sumeyye
Wed 23 February 2011, 04:29 pm GMT +0200
I. İslam Devletler Hukukunun Hukuk Tarihindeki Yeri
Süjeleri, devlet ve devletlerin kurduğu milletlerarası kurumlar olan ve bu birimlerin kendi aralarındaki ilişkileri düzenleyen devletler hukuku, gerek barış zamanlarında ve gerekse tarafsızlık ve savaş durumunda, söz konusu bağımsız devletlerin veya uluslararası kuruluşların hak ve yükümlülüklerini konu edinen[5] bir hukuk dalıdır.
Bir tesbite göre M.Ö 3000 - 4000 yılları arasında Mezopotamya ve Nil Vadisinde yaşayan insanlar arasında görülen[6] "uluslararası ilişkiler" diye nite-lendirebilecek ilk temaslardan itibaren insanoğlu, barış dönemi ve savaş zamanlarında ortaya çıkan anlaşmazlıkları çözümlemeye yönelik kurallar belirlemeye çalışmıştır.
Fakat bu, belki de zamanların bir gereği olarak hukukî olmaktan ziyade siyasî bir mahiyet arzetmiştir. Dolayisıyle devleti temsil eden şahısların keyif ve takdirine dayalı bir uygulamaya sahip olan ve yaptırım gücünden yoksun bulunan bu kurallara bütün halinde tevletler hukuku demek mümkün değildir. Nitekim bu alandaki araştırmalarıyla tanınan Prof. Dr. Antonıo Serra Turuyol da, söz konusu kuralların hukuk değil, birer tarihî form olduğunu söyler.[7]
Bunun içindirki, İslamm VII. Yüzyılda doğup kendi hukuk sistemini ve özlükle bu hukukun uluslararası ilişkileri düzenleyen siyer bölümünün varlığı ve aynı zamanda milletlerarası özellik taşıyan bir devletler hukuku anlayışından bahsetmek mümkün değildir.[8]
Hakikaten yalnızca devletlerarası ilişkilerin zorunlu kıldığı bazı kurumlardan ibaret basit bir düzen olarak değil de, bütün kurumları ile oluşmuş, bağlayıcı hükümlere sahip ve bazı müeyyidelere de kavuşmuş bir hukuk düzeni olarak ele alınırsa, devletler hukukunun tarihini İslam hukukunun teşekkül ve tedviniyle başlatmak gerekmektedir. Zira devletler hukuku ile ilgili ilk gerçek eserler, İslam hukuku ve medeniyet alanı dışarıda tutulursa, XVI yüzyıl gibi çok geç bir tarihte verilebilmiştir.[9] İspanyol Francisco Vitoria (1483-1546), Francisco Suarez (1548-1617), İtalyan Alberıco Gentili (1552-1680), Hollandalı Hugo Grotius (1583-1645), Batı hukuk tarihinde devletler hukuku ile ilgili ilk eserleri veren müelliflerdir.[10]
Devletler hukuku tarihinde İslamın yeri ve önemi konusunda dikkatimizi çeken bir diğer husus, Batılı bu ilk müelliflerin, İslam düşüncesinin Endülüs ve Sicilya üzerinden Batıya uzun yıllar ışık tuttuğu bölgeler olan İspanya ve İtalya' dan çıkmış olmasıdır. Üstelik Batılı devletler hukukunun en büyük kurucu üstadı olan Hugo Grotius'un bu alandaki birikim ve yetişmesini, İstanbul'da sürgün hayatı yaşarken incelediği İslam hukuku kaynaklarına borçlu olduğu bilinmektedir.[11]
Hukukçuların kendisine sık sık atıfta bulundukları XIX yüzyılın ünlü yazarı Ernest Nys, devletler hukukunun köklerini ele aldığı eserinde, müslümanların erken tarihlerden itibaren savaş hukukunu ve onun insanî boyutunu incelediklerini, İspanyolların da kendi savaş hukuklarını tesbitte onlardan esinlendiklerini söyler.[12]
[5] Berki Şakir, Devletler Umumî Hukuku, s.l; Hamiduilah Muhammed, Devletler Hukukunun Yüzüncü Yıldönümü Nedeniyle" s. 147.
[6] Meray S. L. , Devletler Hukukuna Giriş, 1/5-6
[7] İsam K. Salem, İslam und Völkerrecht, s. 93
[8] Hallâf Abdiilvehhab, es-Siyâsetüş-Şer'iyye, s. 71; Marcel Boısard, "The Conduct ofHostilities and The Protection of The Vicüms of Armed Conflicts in islam", s. 3,4
[9] Crozat Charles, Devletler Umumî Hukuku, 1/204; Mansur Ali, eş-Şerîatü'l-İslamiyye ve'l- kân&nu'd - deyliyyii'l-âmm, s. 29; Meray, Devletler Hukukuna Giriş, 1/24 vd.
[10] Akipek Ömer, Devletler Hukuku Başlangıcı, s. 92; Pazarcı Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri, 1/45
[11] Wilson G. Grafton, "Grotius: Law ofWar and Peace", s. 205; Aliye Semir, îlmu'I-kanûn, s. 220
[12] Nys. E. , Les Origines du Droit International, s. 201 - 210'dan naklen Guneymî Taî'at,