hafiza aise
Tue 22 March 2011, 12:32 pm GMT +0200
5. Helal Ve Haramın Belli Olması
189. Nu'mân b. Beş îr (r.a)'tan rivayet edilmiştir:
Nu'mân, iki parmağıyla kulaklarına uzanıp- Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işittim:
Doğrusu helal belli, haram da bellidir. (Fakat) bunların arasında (helal mi, haram mı olduğu belli olmayan bazı) şüpheli şeyler vardır ki, insanlardan bir çoğu, onları bilmez. Buna göre kim bu şüpheli şeylerden sakınırsa, dinini ve ırzım kurtarmış demektir. [91] Kim de bu şüpheli şeylere dalarsa, harama dalmış olur. [92] Korunan bir yerin etrafıda hayvan otlatan çobanın hayvanlarını oraya kaçırması çok yakın olması gibi.
Dikkat edin ki! Her hükümdann bir korusu vardır.
Dikkat edin ki! Allah'ın korusu ise haram kıldığı şeylerdir.
Dikkat edin ki! Bedende bir et parçası vardır ki, bu parça işe yarayışlı olursa, bütün beden yarayışlı olur. Eğer (bu parça) bozuk olursa, bütün beden bozuk olur.
Dikkat edin ki! Bu (parça), kalptir. [93]
Bu hadis(in bu şekildeki metnin)i, Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir.
Tirmizî'de,'bu hadisi, "Allah'ın haram kıldığı şeylerdir" ifadesine kadar rivayet etmiştir.
Ebu Dâvud'da, bu hadisi, Harama dalmış olur" ifadesine kadar rivayet ermiştir.
Yine Ebu Davud'un bir rivayetinde, Resulullah (s.a.v) şqyle buyurmaktadır:
Doğrusu helal bellidir, haram da bellidir. (Fakat) bunlar arasında (helal mi, haram mı olduğu belli olmayan bazı) şüpheli şeyler vardır ki, [94] ben bu konuyu size bir örnekle anlatacağım:
Şüphesiz ki Allah, (girilmesi yasak olan) bir koru kurmuştur. [95] Biliniz ki, Allah'ın korusu, haram kıldığı şeylerdir. Şüphesiz hayvanlarını korunun etrafında otlatan kişi, her an o koruluğa dalabilir. Şüphesiz ki şüpheli şeylere dalan kişi de, (harama) her an cesaret edebilir. [96]
Nesâî'de, bu hadisi, Ebu Davud'un rivayeti doğrultusunda nakletmiştir. [97]
Yine konu ile ilgili bir rivayeti şu şekildedir:
"Helal bellidir, haram da bellidir. (Fakat) bunlar arasında (helal mi, haram mı olduğu belli olmayan bazı) şüpheli şeyler vardır. Buna göre kim, kendisince günah olma şüphesi olan bir şeyi terk ederse, haram olduğu açık olanı çoktan terk etmiş demektir. Kim de günah olması şüpheli olan şeye cesaret ederse, haram olduğu açık olan şeylere dalmaya yaklaşmıştır. Masiyetler (haramlar), Allah'ın korusudur. Korunun etrafında hayvanlarını otlatan kimse, her an oraya dalabilir. [98]
[91] Şüpheli şeylerden sakınan kişi, dini açısından noksanlıktan, ırz açısından da ayıplanma ve dedikodudan korunmuş olur. Buradaki "din" sözü, Allah'a; "ırz" sözü de, insanlara taalluk eden şeylerle ilgilidir, (ç)
[92] Bu sözün iki manaya ihtimali vardır:
1. Şüpheli şeyleri adet haline getirip onları devamlı yapan kişi nihayet haramları işlemeye cesaret edip haram işler.
2. Böyle bir kimse, dikkatsizliği adet edinip yavaş yavaş haramlara dalar, (ç)
[93] Buhârî, İman 39, BüyÛ1 2; Müslim, Müsâkât 107, 108 (1599); Ebu Dâvud, Büyü' 3 (3329, 3330}; Tirmizî, Büyü1 1 (1205); Nesâî, Büyü' 2; İbn Mâce, Fiten 14 (3984); Ahmed b. Hanbel, 4/267, 271
[94] Hattâbî (ö. 388/998}'ye göre; bu şüpheli şeyler, bazı insanlar için karışıktır. Yoksa bunlar, haddizatında karışık ve şüpheli, şeriatın aslında beyanı olmayan şeyler değildirler. Çünkü yüce Allah, hakkında hüküm bulunması gereken hiçbir şeyi delilsiz ve beyansız bırakma-mıştır. Şu da var ki, beyan; herkesin bilebileceği açık beyan ve usul ilmine önem veren, nasların manalarını iyice anlayan, kıyas ve istinbat yollarını bilen ilim adamlarının dışında kimsenin anlayamayacağı gizli beyan olmak üzere iki çeşittir. Hadisteki, "onları, insanların çoğu bilmezler" ifadesi, bu söylenilenlerin doğruluğuna delildir.
