müzzemmil
Mon 19 September 2011, 10:23 pm GMT +0200
4. Fakirlik-Darlık-Sıkıntı
Kur'ân-ı Kerim'de, yaptıkları nankörlük neticesinde geçmiş milletlere verilen cezalar arasında, fakirlik, darlık ve sıkıntı da zikredilmektedir. Mülk Allah'ındır. Dilediğine dilediği ölçüde veren de, alan da O'dur. Dilediğini yücelten ve alçaltan da yine O'dur (bkz. Âl-i Imran, 3/26). Allah, dilediğinin rızkını bollaştırır, dilediğininkini de daraltır.(bkz R'ad, 13/26; Rûm, 30/37; Sebe', 34/36 vb.). Ancak milletlerin, toplumların ve bireylerin hayatında çalışma, çabalama ve gayretin, rızkın teminindeki rolü önemlidir. Her türlü gayret ve çalışma yapılarak, neticeyi Allah'tan beklemek, islam'ın temel prensibidir. ''Bilsin ki insan için kendi çalışmasından başka bir şey yoktur." (Necm, 53/39) âyetinde belirtilen ilâhî mesaj, ister maddî ve isterse manevî olsun bütün faaliyetlerin özü ve hülasasıdır. Ancak, AHah Teâlâ'nm dilediği zaman nimetleri bol bol vereceğine ve istediği zaman çekip alacağına inanmakta, İslam'ın temel akidesini oluşturur.
Biz burada, çalışma, tevekkül, rızık gibi konuları ele alacak değiliz. Biz, sadece fakirliğin veya zenginliğin, Allah vergisi olduğu inancına sığınarak, kolaycılığın ve teslimiyetçiliğin İslam'da asla yerinin olmadığını vurgulamak istedik. Ayrıca fakirliği bir fazilet gibi kabul etmek isteyen anlayışın yanlışlığına da işaret etmeyi arzu ettik.
Peygamber Efendimiz, "Ey Allah'ım! Cehennem ve kabir azabından sana sığınırım. Zenginlik ve fakirlik fitnesinin şerrinden de sana sığınırım" [415] buyurarak fakirliğin bir fitne olduğunu ifade etmişlerdir. Yine, "Allah'ım! küfürden, fakirlikten ve kabir azabından sana sığınırım"[416] beyanı ile fakirliği küfürle beraber zikretmiştir. Bir başka hadislerinde ise, "Allah'ım! Fakirlikten, zayıflıktan, hor ve hakirlikten, zulmetmekten ve zulme uğramaktan sana sığınırım"[417] buyurmuşlardır. "Fakirlikten, zayıflıktan, hor ve hakirlikten, zulmetmek ve zulme uğramaktan Allah'a sığının" [418] emriyle de fakirliğin zulüm ve zilletle eş değer olduğunu ve Allah'a sığınılması gereken bir husus olduğunu belirtmişlerdir.
Şayet fakirlik bir fazilet, bir meziyet ve arzulanan bir durum olsaydı, Allah Resulü onu küfürle, fitne ile, zulüm ile bir zikreder miydi? Fakirlik, fitnenin, zulmün oluşmasına sebep oiur. Fakirlik küfre götüren bir yoİdur. Allah Teâlâ, bir topluma fakirlik belasını verdiğinde o toplumda en başta dinî, ahlakî ve insanî değerler tehdit altına girer. Güvenlik, asayiş, huzur, emniyet, toplumsal barış, birlik ve beraberlik velhasıl milleti millet yapan yüce değerlerin tümü yıpranmaya maruz kalır. Bir toplum için en sarsıcı musibet fakirliktir. Fakir olan birey, toplum, millet ve devletler, küreselleşen bugünkü dünyamızda ezilmeye, zulme, baskıya, maddi ve manevî her türlü tehdide açıktırlar. Kendilerini hür sansalar bile, dinî, millî, kültürel ve ahlakî açıdan bağımsızlıklarını kaybetmeye mahkumdurlar. Bu açıdan bir toplum için fakirlik bir musibet ve bir ilâhî cezadır.
