neslinur
Tue 20 July 2010, 05:52 pm GMT +0200
Beyrunî'den Kopernik ve Galile'ye...
DÜNYANIN DÖNDÜĞÜNÜ KOPERNİK'TEN 500 YIL ÖNCE KİM SÖYLEMİŞTİ?
Mehmet DİKMEN
Türkistan'ın Hive şehrinde 973 yılında doğan Beyrunî, hayatı boyunca 113'ten fazla eser kaleme almıştır. Geometri ve Trigonometri'de büyük bir varlık göstermiştir. Fakat o, asıl başarısını, astronomi alanında ortaya koymuştur. Yıldızların uzaklığını, yüksekliğini ve açılarını tesbite yarayan usturlab denilen ölçüm âletlerini geliştirmiş; bunun yanısıra yeni yeni âletler yapmıştır.
Beyrunî, kendi yaptığı âletlerle, dünyanın çapını ve ekliptik eğilimini de doğruya çok yakın bir şekilde hesaplamıştır. "Kanunu'l-Mes'udi fi'l hey'e ve'n-nücum" adlı eseri, dünyada yazılmış ilk astronomi kitaplarından biri sayılabilir.
Beyrunî'nin bilinmesi gereken önemli bir yönü de, Kâinata âit kendinden önceki görüşleri sarsması, dünyanın kendi ekseni etrafında ve güneşin çevresinde döndüğünü, Kopernik ve Galile'den 500 yıl kadar önce, ilmî bir şekilde açıklamasıdır.
Bu konuda, Dr. Sigrid Hunke şöyle demektedir: "Daha 1000 senesinde Beyrunî, Kopernikvâri dönüşü izah etmişti. Batı bunun farkına varmadığı için, bu açıklama, astronomi ilmine âit düşünce sahasında kaldı. Beyrunî'ye göre, gündüz ve gece değişikliğini yapan güneş değildi. Aksine kendi ekseni etrafında dönen, gezegenlerle birlikte güneşin etrafını da dolaşan Dünya idi. Dünya, gezegenlerle birlikte yer değiştirmekte, güneşin etrafında bir devri tamamlamaktaydı. Kopernik'in eserinin ortaya çıkışından çok önce ortaya atılan bu ateşli iddia, Hristiyan düşüncesine ve İncil'in sözlerine aykırı düştüğünden "Hristiyan Batı", bu iddiayı kabul etmedi. Yüzlerce yıl sonra, ne Kopernik, ne de astronom arkadaşları, Hristiyan dinine aykırı düşen bu iddiayı, karşılaştıkları gizli açık baskılar bir yana, teleskop olmaksızın mevcut gözlem aletleriyle isbat edebilecek durumda değillerdi. Onun için toplumun tasvibini sağlayıncaya kadar, aradan bir asırdan fazla bir zaman geçmesi gerekmişti. Oysa Beyrunî'nin olağanüstü açıklaması, o zaman ne kadar az yardımcı araçlara dayandırılmıştı."[259]
Kopernik Fikrini 30 Yıl Sakladı
Polonya'nın Torun şehrinde 1473'te doğan Kopernik, 18 yaşında Crocovia Üniversitesi'ne girdi. Burada tanıştığı ünlü astronom ve matematikçi Albert Brudzewski'nin te'siriyle astronomiye karşı büyük bir ilgi duymaya başladı. Daha sonra Polonya Üniversitesi'nde hukuk öğrenimi gördü. Tahsilini tamamlayıp memleketine geri döndüğünde, bir köye çekildi. Yakından ilgi duyduğu astronomi ile ilgili çalışmalara girişti. Gözlemevi olarak kullandığı bir kaleye, bazı astronomi âletleri yerleştirerek çeşitli gözlemlere başladı. Bu çalışmalar neticesinde, o günkü Batı'nın astronomi anlayışını kökünden sarsacak meşhur eserini kaleme aldı. "Gökkürelerin Dönüşü" adlı bu eserinde Kopernik, dünyanın kendi etrafında ve güneşin çevresinde döndüğünü ve bu dönüşü bir yılda tamamladığım söylüyordu. Dünya gibi diğer gezegenlerin de güneş etrafında döndüğünü iddia ediyordu. Ne yazık ki Kopernik, bu konudaki ilmî açıklamalarını serbestçe neşredemedi. Eserini kendi el yazısı ile yazıp, güvendiği bir bilgin arkadaşına gönderdi. Israrlara rağmen, göreceği tepkilerden çekinerek, bu kanaatini 30 yıl gizlemek zorunda kaldı. Nihayet bir gün yakın bir arkadaşı, onu eserini neşir konusunda ikna etti. Yine de Kopernik, kiliseden ve çağının sözde aydınlarından öylesine korkuyordu ki, yazdığı önsözde: "Bu kitabı dilerseniz okuyun, ama içindeki görüş ve iddiaları ciddîye almayın." cümlesine yer veriyordu.
