sidretül münteha
Mon 13 June 2011, 02:03 pm GMT +0200
Ebü Hureyre'nin Hemmâm B. Münebbih Yoluyla Gelen Sahîfesi
Ebû Hureyre (r.a.) [98] ın (v. 58) topladığı sahîfeler de böyle mahvolmuştur; sâdece talebesi tâbirlerden Hemmâm b. Munebbİh[99] (v. ioi) [100]' in ondan rivayet ettiği sahîfe bize kadar gelmiştir. Bu sahîfe sonraları Hemmâm'a nisbet edilerek "Sahîfetu Hemmâm" diye tanınmıştır. Gerçekte ise bu, Ebû Hureyre'nin Hemmâm'a yazdırdığı sahîfedir. Bu sahîfeyi, asr-ı sâadette yazılan sahîfeler cümlesinden sayamıyoruz. Zîrâ Hemmâm H. 40 tarihine yakın bir zamanda doğmuş. Şeyhi Ebû Hureyre ise H. 58'de vefat etmiştir. Bu sahîfe -Hernrnâm'ın hocasının meclislerine devam ederek işittiği hadîslerin mecmuu olduğu için - mutlaka. Ebû Hureyre'nin vefatından önce, yani hicrî I. asrm ortalarında tedvîn edilmiş olmalıdır. Bu durum hadîslerin pek erken bir çağda tedvîn edildiğini gösteren ve hadîsler II. hicret asrının başlarından önce tedvîn edilmemiştir" şeklindeki yaygın, bir hatayı tashîh eden açık ve kesin bir ilmî neticedir.
Bu sahîfe, Hemmâm'm Ebû Hureyre'den rivayet ve tedvîn ettiği şekilde tam. ve kusursuz olarak bize intikal etmesi bakımından hadîs tedvininde pek mümtaz bir mevkie sahiptir. Abdullah b. cAmr b. 'Âs'ın zikri geçen "es-Sahîfetu's-sâdıka" sı gibi bu da "es-Sahîfetu's-sahîha[101] diye adlandırilsa yeridir. Kıymetli araştırıcı ve ilim adamı Dr. Muhammed Hamîduîlah bu sahîfenin Berlin ve Dimeşk'te bulunan birbirinin aynı iki nüshasını elde etmiştir[102] Bu sahîfede bulunan hadîslerin hepsinin Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inde bulunuşu,[103] ayrıca hadîslerin bir çoğunun Sahîhu Buhârî'nin muhtelif bâblarmda yer alışı[104] ona olan itimâdımızı daha çok kuvvetlendirmiştir. Hemmâm'ıa sahîfesinde 138 hadîs bulunmaktadır. [105] Hemmâm'ın kitaplara pek düşkün olduğunu onları te'mîn edip yazdığını, "kardeşi Vehb için kitaplar satın aldığını"[106] kitapları ve notlarını halka arzedip onlardaki hadîsleri yazdırdığını[107] bilmekteyiz.[108]
[98] Bk. Tehzîbu't-tehzîb, c. XII, s. 265, nr. 1216. Ebû Hureyre'nin birçoksahîfesi vardı. Bunları îbnu Vehb (Fethu'1-bârî, c. I, s. 184) ve .'Âmr b. Ümeyye ed-Damrî (Câmi'u beyâni'l-'ilm, c, I. s. 74) görmüşlerdir.
[99] Brockelmannj-bu sahîfenin H. 151'de vefat eden Hemmâm b. Mende'ye ait olduğunu zannetmiş, bu hatasını kitabının ne ikinci lab'mda, ne de Suppleman'mda tashih etmiştu. Bk. Brockelmann, Geschischte des Arab. Litter., c. I, s. 354.
[100] îbnu Hemmâm'm vefat tarihi, îbnu Sa'd'm et-Tabakât'mda (c. V, s. 396) kesin olduğu için biz onu tercih ettik; zîrâ et-Tabakât en eski kaynak eserlerden biridir. îbnu Hacer, Nevevî ve başkaları da onun 131 tarihinde vefat ettiğini söylemektedir. Belki de bu târih hatâsı, Îbnu Sa'd'm 101 veya 102 yılında ölmüştür.) şeklindeki sözünün tashîf edilmesiyle meydana gelmiştir. Sahîfetu Hemmâm'm sonundaki tashihler kısmına bk. s. 2.
[101] Keşfu'z-zunûn'da böyle geçmektedir.
[102] Her iki yazmanın da tavsifi için bk. Sahîfetu Hemmâm. s. 21-23.
[103] Ahmed b. Hanbel Müsned, c. II, s. 312-319.
[104] Sahîh-i Buhârî, Mısır, 1313, c. I, s. 34, 3g, 56, 64, 91; c. IV, s, 56, 63, 86, vs.
[105] Bu sahîfenin Hemmâm'a ait olduğunu bir taraftan bu rakam, diğer taraftan
da halk arasında yaygın oluşu isbat etmektedir. Zîrâ mevsuk kitaplarda da bu rakam verilmektedir. Nitekim. Tehzîbu't-tehzîb, c. XI, s. 67 nr. 106 da şöyle denmektedir: "Hemmâm, Ebû Hureyre'nin meclislerinde bulundu ve doğrudan doğruya ondan 140 kadar hadîs rivayet etti".
[106] Tehzîbu't-tehzîb c. XI, s. 67. nr. 106.
[107] Hatîbu'l-Bağdâdî, eI-Câmic li ahlâki'r-râvî ve âdâbi's-sâmi% c. VIII, v. 112.
[108] Dr. Subhi es-Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadîs Istılahları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 25-26.