Yukarıdaki tespitimizi yaparken şu hususu da elbette göz önünde bulundurmaktayız. Her şey Allah Teâlâ'nın takdiri ve dilemesi ile olur. Allah, dilediğini zengin, dilediğini fakir yapar, dilediğinin rızkını genişletir ve dilediğinin rızkını da daraltır (bkz. Tevbe, 9/28; Ra'd, 13/ 26; Nahl, 16/71; İs-râ, 17/30; Nûr, 24/32,Kasas, 28/82; Ankebût, 29/62; Rûm, 30/37; Sebe', 34/36 39; Zümer, 39/52; Şûra, 42/12 vb). Bir insan bütün çabalarına rağmen zengin olamaya bilir. Bunun yanında hiç ummadığı bir şekilde servete de kavuşabilir. İnsan kendisi hakkında takdir edileni bilemez. Ona düşen elinden gelen gayreti ve çabayı sarf ederek neticeyi Ailah'a havale etmektir. "Nasılsa her şey Allah'ın takdiri ve tespiti ile olmaktadır" şeklinde peşinen bîr teslimiyetin içine girerek atıl davranmak asla doğru değildir. Fakirliğin bir iftihar vesilesi sayılacağına dair şu hadis zikredilmektedir: "Fakirlik benim beğendiğim bir husustur, onunla iftihar ederim."[419] İbn Hacer (Ö. 852/1448} bu hadisin batıl ve uydurma olduğunu zikretmektedir. Bu hadisin yalan ve senedinin de zayıf oiduğu ayrıca zikredilmiştir.[420]
Bu konuda bize ışık tutacak Kur'ân âyetlerine bir göz atalım. "Biz hangi ülkeye bir peygamber gönderdiysek, oranın halkını, (peygambere baş kaldırdıklarından ötürü bize) yalvarıp yakarsınlar diye mutlaka yoksulluk ve darlıkla sıkmışızdır." (A'raf, 7/94)
Allah Teâlâ, helak edilen kasabaların, ülkelerin herhangi birine peygamber gönderdiğinde, önce halkını fakirlik, darlık, hastalık ve ihtiyaçlarla sık-tığmı beyan etmektedir. Böylelikle onlar, yalvarsmlar, yakarsmlar, kibirlerinden vazgeçip hakka boyun eğsinler. Allah, daha sonra onlara bolluk, sağ-iık ve afiyet verdiğini ise şu âyetle beyan buyurmaktadır; "Sonra da kötüİü-ğü değiştirip yerine iyilik getirdik. Nihayet çoğaldılar ve atalarımızda böyle sıkıntı ve sevinç yaşamışlardı" dediler. Biz de onları, kendileri farkına varmadan ansızm yakaladık." (A'raf, 7/95)
Elmah'iınm beyanına göre, onlar hem acı hem tatlı şeylerle fiilen imtihan edildiler. İlk önce söz dinlemedikleri, dikbaşlılık ettikleri için yumuşa-sınlar diye hem mal, hem de beden yönüyle darlığa itildiler. Sonra da bu darlık, azap verme ve cezalandırmaya yönelik olmayıp, terbiye amacıyla olduğu için, darlık genişliğe dönüştürülmüştür (bkz. Elmalıh, a.g.e., IV, 83). Fakirlik ve sıkıntının ardından Allah onlara bol bol mal ve evlatlar vererek denemiş, ama onlar bu denemeyi değerlendirememişler ve atalarının zaman zaman fakirlik darlık, sıkıntı, zenginlik ve sevinç İçinde yaşamış olmalarını kendileri için bir teselli kaynağı saymışlardır. İlâhî uyan ve ikazlara hiç aldırış etmemişler ve neticede nankörlüğün cezasını ağır olarak çekmişlerdir. Kur'ân-s Kerim'in şu âyetinde bunu bariz bir şekilde görmekteyiz.
