- Cebriye

Adsense kodları


Cebriye

Smf Seo Versiyon , -- Seo entegre sistem.

Array
YBNGL
Thu 16 September 2010, 01:46 pm GMT +0200
CEBRÎYE

125- Cebîr Ve İhtiyar Mes´elelerînîn Müslümanlarca Mevzuu Bahis Edîlmesi


Müslümanlar kader mes´elesini, Allah´ın iradesi yanında insa­nın kudreti mes´elesini, daha sahabe devrinde mevzuubahis etti­ler. Fakat, fıtrî kabiliyetleri ve yaratılışları itibariyle bu mes´ele-

lerde bahsi derinleştirmediler. Sahabe devrinden sonra Müslüman­lar diğer dinler erbabıyla görüşüp temasa gelince, mezhepler ve fır­kalar çoğaldı. Ve bu bahis de genişledi. Bu bahislerde de eski din­lerin tuttukları yola koyuldular.

Bu meyanda bahis konusu yaptığımız Cebriyye fırkası ortaya çıktı. «İnsan ef´alini kendisi yapıp meydana getirmiyor, kendisine nisbet olunan işlerde onun dahli yoktur.» Bu mezhebin esası şu­dur: Fi´H kuldan neyf Allah´a izafe etmektir. Fiil kulun eseri de­ğildir. Kul gücü yetmekle vasıf olunamaz, kudret sahibi değildir, îşinde mecburdur. Onun kudreti, iradesi ve ihtiyarı yoktur. Cemâ-datta yarattığı gibi Allah onda da fi´li yaratır. Fiiller ona, cemâ-dâtta olduğu gibi mecazen nisbet olunur. Meselâ ağaç meyve verd:, su aktı, taş kımıldadı, güneş doğdu ve battı, hava bulutlandı, yağ­mur yağdı, çiçekler açtı., ve saire gibi, Sevap ve ikap de cebrîdir. Böylece cebir sabit olunca teklif de cebrîdir.[1]

Cebriyecilerin noktai nazarını anlatırken Ibn-i Hazm şöyle diyor :

«Onlara göre dilediğini yapan Allah´u Teâlâ´dır. Yaratmakta O´na benzeyen yoktur. Ondan başka yapan olmamak icap ede. işin insana nisbeti şu kabildendir: Ahmed öldü, diyoruz. Onu oldu ren Allah´tır. Bina duruyor diyoruz. Onu durduran ise, Allah´tır.»


126- Bunu Îlk Ortaya Çıkaranlar


Tarihçiler, Cebre ilk kail olanın kim olduğunu araştırmışlar ve sözü çok uzatmışlardır. Benim kanaatımca mezheb hâline gelen bir fikri ilk ortaya atıp söyleyeni bilmek biraz güçtür. Onun için bunu da kes .irip atmak pek kolay değildir. Biz ancak Cebriyeciliğe dair sözün Emevîİerin i;k devirlerinde şuyû bulduğunu söyleyebi­liriz. Bu Emevîİerin sonlarına doğru bir mezheb hâlini aldı. Eli­mizde Emevîler devrinin başlarında yaşayan iki değerli âlimin ri­saleleri var. Mürteza bunları (Kitab´ül-Münye Ve´İ-Emel) de zik­reder. Birisi, Abdullah b, Abbas´indır, bunda Suriye ahalisinden olan Cebriyyecilere hitabediyor, onları cebre kail olmaktan sakın­dırıyor ve cebre kail ohnağı Allah´a iftira etmekle vasıflandırıyor.

tkincisi risale Hasan Basri´nin, Cebr iddia eden Basra halkına yâzdiğ. risaledir. Onda şöyle diyor: «Allah´a, kaza ve kaderine inan­mayan kâfir olur. Kendi işlediği günahı Allah´a yükleyen kimse kâfir olur. Allah´a istemiyerek itaat edilmez. Galebeden dolayı da âsi olunmaz. Çünkü O, mâlik kıldıkları üzerine Mâlik´tir. Kudret verdikleri üzerine Kaadir´dir. Eğer itaatle amel ederlerse, onlarla işledikleri şey arasına girip mâni olmaz. Hayır işlemekten onlan meneden var mı? Eğer mâsiyetle amel ederlerse, şayet dileseydi araya bir mâni kordu, işlemedikleri zaman onları buna icbar etmiş olsaydı onlara sevap vermek olmazdı. Eğer onları zorla günaha osksaydı o zaman da azap etmezdi. Onları ihmal etse bu da kud­rette acz olurdu. Fakat onlardan gizli olan mâsiyeti vardır. Kullar Allah´ın ne dilediğini bilmezler. Onun İçin taat işlerse mükâfat var­dır, -mâsiyet işlerse onlann aleyhinde delil olur.»

Bu da Cebriyecilerin durumunu açıkça gösteriyor.

Abdullah b. Abbas´m oğlu Ali diyor ki: Babamın yanında otu­ruyordum. Bir adam gelerek:

? Ey îbn-i Abbas, dedi, şurada bir zümre ortaya çıktı. Öyle iddia ediyorlar ki, onlar Allah tarafından gelmişler, onları mâsiyet işlemeğe Allah mecbur ediyormuş.

