sidretül münteha
Fri 11 March 2011, 08:39 pm GMT +0200
4- İnfak
Helâl yollarla elde edilen malı, ihtiyaca ve dinin gerekli ya da hoş gördüğü yerlere harcama, sarfetme. Allah'ın bir rızık olarak verdiği görünür-görünmez (zahir-batın) nimetleri yayma.
Kelime arapça kökenli olmakla beraber, İslâmî bir terim muhtevası kazandığından bütün müslüman halklar tarafından aynı kapsamla kullanılır olmuştur. Arapçadaki kökü "ne-fe-ka" fiilidir. Bu kök "çıkma" ve "gitme"yi ifade eder. Arap tavşanının çıkış deliğine "nâfika", imandan çıktığı için ya da kalbinden iman çıktığı için insana "münafık", pantolonda ayağın çıkış yerine "neyfak", azığın bitip tükenmesine "infak", yerin altından çıkkış yeri olan tünele "nafak" denir ki, bunların hepsinin kök, mânâ ile ilişkisi vardır. İnsanın şer'an bakmakla yükümlü olduğu kimselere elinden çıkarıp vermekle yükümlü olduğu malî mükellefiyete de "nafaka" denir ki, bunun da bu kökle ilişkisi açıktır. Terim olarak giriş paragrafındaki anlamların tümünü bünyesinde bulunduran "infak" tanımından da anlaşılacağı gibi, insanın sahip olduğu bilgiyi (faydalı ilmi) yayma ve öğretme anlamına da gelir.
Meselâ Kur'ân-ı Kerîm'in daha ilk girişinde [1346] kurtuluşa eren mü'minlerden sözeden, "bizim kendilerine rızık olarak verdiklerimizden infak ederler" âyeti "infak"a bu anlamı da yüklemiştir. Ve bu âyet aslında "infak"ta bulunması gereken özelliklere de "işareti" ile dikkat çeker:
Âyetteki "min = den" eki, infak edenin sahip olduğu herşeyi verip yoksul kalmasını ve savurganlık etmesini değil, bir kısmını vereceğini, "mâ = şey" ifadesi, sadece maddî varlıktan değil, ilim gibi manevî varlıklardan da infak edileceğini, Allah'ın "bizim rızık olarak verdiklerimiz" ifadesi, "infak"ta başa kakma ve minnet duygusunun olamayacağını, çünkü verenin aslında Allah'ın malından verdiğini, "infak ederler" ifadesi de, hem başka harcamalar için değil ihtiyaç (nafaka) için verirler, hem de, verdikleri çok az olmayıp bir ihtiyacı karşılayacak kadar olur anlamını verir ki, "infak"ın asıl özellikleri de bunlardır.
Bu nitelikleri taşıyan "infak"ın, yapıldığı yön (cihet) zaman ve şartlar itibarı ile kendi içinde bir meratibi (hiyerarşisi) vardır. Meselâ bir yönüyle "infak"ın farz, (vacip) ve mendup olanları vardır ki, bu sıralamaya göre "infak"ın farz olanlarının başında zekât gelir, insanın kendine bakması ve çoluk çocuğuna yapacağı harcama (nafaka) da ikinci derecede farz olan "infak"tır. Üçüncü farz "infak" ise cihat için yapılacak harcamadır. Bütün çeşitleriyle sadakalar ise "infak"ın mendup (hoş ve arzulanan) kısmını oluşturur. [1347] "İnfak"ın tüm çeşitleri ile ilgili olarak Kur'ân-ı Kerîm'de ikiyüze yakın âyet-i kerîme vardır ki bu, İslâm toplumundaki maddî transfer, mülkiyet seyyaliyeti, servet törpülenmesi, gelir hatta servet dağılımı, olandan olmayana transfer (sosyal güvenlik ödeneği) kısaca sosyal adaletin hangi boyutlarda motive edildiğinin belirgin bir göstergesidir, "infak"ın mekruh ve haram olanı ise olmaz. Çünkü bu terimin anlamı bütünüyle olumludur. Mekruh ya da haram olan harcamalara "infak" değil "israf", "savurganlık" vs., denir.
Ancak "infak"ın sadece teberru (tatavvu) şeklindeki harcamalara denebileceği, zekâtı içine almayacağı da söylenmiştir. Fakat birinci görüş daha doğrudur. [1348] Diğer bir yönden "infak"ın hiyerarşisini Allah Rasûlü (sav) bir hadisleriyle açıklar:
"Gelip, bir dinarım var (ne yapayım?) diye soran birisine:
Kendine harca (infak et) buyurdu. “İki dinarım varsa? Ev halkına harca. Üç dinarım varsa? Hizmetçine (çalıştırdıklarına) harca. Dört dinarım varsa? Ebeveynine harca. Beş dinarım varsa? Yakınlarına harca. Altı dinarım varsa? Allah yolunda harca, buyurdu" el-Bakara sûresi 2/2 15. âyeti bu hiyerarşiye daha net bir sıra çizer:
"Ne infak edeceklerini sana sorarlar. De ki, hayır olarak infak ettiklerinizi ebeveyninize, yakınlarınıza, yetimlere, yoksullara ve yolda kalmışlara (harcayın)."
Bir başka hadis-i şerif aynı derecelemeye değişik şartlara göre biraz değişik bir sıra çizer:
"Kişinin infak edeceği en hayırlı para (dinar) çoluk çocuğuna harcadığı, Allah yolunda (cihadda) bineğine harcadığı, yine Allah yolunda arkadaşlarına harcadığı paradır." Bir diğerinde ise:
"Allah yolunda (cihadda) infak ettiğin bir dinar, bir köle azat etmek için infak ettiğin bir dinar, bir yoksula sadaka olarak verdiğin bir dinar ve çolukçocuğuna harcadığın bir dinardan ecri en büyük olanı çolukçocuğuna harcadığındır" [1349] denir.
Rasulullah'ın hadislerinde de her çeşidiyle "infak" vurgu ile tavsiye ve teşvik görür. O herkesin, yarım hurma ile de olsa kendisini kurtarması gerektiğini, sadakanın rızkı çoğaltacağını, ömrü ve malı artıracağını, Rabbin gazabını dindireceğini, zafere sebep olacağını, malın bereketi olduğunu söyler. Zaten Allah da (cc) yapılan bir infakın yerinin Allah tarafından doldurulacağını haber verir. [1350] Yine Allah Rasûlü (sav) "infak" etmeyenin rızkının daraltılacağını, cömertliğin Allah'ın ahlâkından olduğunu, yoksullara arka çıkmanın kötü ölümü engelleyeceğini, sadakanın (bir paratoner gibi) belayı önlediğini... bildirir. [1351] Kısaca bütün çeşitleriyle infak İslâmın ikinci temel unsuru, "köprüsü" ve dünyayı düzene koyma aracı olarak görülür. [1352]
[1346] Bakara: 2/3
[1347] Kurtubî, 1/179.
[1348] Razî, 2/3.
[1349] Kurtubî, 1/179.
[1350] Sebe: 34/39
[1351] Bunlar ve benzeri hadisler için bkz., el-Bereke fi-fadli'l-sa'yı ve's-hareke, Beyrut, 1406 (1986) S. 83 vd.
[1352] Doç. Dr. Faruk Beşer, Fetvalarla Çağdaş Hayat, Nün Yayıncılık, İstanbul 1997: 517-520.