Daha sonra Hattâbî, bir şeyin hükmünde şüphe eden kişinin durması ve şüpheden korunması gerektiğini, aksi takdirde harama düşebileceğini ifade eder. İşte tespiti zor olan ve hükmü ancak alimler tarafından çıkartılabilenler bunlardır. Alimler, ya nalsa yada başka bir delille bu tür şeylerin hükümlerini istinbat ederler. Onu, ya haram yada helal sınıfına dahil ederler. Fakat bazen olur ki, müctehidin, bir şeyin hükmünü delillerden ictihad ederek ortaya çıkarması da mümkün olmaz. O zaman o şey, şüpheli olarak kalır. Peki bu durumda olan şeylere nu hüküm verilecektir? Kadı İyaz (ö. 544/1149} bu konuda;
1. Bu tür şeyler helaldir,
2. Bu tür şeyler haramdır,
3. Bunlarla ilgili hiçbir hüküm verilmez' şeklinde üç görüşün olduğunu bildirir. Şüpheli şeylere tam olarak haram yada helal denilmemekle birlikte, bunlardan kaçınmanın daha uygun olduğunda şüphe yoktur. Çünkü Peygamber (s.a.v), bir hadisinde; "Sana şüphe veren şeyi bırak, şüphe ermediğini yap" buyurmaktadır.
Demek oluyor ki, haram yada helal olduğu konusunda kesin bir hüküm bulunmayan şeylerin haram olduğuna fetva verilmese de, onları işlemekten kaçınmak daha uygundur. Yalnız daha İyi olanla amel edeceğim diye vesveseye düşmemek, vesvese ile daha iyi olanı birbirine karıştırmak gerekir, (ç)
[95] Hz. Peygamber (s.a.v), haram olduğu apaçık olan şeyleri koruya, haram mı, yoksa helal mi olduğu şüpheli olan şeyleri de, korunun etrafına benzetmiştir.
Yine Resuluilah (s.a.v), günah olup olmadığı şüpheli olan şeyleri yapan kişiyi, korunun etrafında hayvan otlatan çobana benzetmiş ve bu çobanın hayvanlarının her an koruya girmesi muhtemel olduğu gibi, şüpheli şeyleri yapanların da her an günaha dalabileceklerini bildirmiştir, (ç)
[96] Ebu Dâvud, Büyü1 3 (3329)
[97] Nesâî, Büyü'2,
[98] Buhârî, Büyü12
189. Nu'mân b. Beş îr (r.a)'tan rivayet edilmiştir:
Nu'mân, iki parmağıyla kulaklarına uzanıp- Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işittim:
Doğrusu helal belli, haram da bellidir. (Fakat) bunların arasında (helal mi, haram mı olduğu belli olmayan bazı) şüpheli şeyler vardır ki, insanlardan bir çoğu, onları bilmez. Buna göre kim bu şüpheli şeylerden sakınırsa, dinini ve ırzım kurtarmış demektir. [91] Kim de bu şüpheli şeylere dalarsa, harama dalmış olur. [92] Korunan bir yerin etrafıda hayvan otlatan çobanın hayvanlarını oraya kaçırması çok yakın olması gibi.
Dikkat edin ki! Her hükümdann bir korusu vardır.
Dikkat edin ki! Allah'ın korusu ise haram kıldığı şeylerdir.
Dikkat edin ki! Bedende bir et parçası vardır ki, bu parça işe yarayışlı olursa, bütün beden yarayışlı olur. Eğer (bu parça) bozuk olursa, bütün beden bozuk olur.
Dikkat edin ki! Bu (parça), kalptir. [93]
Bu hadis(in bu şekildeki metnin)i, Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir.
Tirmizî'de,'bu hadisi, "Allah'ın haram kıldığı şeylerdir" ifadesine kadar rivayet etmiştir.
Ebu Dâvud'da, bu hadisi, Harama dalmış olur" ifadesine kadar rivayet ermiştir.