Eserin ilk baskısı eline geçtiğinde, Kopernik son anlarını yaşıyordu. Gerçekten de 3-5 suskun ilim adamının dışında, Kopernik'in bu iddialarım ciddiye alan pek çıkmadı.[260]
Dünya Dönüyor Dediği İçin Engizisyona Çıkan İtalyan Bilgin: Galile
Galile, 1564 yılında, İtalya'nın Piza şehrinde doğdu. 1581'de girdiği Piza Üniversitesi'nden 1589'da mezun oldu. Burada yardımcı profesör olarak göreve başladı.
Galile, Kopernik'in fikirlerini öğrenmişti. Ona hayrandı. Fakat kilise, onu "sapık fikirli" olarak ilân ettiğinden, açıktan sahip çıkamıyordu.
Galile çalışmalarını ilerletip kuvvetli deliller bulunca, kanaatlerini açıkça söylemeye başladı. "Kâinatın merkezinin dünya değil güneş olduğunu, gezegenlerin ve dünyamızın güneş etrafında döndüğünü" ileri sürüyordu. Bu iddialara, kilisenin yanısıra, devrin bilgin ve aydınları da karşı çıktılar. Kiliseye göre Galile, İncil'e karşı geliyordu. İncil'deki bir sözün yorumundan, onlar kâinatın merkezinin dünya olduğu sonucunu çıkarıyorlardı. Galile, İncil'in sözünün doğru, fakat yorumunun yanlış olduğunu söyleyerek karşılık veriyordu.
Nihayet, kendisi Roma'ya çağrıldı ve orada Engizisyon Mahkemesi tarafından ortaya attığı görüşlerle dine karşı çıkmak suçundan yargılandı. 22 Haziran 1633 günü, Engizisyon Mahkemesi şu karara varmıştı: "Galile kiliseye karşı işlediği suçları ve küfürleri samimiyetle, temiz bir kalb ve inançla geri almazsa, mahkeme tarafından ömür boyu hapse mahkûm edilecektir."
Yaşlı ilim adamı, kilise hey'eti önünde diz çöktü, titrek bir sesle kilisece küfür sayılan iddialarını bir daha kimseye öğretmiyeceğine ve bunlardan nefret ettiğine dair yemin etti. Kendisine uzatılan ve üzerinde işlediği bütün günahlar teker teker yazılı olan kâğıdı titreyen elleriyle imzaladı. Mahkeme salonundan çıkarken, kendi kendine şu sözleri mırıldandığı duyuldu: "Ben ne dersem diyeyim, dünya yine de dönüyor."
Mahkeme, Galile'yi her ne kadar serbest bırakmışsa da, 8 Ocak 1642'de ölünceye kadar, onu gözaltında tutmaya devam etmiştir.[261]
350 Yıl Sonra Gelen Beraat
Galile hakkında verilen mahkûmiyet kararı, yıllar boyu Vatikan ve ilim dünyası arasındaki ilişkilerin gergin kalmasına sebeb olmuştur. Nihayet Papa II. Jean Paul 1979'da Papalık Bilimler Akademisi'nin önünde yaptığı bir konuşma ile, bilim ile inançlar arasında herhangi bir ayrılık olmadığını ifade etmiştir. Beraberliğin bir nişanesi olarak da, Galile'ye itibarının iade edileceğini söylemiştir.
Papa II. Jean Paul, 1980'de çeşitli ilim adamları, din bilginleri ve tarihçilerden oluşan bir komisyonu, Galile dâvasını yeniden incelemek üzere görevlendirmiştir.
Bu komisyon, neticede, kilisenin Galile'yi mahkûm etmekle büyük hata işlediğini kabul etmiştir. Böylece Galile, 350 yıl önce tahkir edilerek mahkûm edildiği kilise tarafından beraat ettirilerek aklanmış, itibarı geri verilmiştir.[262]
Kaynaklar:
Yıllarboyu Tarih, Şubat 1982. s. 4.
a.g. dergi, Nisan 1984, s. 46-47.
Bilim ve Teknik, sayı: 120, s. 14.