"Şüphesiz ki, senden önceki ümmetlere de peygamber gönderdik. Bize yalvarsmlar diye onları darlık ve sıkıntı ile yakalayıp cezalandırdık." (En'am, 6/42)
Elmalı'h bu âyeti şöyle tefsir eder: "Ey Muhammed sen emin ol ki, senden önce birçok ümmetlere biz peygamber gönderdik. Onlar, peygamberleri tanımadılar ve küfrettiler. Bu yüzden biz de onları şiddetli fakirlik, geçim darlığı ve âfetlerle sıktık, fakirlik ve zaruretle tuttuk, baskı yaptık ki, bize yalvarsmlar, düşüklüklerini anlayıp İsyanlarına tevbe etsinler, affımıza sığınsınlar. Bu durumda tevbe etmemeleri ve yalvarmaları mümkün ve muhtemel İdi. Baskımız kendilerine geldiği sırada boyun eğip sığmsalardi bu onların lehine olurdu. Fakat onlar sığınmadılar, gittikçe kalpleri kaülaştı. Uyanma kabiliyetini kaybettiler, fakirliğe ve zarurete alıştılar." [421]
Başlangıçta fakirlik ve ihtiyaç, mahlûkun aslî yokluğunun gereği ve mahiyetinin lüzumlu unsuru olduğunu ifade eden Elmah'h, onu def eden ve yok edenin de Allah olduğunu belirtir. Elmalı'h, o rahmetin eksilmesiyle ortaya çıkan fakirlik, zaruret ve sıkıntının, isyankar ve serseri insanlara kurtuluş ve kulluk hissi uyandıracak bir fiilî alâmet ve ilâhî hatırlatıcı olduğunu ve bunun ihtar edilen manayı anlayanlar için bir nimet olduğunu söyler.[422]
Allah Teâlâ'nm, İsrailoğullarma çeşitli nimetler ihsan ettiğini belirtmiştik. Bu nimetler Kur'ân'ın çeşitli yerlerinde zikredilmiştir. Firavun onlara en şiddetli baskıyı uyguluyor, yeni doğan erkek çocuklarım öldürtüyor, kadınlarını ise sağ bırakıyordu (bkz. Bakara, 2/49). Bu şekilde îsrailoğullarıh-dan öldürülen çocukların toplamı, dokuzyüzdoksarıbine ulaştığı söylenm ektedir. Bunun sebebi de, doğacak bir çocuğun Firavun'un hükümetini yok edeceği hakkında kâhinlerin verdiği bir haber veya Firavun'un gördüğü bir rüya olduğu söylenir (bkz. Elmah'h, a.g.e., I, 294, sadeleştirilen eserden)
Allah, onları böyle bir belâdan, Firavun'un ve askerlerinin takibinden korumuştur {bkz. Şuarâ, 26/60-68). Allah Teâlâ Hz.Musa'yı ve ona inanan kimseleri kurtarmış ve onlara denizi yararak bir yol yapmıştır (bkz. Bakara, 2/50). Ayrıca onları bulutla gölgelendirmiş ve onlara bıldırcın eti ve kudret helvası ihsan etmiştir. Ama onlar buna rağmen zulüm ve nankörlük etmeye devam etmişlerdir (bkz. Bakara, 2/57).
Hiçbir kimsenin ve toplumun nail olmadığı nimetlerle, bıldırcın eti ve kudret helvalanyla hayatlarını sürdüren îsrailoğuiları, belki de insanlık tarihinin en nankör milleti olduklarını şu sözleriyle ortaya koymuşlardır. "Hani siz (verilen nimetlere karşıhk):Ey Musa! Bir tek yemekle yetinmeyiz; bizim için Rabbine dua et de yerin bitirdiği şeylerden, sebzesinden, hıyarından, sarımsağından, mercimeğinden, soğanından bize çıkar, dediniz. Musa ise; daha iyiyi daha kötü ile değiştirmek mi istiyorsunuz? O halde, şehire inin. Zira istedikleriniz sizin için orada var, dedi. işte (bu hadiseden sonra) üzerinize aşağılık ve yoksulluk damgası vuruldu. Allah'ın gazabına uğradılar. Bu musibetler (onların başına), Allah'ın âyetlerini inkara devam etmeleri, haksız olarak peygamberleri öldürmeleri sebebiyle geldi. Bunların hepsi, sadece isyanları ve taşkınlıkları sebebiyledir" (Bakara, 2/61).
