sidretül münteha
Thu 2 June 2011, 05:18 pm GMT +0200
Avam’a (Halka) Karşı Dînî Konuları Konuşma Şekli
Avam'ın (halkın) anlayıp manasını kavrayamayacağı şeyi onlara söylemek de dinde sonradan çıkarılmış şeylerdendir. Çünkü böyle davranmak hikmeti (ilmi) ait olduğu yerin dışında bir yere koymaktır. Bu durumda anlatılan şeyi duyan kimse:
a- Ya onu gerektiği gibi anlayamayacaktır ki genellikle böyle olur. Bu durum, kişiyi hakkı yalanlamaya veya bâtıl bir iş işlemeye götürür.
b- Veya anlatılan şeyden hiçbir şey anlamaz. Böylesi daha sağlıklıdır. Fakat konuşan kimse ilmin hakkını verip onu korumamış olur. Bilakis bu durumda Allah'ın (kendisine verdiği) ilim nimetini oyuncak haline getirmiş olur.
Şayet bilgili kişi bilgisini, onu anlamayan kimseye anlatıp onu bundan faydalandırmak için bir gayret içine, girerse bu, gücün yetmediği şey ile insanı yükümlü tutmak olur. Oysa bu İslamda yasaklanmış bir şeydir.
Ebu Davud'un Sünen isimli eserinde Hz. Peygamber'den rivayet ettiği bir hadiste Rasûlüllah (s.a.v.) ilim adamlarının demagoji yaparak tartışıp "şer ve fitnenin yayılmasına sebeb olan" veya "zor ve kapalı" meseleleri konuşmalarını yasaklamıştır.[117]
Tirmizi veya başkası da olabilir şu rivayete yer vermişlerdir:
"Bir adam Hz. Peygambere gelerek şöyle dedi:
Ey Allah'ın Rasûlü! Bana ilginç bilgileri öğretmen için sana geldim. Hz. Peygamberle adam arasında şu konuşma geçti: Peygamber:
İlmin temel meselesi hakkında ne yaptın? Adam:
İlmin temel meselesi nedir? Peygamber:
Rabbi (ni) tanıdın mı? Adam:
Evet. Peygamber:
Rabbin hakkında ne yaptın? Adam:
Allah'ın dilediği şeyi yaptım. Peygamber:
Git, Allah hakkında sağlam şeyler yap. Sonra gel sana ilginç bilgileri öğreteyim."[118]
Hz. Peygamber'in davranışmdaki bu mana hikmetli davranmanın gereğidir. Garip (enterasan, derin konulara ilişkin) bilgiler, ancak aslı (yani temeli) sağlamlaştırdıktan sonra olur. Aksi halde insan fitneye düşer. Rabbani ilimlerde "âlim" kişi hakkında şöyle denmiştir:
"O kimse, büyük bilgilerden önce küçük bilgileri öğrenek yetişen kimsedir."[119]
[117] Hadisi. Ebu Davud Sünen'inde İlim kitabında, Fetvadan çekinme bölümünde 3656 numaralı hadis olarak rivayet etmiştir.
[118] Bu hadis, devamı olan bir hadisin parçasıdır. Hadisin devamı şöyledir:
"Peygamber:
Ölümü bildin mi? Adam:
Evet. Peygamber:
Ölüme ne hazırladın? Adam:
Allah'ın dilediğini hazırladım. Peygamber:
Git o konuda sağlam şeyler yaptıktan sonra gel, sana ilmin garip olan kısımlarını öğretelim.'
Tahkik yapanın notu: Bu hadis Tirmizide değildir. Yazar, yukarda "Tirmizi -veya ondan başkası-" tarzında şüpheli bir ifade kullanmakta haklıdır. İmam-ı Gazzâli "İhya-u Ulum'id-Din isimli eserinin 1. cildinin 62, sahifesinde bu hadise yer vermiştir. İhya'yı tahkik eden Zeyn'ul Iraki söyle diyor: Bu hadisi İbn'us-Sünnî ve Ebû Nuaym, Riyazet isimli kitaplarında rivayet etmişlerdir, İbn Abd'il Berde Abdul Ber b. Misver hadisinden mürsel olarak rivayet etmiştir. Hadis ciddi bir zayıflık içermektedir.
[119] İmam Şatıbi, el-İ’tisam Kitap Dünyası Yayınları: 2/16-17.