seymanur K
Tue 4 October 2011, 04:33 pm GMT +0200
Irak'ta Kıyas :
“Kıyas ehli” diye tanınan Irak fakîhlerinin yetişme ve anlayışları üzerinde en çok etkisi olan Abdullah b. Mes'ûd ve hocası Hz. Ömer'in re'y'e önem verdiği, hadîs ehli'nin daha çok Hicaz'da bulunduğu ve Irak'ın eski medeniyet merkezlerinden biri olduğu düşünülürse, burada kıyasa fazla yer verilişinin sebebi anlaşılmış olur. Iraklılar, hadîs rivayetinde çok titizlik gösterdikleri ve bu konuda pek ağır şartlar ileri sürdükleri için bir kısım hukukî meseleleri re'y ve kıyas ile, yani aklî yollarla çözümlüyorlardi. [349]
Irak'ta, kıyas'ın pratik bakımdan her zaman istenilen sonucu vermediği veya başka bir nass (Sünnet, haber, eser bulunduğu görülürse istihsân'a başvuruluyordu, Ebû Hanife ve İmam Muhanımed b. el-Hasen eş-Şeybânî gibi, gerektikçe kıyas'ı bırakıp meseleyi istihsân'la çözümleyen hukukçular, daha sonra İmam Şafiî tarafından şiddetle tenkit edilmiştir. [350] İstihsân metodunu en iyi kullanan Ebû Hanîfe'ye göre kıyas, insan aklıyla anlaşılabilen yerlerde carîdir. Kıyas, îman'ın esaslarım isbat, yahut ilâhî emrin hakikî sebeblerini bulmak konusunda faydalı değildir. Kıyas, yalnız hangi şeylerin yapılması ve hangi şeylerin yapılmamasını tesbit konusunda, yani muamelâtla ilgili hükümlerin istinbatında işe yarar. [351]
Irak'ta, hakkında nass veya icrnâ' bulunmayan meselelerin çözümü için her zaman mutlaka kıyas'a başvurulmuyordu. Bazan da ma'kul (akl'a yatkın)'e göre hüküm veriliyordu. Buna bir misâl olmak üzere, Şafiî ile Iraklı muarızı arasında geçen şu konuşmayı zikredebiliriz:
Şafiî, Iraklı muarızına:
“Durgun bir su, ne kadar olursa, içine düşen pislik (necaset) onu kirletmiş olmaz, diye sorar. [352]
[349] A. Emin, Fecru'l-İsIâm, s. 240,241 vd.
[350] Bu konudaki tartışmalar için tezimizin III. bölümünün “E” paragrafına bak.
[351] Kerderî, I, 145'den M. Hamîdullah, İslâmın Hukuk İlmine Yardımları, Der. Salih Tuğ, İstanbul 1962, s. 128.
[352] Dr. Abdulkadir Şener, İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas, Istıhsan Ve Istıslah, Diyanet İsleri Başkanliği Yayınları: 76.