O da şu cevabı verdi:

? Onlardan birinin burada olduğunu bilsem, canı çıkıncaya kadar boğazını s.kar, onu boğardım. Allah mâsiyet işlemeğe mec­bur etti demeyin. Kulların ne yaptığını Allah bilmez demeyin, bu cahilliktir.»[2]


127- Cehm B. Safvan


Cebre dair ilk fikir Sahabe devrinde belirmiştir. Hattâ Hz. Peygamber zamanında bile bunun sözü geçmiştir. Fakat bir mezheb hâline gelmesi. Emevîler devrinde olmuştur. Taraftarları bu­na davete başlamışlar, halka öğretip anlatmak istemişlerdir. Dile­diğine göre, bu şekilde bunu ortaya çıkaranlar, ilk defa bazı Yahu­diler olmuştur. Bunları bâzı Müslümanlara öğretmişler, onlar da bu fikri neşre başlamışlar ve bunu ilk yayan Ca´d b. Dirhem ol­muştur. Bu şeyleri Suriye´de Yahudilerden öğrenmiş, Basra´da yaymıştır. Ondan da Cehm b. Safvan almıştır. (Scrh´ul-uyûn) kita­bında Ca´d b. Dirhem´den bahsedilirken şöyle deniyor: «Cehm b. Safvan, Cehmiyecilik dehe,n bu Cebriye görüşüne dair sözleri Ca´d´-den Öğrenmiştir. Ca´d´de bunları Ebân b. Sem´an´dan almıştır. Ebân da bunu Yahudi Tâlût b. A´sam´dan almıştır.»

Görülüyor ki, bu iş Yahudilerden çıkmıştır. Ve Sahabe devrin­de başlamıştır. Zira bu gâlût, Hz. Peygamber zamanında yaşıyor­du. Sahabe devrine kadar geldi. Bu mezheb sırf Yahudi tohumu mahsulüdür, diyemeyiz. Çünkü tranlharda da[3] eskîdenberi bu fikirler vardı. Zerdüşlük, Manilik ve diğer mezheblerde bu işler kurcalanmış tır. Bu mezheb Horasan´da dalbudak saldı. Bu fırka­nın başı oîan Cehm b. Safvan bu fikirlerini yaymak için en müsait toprak Horasan´ı ve dolaylarını buldu. Bu fırka doğuş ve yayılış itibariyle İran ve Yahudi işidir. Bunun Araplarla bir ilgisi yoktur.


128 - Bâzı Garip İnançlar



Cebriye taraftarları Cehm b. Safvan´a[4] nisbet olunurlar. Çünkü bunların en büyük daveteisi ve yardımcısı odur. Cebriyeye davetle beraber diğer bâzı fikirler de ortaya atardı:

1- Cennet ve cehennem ona göre fena bulacak, yok olacak­tır, hiçbir şey ebedî değildir. Kur´ân´da zikrolunan hulûd?ebedîlik çok uzun zamandan, sürüp gitmekten kinayedir. Yoksa mutlak ba­ki kalmak, sonu olmamak demek değildir.

2- İmam marifettir, küfür cehalettir, bilmemektir.

3 - Allah´ın ilmi ve kelâmı hadistir.

4 - Cenâb-ı Hak (şey ve hayy?diri) vasıflarıyla vasıflandı-rtlamaz. Hâdisata itlâki caiz olan bir vasıfla Allah´ı vasıflandıra-mam,, diyor.

5- Âhirette Allah´ı görmeği kabul etmez.

6 - Allah kelâmı kadîm değil, hadistir zanmnda bulunduğun­dan ona göre Kur´ân mahlûktur.

Birçokları onun bu görüşlerini kabul ederek ona uydular. Fa­kat onlar asıl cebre kail olmakla şöhret aldılar. İnsanın iradesini ve yaptığı işleri inkâr ederler. Selef ve halef onlann bu çürük mez-heblerinin bâtıl esaslara dayandığını isbat etmişlerdir. Yukarıda bâzılarını kaydetmiştik. Abdullah îbn-i Abbas, Hz. Hüseyin b. Ali ve Hz, Ömer gibi zatlar bunların görüşlerini reddetmişlerdir. Ke­lâm kitapları bunlara verilen cevaplarla doludur.


--------------------------------------------------------------------------------

[1] Şehristânî, El-Milel ve´1-Nihal

[2] Mürteza, El-Münye ve´l-Emel.

[3] El-Münye veTl-Emel kitabında Hasan´dan naklen, şöyle deniyor: «İran´dan bir adam Hz. Peygamber´e geldi ve şöyle dedi: Gördüm ki onlar kızlariyla ve kız kardeşleriyle evleniyorlar. Kendilerine: ?Niçin, böyle ya­kıyorsunuz? diye sorulunca: ?Allah´ın, kazası ve kaderi böyle cevabını veriyorlar. Eıı ne iştir? Hz. Peygamber ona şu cevabı verdi:

? Benim ümmetim, içinde böylesini diyenler bulunacak. Onlar üm­metimin Mecûsileridir. Şair:

Aceb zem eyledi kavm-i habisi

Mecûs-i hâzihi´l-ümme hadisi demiştir.

[4] Cehm b. Safvan: Horasan´da çıktı. Mevâlindendir. Cebriyeciliğe dâvets başladı. Şüreyh b. Haris´in kâtibi idi. Onunla bir olup Nasr h. Se-yar aleyhine ayaklandılar. Emevîlerin son devrinde öldürüldü. Taraftar­lar Nehâved´de kaldılar. Nihayet Ebû Mansur Mâtüridi ile Ebû Hasan Eş´arî´nin itikatta mezhebleri, diğer bütün itikatta mezheplere orada da galip geldi.