Tercüman Bilimler Ansiklopedisi, c. 1, s. 66.[263]
DÜNYANIN DÖNDÜĞÜNÜ KOPERNİK'TEN 500 YIL ÖNCE KİM SÖYLEMİŞTİ?
Mehmet DİKMEN
Türkistan'ın Hive şehrinde 973 yılında doğan Beyrunî, hayatı boyunca 113'ten fazla eser kaleme almıştır. Geometri ve Trigonometri'de büyük bir varlık göstermiştir. Fakat o, asıl başarısını, astronomi alanında ortaya koymuştur. Yıldızların uzaklığını, yüksekliğini ve açılarını tesbite yarayan usturlab denilen ölçüm âletlerini geliştirmiş; bunun yanısıra yeni yeni âletler yapmıştır.
Beyrunî, kendi yaptığı âletlerle, dünyanın çapını ve ekliptik eğilimini de doğruya çok yakın bir şekilde hesaplamıştır. "Kanunu'l-Mes'udi fi'l hey'e ve'n-nücum" adlı eseri, dünyada yazılmış ilk astronomi kitaplarından biri sayılabilir.
Beyrunî'nin bilinmesi gereken önemli bir yönü de, Kâinata âit kendinden önceki görüşleri sarsması, dünyanın kendi ekseni etrafında ve güneşin çevresinde döndüğünü, Kopernik ve Galile'den 500 yıl kadar önce, ilmî bir şekilde açıklamasıdır.
Bu konuda, Dr. Sigrid Hunke şöyle demektedir: "Daha 1000 senesinde Beyrunî, Kopernikvâri dönüşü izah etmişti. Batı bunun farkına varmadığı için, bu açıklama, astronomi ilmine âit düşünce sahasında kaldı. Beyrunî'ye göre, gündüz ve gece değişikliğini yapan güneş değildi. Aksine kendi ekseni etrafında dönen, gezegenlerle birlikte güneşin etrafını da dolaşan Dünya idi. Dünya, gezegenlerle birlikte yer değiştirmekte, güneşin etrafında bir devri tamamlamaktaydı. Kopernik'in eserinin ortaya çıkışından çok önce ortaya atılan bu ateşli iddia, Hristiyan düşüncesine ve İncil'in sözlerine aykırı düştüğünden "Hristiyan Batı", bu iddiayı kabul etmedi. Yüzlerce yıl sonra, ne Kopernik, ne de astronom arkadaşları, Hristiyan dinine aykırı düşen bu iddiayı, karşılaştıkları gizli açık baskılar bir yana, teleskop olmaksızın mevcut gözlem aletleriyle isbat edebilecek durumda değillerdi. Onun için toplumun tasvibini sağlayıncaya kadar, aradan bir asırdan fazla bir zaman geçmesi gerekmişti. Oysa Beyrunî'nin olağanüstü açıklaması, o zaman ne kadar az yardımcı araçlara dayandırılmıştı."[259]
Kopernik Fikrini 30 Yıl Sakladı
Polonya'nın Torun şehrinde 1473'te doğan Kopernik, 18 yaşında Crocovia Üniversitesi'ne girdi. Burada tanıştığı ünlü astronom ve matematikçi Albert Brudzewski'nin te'siriyle astronomiye karşı büyük bir ilgi duymaya başladı. Daha sonra Polonya Üniversitesi'nde hukuk öğrenimi gördü. Tahsilini tamamlayıp memleketine geri döndüğünde, bir köye çekildi. Yakından ilgi duyduğu astronomi ile ilgili çalışmalara girişti. Gözlemevi olarak kullandığı bir kaleye, bazı astronomi âletleri yerleştirerek çeşitli gözlemlere başladı. Bu çalışmalar neticesinde, o günkü Batı'nın astronomi anlayışını kökünden sarsacak meşhur eserini kaleme aldı. "Gökkürelerin Dönüşü" adlı bu eserinde Kopernik, dünyanın kendi etrafında ve güneşin çevresinde döndüğünü ve bu dönüşü bir yılda tamamladığım söylüyordu. Dünya gibi diğer gezegenlerin de güneş etrafında döndüğünü iddia ediyordu. Ne yazık ki Kopernik, bu konudaki ilmî açıklamalarını serbestçe neşredemedi. Eserini kendi el yazısı ile yazıp, güvendiği bir bilgin arkadaşına gönderdi. Israrlara rağmen, göreceği tepkilerden çekinerek, bu kanaatini 30 yıl gizlemek zorunda kaldı. Nihayet bir gün yakın bir arkadaşı, onu eserini neşir konusunda ikna etti. Yine de Kopernik, kiliseden ve çağının sözde aydınlarından öylesine korkuyordu ki, yazdığı önsözde: "Bu kitabı dilerseniz okuyun, ama içindeki görüş ve iddiaları ciddîye almayın." cümlesine yer veriyordu.
