Eslemnur
Sat 6 November 2010, 12:50 am GMT +0200
2. Hz. Peygamber'in Sünneti
Kur'ân-ı Kerim'den sonra İslâm eğitim sisteminin dayandığı ikinci temel olan Sünnet de disiplin, mükâfat ve ceza konularında önemli bilgilerin yer aldığı bir kaynak hükmündedir. Hz. Peygamberin sünnetinde disiplin, mükâfat ve ceza konularında oldukça fazla doküman bulmak kabildir. Burada, sünnetin ilgili konulara bakış açısı, detaya inmeden, ana hatlarıyla belirlenmeye çalışılacaktır.
Hz. Peygamber'in sünnetinde eğitim, başlıbaşına incelenmesi gereken zenginliğe sahip bir konudur. Nitekim bu konuda çeşitli çalışmalar yapılmıştır.[217] O'nun yürüttüğü eğitimde, kullandığı metodlar da aynı zamanda İslâm eğitim sisteminin kaynakları arasındadır. [218] Hz. Peygamber'in, bu eğitim süreci içinde gerek toplum, gerekse aile ve çocuk eğitiminde kullandığı disiplin metodları, mükâfat ve ceza unsurları ise konumuzu direkt olarak ilgilendirdiğinden bu unsurları tek tek ele alarak incelemeye çalışacağız.
a. Hz. Peygamber'in Sünnetinde Disiplin Anlayışı
Hz. Peygamber, yürütmüş olduğu eğitimde özellikle insan psikolojisine uygun birtakım temel prensipler ortaya koymuştur. Bunlar muhatabı tanıma; derece derece ve yumuşaklıkla eğitme; hatayı yüze vurmama., gibi genel prensiplerdir.[219]Özellikle çocukların eğitiminde Hz.Peygamber onların kişiliklerinin ve kabiliyetlerinin gelişmesini sağlayacak bir prensip olan "adem-i müdahale" [220] ile tabiî arzu ve insiyaklarının engellenmesini ortadan kaldırmıştır. Gerçekten Hz. Peygamber'in sünnetinde çocuklara geniş bir hürriyet ve serbestinin tanındığı [221] göze çarpmaktadır. Bununla birlikte Hz. Peygamber, gerektiğinde çocukların disipline edilerek eğitilmeleri yönündeki hadîsleriyle konuya açıklık kazandırmış ve tatbikatıyla da bunun örneklerini hayatında yaşamıştır. Bunlar genellikle dine ve örfe aykırı durumlarda, Hz. Peygamber'in uyarısıyla gerçekleşen olaylardır. Sözgelimi, yemek yerken Hz. Peygamber, yemeğe besmeleyle başlayıp, sağ elle ve önünden yenilmesi gerektiğini ifade etmiş, buna uymayanlara sözlü ve fiilî müdahalelerle engel olarak doğru olanı yapmaya yöneltmiştir.[222] Yine cemaat adabında sağ tarafında durması gereken İbn Abbas'ı sol tarafdan sağ tarafına almıştır.[223] Aynı şekilde erkekler için haram kılınan [224] ipek elbise giymiş olan çocukları bundan menettiği ve hurma ağaçlarını taşlamasından dolayı şikayet edilen Rafi' b.Amr'a, hurma ağaçlarını taşlaması yerine, ağaçların altına düşen hurmaları yemesini öğütlediği,[225]rivayetlerden anlaşılmaktadır. Ailede kardeşler arasında sevgiyi sağlamada olduğu kadar, disiplinsizliği önlemede de önemli bir faktör sayılabilecek "kardeşler arası eşitlik" ilkesi, Hz. Peygamber'in disiplin anlayışına önemli bir örnektir. Zira kardeşler arasında eşit olmayan muamelelerin, çocuklarda birtakım davranış bozukluklarına yol açtığı bilinmektedir. Genellikle bu tür davranış bozuklukları çocukların cezalandırılmalarına sebep olmaktadır." "Çocuklarının senin üzerindeki haklarından biri de onlara eşit davranmandır." [226] hadîsi, bu tür -cezalandırmayla sonuçlanabilecek- davranış bozukluklarının ortaya çıkmasını önleyen bir pedagojik tavsiye hükmündedir. Öte yandan "Çocuklarınıza iyilik üzere olmaları hususunda yardımcı olunuz" [227] hadîsiyle de çocuğun hatalı davranışlar yapmasına engel olunması ve bu yolda azamî gayret sarfedilmesi istenmektedir.