayatiyetini sağlayan diğer yetileri yönetmekle birlikte hem bilinebilir hem de uygulanabilir olan şeylerle ilgilenir.Bir başka deyişle bu iki akıldan biri bilim yaparken diğeri teknoloji veya –ahlak ile siyaset söz konusu olduğunda- pratiği kurgular.
S:20)Pratik olarak ahlak felsefesinin iki temel unsuru nedir?
C:20)*Mutluluğun ne olduğunu bilmek
*Hangi tür davranışların bizi mutluluğa götürdüğünü görmek
S:21)İslam filozoflarına göre mutluluk nasıl adlandırılır?
C:21)İslam filozoflarına göre insanı insan yapan yeti, bitkisel ya da hayvani yetiler değil akıldır; böylece insan söz konusu olduğunda akıl yetisinin aktifleşmesinin insanın amacı olduğu açıklık kazanır.Sözü edilen yetilerden her biri kendi işlevini yerine getirirken aynı zamanda bir amacı da gerçekleştirmektedir.Sözgelimi, canlının beslenmesini ve çoğalmasını sağlarken bitkisel yetiler, canlılığın sürdürülmesi gibi bir işlevi; o türün devamlılığını sağlamak gibi bir amacı yerine getirmektedirler.Akıl yetisinin işlevi ise teorik bilgi edinmek ve bu bilgi ışığında insanın yaşamını düzenlemektir.Filozoflarımıza göre aklı kuvveden fiile çıkarmak insanın amacıdır ve bu amaç, mutluluk olarak adlandırılır.
S:22)Ahlaki erdem ve davranışlar hangi ilkeye göre belirlenirler?İlkeyi açıklayınız.
C:22)Ahlaki erdem ve davranışlar iki aşırı ucun ortası anlamına gelen “altın orta” ilkesine göre belirlenirler.Sözgelimi cimrilik ile savurganlık arasında altın orta cömertlik; saldırganlık ile korkaklık arasında altın orta ise cesaret erdemini meydana getirir.Öte yandan altın orta aritmetik ortadan farklıdır.Örneğin beş sayısı, üç ile yedi sayılarının aritmetik ortasıdır.Altın orta ise görecelidir; zengin biri kadar fakir insan da cömert olabilir,her ne kadar çevrelerindeki insanlara sundukları şeyler nitelik ve nicelikçe farklı olsa da bu durum, her ikisinin de cömertliğine halel getirmez.
S:23)Meşşai filozoflarının siyaset felsefeleri hangi anlayışlarına dayanmaktadır?
C:23)Meşşai filozofların siyaset felsefeleri büyük ölçüde ahlak anlayışlarına dayanmaktadır.Bir başka deyişle insan için iyi hayatın ne olduğunu araştırmaya amaçlayan ahlak felsefesi, insanların nasıl yaşamaları gerektiğini ortaya koymaya çalışana bir siyaset felsefesine dönüşür.
S:24)İslam düşünürlerine göre erdemli devletin modeli nasıl olmalıdır?Açıklayınız.
C:24)İslam filozoflarına göre, erdemli devletin modeli, ay-üstü evren varlıkları arsındaki uyum ve işbirliğidir.Bir başka deyişle tıpkı o evrendeki varlıkların hiç bozulmadan kendini koruyabilen bir düzeni varsa, bu alemde filozoflar tarafından kurulacak olan devlet de mükemmel işleyen bir siyasal yapıya sahip olmalıdır.Bunu gerçekleştirmek isteyen filozofun, teorik, fikri, ahlak ve meslek erdemlerinden meydan gelen erdemleri en mükemmel biçimde ve birbirleriyle uyumlu olarak tesis etmesi gerekir.
S:25)Farabi’ye göre erdemsiz devletler hangi türlere ayrılır?
C:25)Bozuk devlet, değişmiş devlet, doğru yolu bulamamış devlet ve altı örneği olan bilgisiz devletler olmak üzere dört türe ayrılmaktadır.