Yine Ebu Davud'un bir rivayetinde, Resulullah (s.a.v) şqyle buyurmaktadır:
Doğrusu helal bellidir, haram da bellidir. (Fakat) bunlar arasında (helal mi, haram mı olduğu belli olmayan bazı) şüpheli şeyler vardır ki, [94] ben bu konuyu size bir örnekle anlatacağım:
Şüphesiz ki Allah, (girilmesi yasak olan) bir koru kurmuştur. [95] Biliniz ki, Allah'ın korusu, haram kıldığı şeylerdir. Şüphesiz hayvanlarını korunun etrafında otlatan kişi, her an o koruluğa dalabilir. Şüphesiz ki şüpheli şeylere dalan kişi de, (harama) her an cesaret edebilir. [96]
Nesâî'de, bu hadisi, Ebu Davud'un rivayeti doğrultusunda nakletmiştir. [97]
Yine konu ile ilgili bir rivayeti şu şekildedir:
"Helal bellidir, haram da bellidir. (Fakat) bunlar arasında (helal mi, haram mı olduğu belli olmayan bazı) şüpheli şeyler vardır. Buna göre kim, kendisince günah olma şüphesi olan bir şeyi terk ederse, haram olduğu açık olanı çoktan terk etmiş demektir. Kim de günah olması şüpheli olan şeye cesaret ederse, haram olduğu açık olan şeylere dalmaya yaklaşmıştır. Masiyetler (haramlar), Allah'ın korusudur. Korunun etrafında hayvanlarını otlatan kimse, her an oraya dalabilir. [98]
[91] Şüpheli şeylerden sakınan kişi, dini açısından noksanlıktan, ırz açısından da ayıplanma ve dedikodudan korunmuş olur. Buradaki "din" sözü, Allah'a; "ırz" sözü de, insanlara taalluk eden şeylerle ilgilidir, (ç)
[92] Bu sözün iki manaya ihtimali vardır:
1. Şüpheli şeyleri adet haline getirip onları devamlı yapan kişi nihayet haramları işlemeye cesaret edip haram işler.
2. Böyle bir kimse, dikkatsizliği adet edinip yavaş yavaş haramlara dalar, (ç)
[93] Buhârî, İman 39, BüyÛ1 2; Müslim, Müsâkât 107, 108 (1599); Ebu Dâvud, Büyü' 3 (3329, 3330}; Tirmizî, Büyü1 1 (1205); Nesâî, Büyü' 2; İbn Mâce, Fiten 14 (3984); Ahmed b. Hanbel, 4/267, 271
[94] Hattâbî (ö. 388/998}'ye göre; bu şüpheli şeyler, bazı insanlar için karışıktır. Yoksa bunlar, haddizatında karışık ve şüpheli, şeriatın aslında beyanı olmayan şeyler değildirler. Çünkü yüce Allah, hakkında hüküm bulunması gereken hiçbir şeyi delilsiz ve beyansız bırakma-mıştır. Şu da var ki, beyan; herkesin bilebileceği açık beyan ve usul ilmine önem veren, nasların manalarını iyice anlayan, kıyas ve istinbat yollarını bilen ilim adamlarının dışında kimsenin anlayamayacağı gizli beyan olmak üzere iki çeşittir. Hadisteki, "onları, insanların çoğu bilmezler" ifadesi, bu söylenilenlerin doğruluğuna delildir.
Daha sonra Hattâbî, bir şeyin hükmünde şüphe eden kişinin durması ve şüpheden korunması gerektiğini, aksi takdirde harama düşebileceğini ifade eder. İşte tespiti zor olan ve hükmü ancak alimler tarafından çıkartılabilenler bunlardır. Alimler, ya nalsa yada başka bir delille bu tür şeylerin hükümlerini istinbat ederler. Onu, ya haram yada helal sınıfına dahil ederler. Fakat bazen olur ki, müctehidin, bir şeyin hükmünü delillerden ictihad ederek ortaya çıkarması da mümkün olmaz. O zaman o şey, şüpheli olarak kalır. Peki bu durumda olan şeylere nu hüküm verilecektir? Kadı İyaz (ö. 544/1149} bu konuda;
1. Bu tür şeyler helaldir,
2. Bu tür şeyler haramdır,
3. Bunlarla ilgili hiçbir hüküm verilmez' şeklinde üç görüşün olduğunu bildirir. Şüpheli şeylere tam olarak haram yada helal denilmemekle birlikte, bunlardan kaçınmanın daha uygun olduğunda şüphe yoktur. Çünkü Peygamber (s.a.v), bir hadisinde; "Sana şüphe veren şeyi bırak, şüphe ermediğini yap" buyurmaktadır.
Demek oluyor ki, haram yada helal olduğu konusunda kesin bir hüküm bulunmayan şeylerin haram olduğuna fetva verilmese de, onları işlemekten kaçınmak daha uygundur. Yalnız daha İyi olanla amel edeceğim diye vesveseye düşmemek, vesvese ile daha iyi olanı birbirine karıştırmak gerekir, (ç)
[95] Hz. Peygamber (s.a.v), haram olduğu apaçık olan şeyleri koruya, haram mı, yoksa helal mi olduğu şüpheli olan şeyleri de, korunun etrafına benzetmiştir.
Yine Resuluilah (s.a.v), günah olup olmadığı şüpheli olan şeyleri yapan kişiyi, korunun etrafında hayvan otlatan çobana benzetmiş ve bu çobanın hayvanlarının her an koruya girmesi muhtemel olduğu gibi, şüpheli şeyleri yapanların da her an günaha dalabileceklerini bildirmiştir, (ç)
[96] Ebu Dâvud, Büyü1 3 (3329)
[97] Nesâî, Büyü'2,
[98] Buhârî, Büyü12