Hadice
Wed 8 June 2011, 10:10 am GMT +0200
B. Câmî'ler
Konularına göre («ale'l-ebvâb») tasnif edilmiş hadis edebiyatını ikinci büyük gurubunu cami' adıyla tanımlanan eserler teşkil etmektedir.
Musannef türünü anlatırken de değindiğimiz gibi, [166] cami' ler, dînî konuların hemen tamamını kapsayan sekiz ana bölümü ihtiva etme özeliğine sahiptirler. Her birine «kitab» denen bu sekiz bölümün muhtevaları kısaca şöylece özetlenebilir:
iman : înanç konularıyla («iman, islâm, tevhid, i'tisam») ilgili bölümler burada yer alırlar.
Ahkâm veya Sünen : Taharetten vasiyyete kadar ibadât ve muamelât'a dair konular bu bölümde verilir. Bunlar, «sünen»lerin muhtevasının ta kendisidir.
Rikâk veya Zühd: Ahlâk ve nefis terbiyesi ile ilgili konulaf bu bölümde yer alır.
Et'ime ve eşribe veya âdâb : Beşerî ilişkiler ve günlük hayatta herkesin normal olarak yaptığı işlerin îsîâmî usullerini öğreten hadisler bu bölümdedir.
Tefsir: Âyetlerin değişik açılardan beyanını ortaya koyan hadisler sûre sırasına göre bu bölümde yer alır.
Tarih-siyer-cİhad : Devletler arası ilişkiler, savaş-barış, meğâzî, cihad ve cihadla ilgili öteki konuların yer aldığı bölümdür.
Menâkıb : Hz. Peygamber, diğer peygamberler ve ashâb-ı kiramın yaşayış ve davranışları, üstünlükleri bu bölümde yer alır.
Fiten ve melâhim: Geleceği ve gelecekte olacak bir takım olaylara, kıyamet alâmetlerine dair konular bu bölüme dahildir.
Câmi'ler, bu bölümlerden herhangi birine dahil olmayan bir takım konuları daha ihtiva ederler. Yine câmi'ler bu 8 bölümden herhangi birini ihtiva etmezler veya nakıs olarak ihtiva ederlerse câmî'.olmaktan çıkarlar. Bu yüzden -Tefsir bölümü nakıs olduğu ve sistematik olmadığı gerekçesiyle- Müslim'in kitabının câmî' saymak istemeyen görüşler ileri sürülmüştür.
Câmi'ler aynı zamanda «sahih» adıyla da anılmaktadırlar. Meselâ, Buhâri, Müslim ve Tirmizî 'nin kitablarının adı el-Cami'u's-sahih'tir.
Tirmizî'nin eseri muhtevası itibariyle câmi'dir. Onu «sünen»ler arasında saymak aşağı yukarı kurallaşmıştır. Biz onun muhtevasını dikkate alarak, onu da bu kısımda, câmi'ler arasında tanıtmaya çalışacağız.
Ayrıca ele almayacak olduğumuz, Hadis Edebiyatının İlk Dönemine ait eski örneklerden biri olan Ma'mer b. Râşid (152/769)'in eserinin adı da Câmi'dir. [167]Abdurrezzâk b. Hemmâm'ın el-Musannef içinde neşredilmiş bulunan bu cami', yukarıda açıkladığımız sekiz ana bölümü içermemektedir.
Öte yandan, daha muahhar dönemlerde telif edilen derleme ve cem' niteikli bazı kitaplara da cami' adını verildiğini görmekteyiz. Câmi'u'l-usûl, el-Câmi'u's-sağîr gibi. Bu eserlerde kelime sözlük anlamındadır. Zira bu kitaplar belli hadis kaynaklarındaki hadisleri ya ale'l-ebvâb ya da ale'l-ahruf (alfabetik) olarak bir araya getirmektedirler. Bu sebeple de özellikle ikinci gurupta olanlar bizim burada anlatmak istediğimiz cami1 türü ile bağdaşmamaktadır.
Biz burada, Tasnif Devri Hadis Edebiyatı içinde önemli bir mevkii olan camileri tanıtmaya çalışacağız. [168]
[166] bk. Kitab metni.
[167] bk. Sezgin, «Hadis mesannefâtmın Mebdei ve Ma'mer b. Râşid'in Camii», Tükiyât Mecmuası, c, XII, s. 115-134.1955.
[168] Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakar, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 50-52.