Cenab-ı Hak, onların üzerine zillet ve meskenet damgasını vurdu. Bu sebeple onlar, aşağılandılar, hakarete uğradılar, ağır vergilere, fakirliğe, ezikliğe ve baskıya mahkum oldular. Ve nihayet, Allah'ın gazabına uğradılar, devletleri yıkıldı, cemiyetleri dağılıp perişan oldular. Ayette geçen "meskenet" kelimesi, fakirlik, yoksulluk ve şiddetli sıkıntı anlamındadır.[423]
Fakirlik, yoksulluk ve şiddetli sıkıntı toplumu kemiren bir urdur. Sosyal patlamaların, dalgalanmaların en önemli nedenleri arasında fakirlik gelir. Toplumda kin, nefret ve düşmanlığı körükleyen, besleyen, itimat ve güveni yok eden fakirliktir. İstiklal ve hürriyetin sarsılmasında ve belki de yok olmasında en büyük etken fakirliktir. Bu açıdan İsrailoğullarına musallat edilen fakirlik, sıkıntı ve darlık ibret alınması gereken bir hadisedir.
Oniar kendilerine verilen nimetlerin kadrini bilmeyerek, şükrü ve itaati bir yana bırakarak terbiye hududunu aşmışlar "Ey Musa! Biz tek çeşit yemeğe artık kesinlikle katlan amaya cağız. Yeter artık, her gün bıldırcın eti ve kudret helvası yemekten bıktık, usandık. Rabbine dua et de, bize toprağın bitirdiği şeylerden; yetiştirdiği sebzelerden, kabak, hiyar, sarımsak, mercimek ve soğanından çıkarsın" sözleriyle nazaketsizliklerini ortaya koymuşlardır. Elmalı'hnm işaret ettiği gibi,"Rabbimize dua et" diyecek yerde, edepsizce "Rabbine dua et" diye imansızlık eseri göstermemeleri gerekirdi.[424]
Seyyid Kutub'un belirttiğine göre, Israiloğuliarınm tarihinde görülen simsiyah inkar, küfür, doğru yolda olanlara karşı inat, hiçbir milletin tarihinde görülmüş değildir. Peygamberlerini öldürenler, kesenler, testere ile biçenler onlardır. Küfrün en çirkini ile hakkı inkar edenler onlardır, ilâhî hududu en kötü şekilde aşanlar da yine onlardır.[425]
Nimetlere karşı nankörlük eden bireylere, toplumlara, milletlere uygu-ianan ilâhî cezaların; fakirlik, sıkıntı ve darlık gibi musibetlerin olduğunu yukarıdaki misallerden anlamaktayız. Nankörce davranan, şükür ve itaatten kaçan bir kimsenin, bir toplumun veya bir mlletin elinden servet ve zenginliğin alındığına Kur'ân işaret etmektedir. Kur'ân'ın vurguladığı bu gerçek, şimdiki zamanı kapsadığı gibi, geleceği de kucaklamaktadır, iman ve irfan gözüyle meselelere baktığımız da günümüzün toplumsal hayatında, bu Kur'ânî işaretlerin tahakkuk ettiğini görebiliriz. [426]
[415] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, IV, 57, 207
[416] Ebû Dâvud, es-Sünen, Edeb, 101; Nesâi, es-Sünen, Sehv, 90, İstiâze, 16, 29; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, V, 39, 42, 44
[417] Nesâi, es-Sünen, İstiâze, 14, 16; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, V, 305,325,354
[418] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II, 540
[419] Aclûni, Keşfu'1-Hafâ, II, 87
[420] Bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 87
[421] Bkz. Elmahii, a.g.e., III, 424
[422] Bkz. Elmahh, a.g.e., III, 424
[423] Taberİ, a.g.e., c. I, ez. I, 250; Râzî, a.g.e., III, 95; Kurîubi, Ahkâmu'l-Kurân, e. I, ez. I. 402
[424] Bkz. Elmalılı, a.g.e., I, 309 (sadeleştirilmiş eserden)
[425] Bkz. Seyyİd Kutııb, a.g.e., I, 74-75
[426] Kerim Buladı, Kur’an’da Nankörlük Kavramı, Pınar Yayınları:417-421.