Eserin ilk baskısı eline geçtiğinde, Kopernik son anlarını yaşıyordu. Gerçekten de 3-5 suskun ilim adamının dışında, Kopernik'in bu iddialarım ciddiye alan pek çıkmadı.[260]
Dünya Dönüyor Dediği İçin Engizisyona Çıkan İtalyan Bilgin: Galile
Galile, 1564 yılında, İtalya'nın Piza şehrinde doğdu. 1581'de girdiği Piza Üniversitesi'nden 1589'da mezun oldu. Burada yardımcı profesör olarak göreve başladı.
Galile, Kopernik'in fikirlerini öğrenmişti. Ona hayrandı. Fakat kilise, onu "sapık fikirli" olarak ilân ettiğinden, açıktan sahip çıkamıyordu.
Galile çalışmalarını ilerletip kuvvetli deliller bulunca, kanaatlerini açıkça söylemeye başladı. "Kâinatın merkezinin dünya değil güneş olduğunu, gezegenlerin ve dünyamızın güneş etrafında döndüğünü" ileri sürüyordu. Bu iddialara, kilisenin yanısıra, devrin bilgin ve aydınları da karşı çıktılar. Kiliseye göre Galile, İncil'e karşı geliyordu. İncil'deki bir sözün yorumundan, onlar kâinatın merkezinin dünya olduğu sonucunu çıkarıyorlardı. Galile, İncil'in sözünün doğru, fakat yorumunun yanlış olduğunu söyleyerek karşılık veriyordu.
Nihayet, kendisi Roma'ya çağrıldı ve orada Engizisyon Mahkemesi tarafından ortaya attığı görüşlerle dine karşı çıkmak suçundan yargılandı. 22 Haziran 1633 günü, Engizisyon Mahkemesi şu karara varmıştı: "Galile kiliseye karşı işlediği suçları ve küfürleri samimiyetle, temiz bir kalb ve inançla geri almazsa, mahkeme tarafından ömür boyu hapse mahkûm edilecektir."
Yaşlı ilim adamı, kilise hey'eti önünde diz çöktü, titrek bir sesle kilisece küfür sayılan iddialarını bir daha kimseye öğretmiyeceğine ve bunlardan nefret ettiğine dair yemin etti. Kendisine uzatılan ve üzerinde işlediği bütün günahlar teker teker yazılı olan kâğıdı titreyen elleriyle imzaladı. Mahkeme salonundan çıkarken, kendi kendine şu sözleri mırıldandığı duyuldu: "Ben ne dersem diyeyim, dünya yine de dönüyor."
Mahkeme, Galile'yi her ne kadar serbest bırakmışsa da, 8 Ocak 1642'de ölünceye kadar, onu gözaltında tutmaya devam etmiştir.[261]
350 Yıl Sonra Gelen Beraat
Galile hakkında verilen mahkûmiyet kararı, yıllar boyu Vatikan ve ilim dünyası arasındaki ilişkilerin gergin kalmasına sebeb olmuştur. Nihayet Papa II. Jean Paul 1979'da Papalık Bilimler Akademisi'nin önünde yaptığı bir konuşma ile, bilim ile inançlar arasında herhangi bir ayrılık olmadığını ifade etmiştir. Beraberliğin bir nişanesi olarak da, Galile'ye itibarının iade edileceğini söylemiştir.
Papa II. Jean Paul, 1980'de çeşitli ilim adamları, din bilginleri ve tarihçilerden oluşan bir komisyonu, Galile dâvasını yeniden incelemek üzere görevlendirmiştir.
Bu komisyon, neticede, kilisenin Galile'yi mahkûm etmekle büyük hata işlediğini kabul etmiştir. Böylece Galile, 350 yıl önce tahkir edilerek mahkûm edildiği kilise tarafından beraat ettirilerek aklanmış, itibarı geri verilmiştir.[262]
Kaynaklar:
Yıllarboyu Tarih, Şubat 1982. s. 4.
a.g. dergi, Nisan 1984, s. 46-47.
Bilim ve Teknik, sayı: 120, s. 14.
Tercüman Bilimler Ansiklopedisi, c. 1, s. 66.[263]