ehlidunya
Thu 14 March 2013, 08:22 pm GMT +0200
ATA AÖF
İSLAM AHLAK ESASLARI
Ünite 2
Hadis ve Ahlak
AHLAK VE DEĞER KAVRAMLARI
Arapçadaki ‘hulk’ kelimesinin çoğulu olan ‘ahlak’; kelime olarak tabiat, huy ve karakter manalarını ihtiva etmektedir (İbn Manzur, *trz.+: XI, 374). Terim olarak ise ahlak; insanın fıtratındaki kötülük yönünün arındırılmasını, denetim altına alınmasını ve iyilik yönünün geliştirilmesini, böylece bireyler arası ilişkilerde insanların vicdanlarının önemini kabul ettiği erdemli ve faydalı davranışların gerçekleştirilmesini temin eden değerlerin tümünü içermektedir.
Yerilen / Kötü Ahlak
Dini literatürde, kötü huyları ifade etmesi için, suu’l-huluk, el-ahlak ez-zemime, el-ahlak es-seyyie gibi ifadeler kullanılmaktadır. İnsan, dinin istediği güzellikleri bir kenara bırakarak kendi nefsine tabi olduğunda çıkarcı, başkasının hak ve hukuna saygı göstermeyen vb. huylara sahip bir portre oluşturacak, dolayısıyla da kötü ahlaka sahip bir birey olarak nitelenecektir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de arzularının esiri olanlar “hevasını tanrı edinen” (Furkan/25:43) kimseler olarak vasıflandırmıştır.
Övülen / Güzel Ahlak
Hüsnü’l-huluk, mehâsinü’l-ahlak, mekârimü’l-ahlak, el-ahlak el-hasene, el-ahlak el-hâmide tamlamalarıyla ifade edilen güzel ahlak, Hz. Peygamber;
“Nefse ve onu düzgün bir biçimde şekillendirip ona kötülük duygusunu ve takvasını (kötülükten sakınma yeteneğini) ilham edene andolsun ki, nefsini arındıran kurtuluşa ermiştir.” (Şems/91:7-8-9)
İSLAM AHLAKININ KAYNAKLARI
Kur’an-ı Kerim
Hz. Peygamber’in Hadis ve Sünneti
Hz. Peygamber’e İttiba Etmek
Hz. Peygamber’i Örnek Almak
İSLAM’DA İMAN-AMEL VE AHLAK BİRLİKTELİĞİ
İnanç esaslarını tereddütsüz kabul etmek ve inanılması gereken hususları kalp ile tasdik edip dil ile ikrar etmek imanı; imanın gereği olarak ortaya çıkan davranışlar ise salih ameli ve üstün ahlakı öne çıkaracaktır. İman ve salih amelin beslediği, güzelleştirdiği ve olgunlaştırdığı kişilikten güzel ahlakın en değerli örnekleri tezahür eder.
İman - Ahlak İlişkisi
Hadis-i şeriflerde bireyin üstün ahlaka sahip olması, iman ve teslimiyetinin bir sonucu olarak değerlendirilmiş ve kişinin imanının en dikkate değer sonucunun güzel ahlak olduğu vurgulanmıştır.
Amel - Ahlak İlişkisi
Yüce yaradana kulluk bilinci eşliğinde ibadet etmekle sorumlu olan insanoğlunun (Zâriyât /51:56) gerçekleştirmekle mükellef olduğu namaz, oruç, zekât ve hac gibi belirli kurallara uyarak yaptığı ibadetlerin temel amaçlarından birisi; üstün ahlak ilkelerinin insanın yaşamında hayatiyet bulabilmesini temin etmektir.
HADİS EDEBİYATINDA AHLAK
Hadis edebiyatının hemen her bölümünde, hayatın her alanına ilişkin görgü ve edeble ilgili rivayetlere rastlamak mümkündür. Zira din onlarla tamamlanmakta dindarlık da onlara riayetle özdeşleştirilmektedir. Öte yandan edep ve ahlaka ilişkin rivayetler sadece edep bölümlerinde değil, hadis eserlerin tümüne serpiştirilmiş bir vaziyette yer almaktadır.
Temel Hadis Kaynaklarında Ahlakla İlgili Bölümler
Temel hadis eserlerinde “Kitabu’l-Edeb”, “Kitabu’l-Birr ve ‘s-Sıla”, “Kitabu’z-Zühd”, “Kitabu’l-İsti’zan” gibi başlıklarla tasnif edilen bölümlerin doğrudan ahlakla ilişkili olduğu kabul edilmektedir.
“Kitâbu’l-Edeb”
Hadis kaynaklarının ahlaki tutumlarla ilişkili en yakın bölümünün edep başlığı ile tasnif edilen bölümler olduğu ifade edilebilir.
Oturuş şekli ve oturma kalkma adabı,Hapşırana esenlik dileme şekli ve ehemmiyeti,Çocuklara güzel isim vermenin önemi
Günlük konuşmalara ilişkin tavsiyeler vb. hususlara ilişkin rivayetlere yer verilmiştir.
“Kitabu’l-Birr ve ‘s-Sıla”
İslam ahlakının en temel dinamiklerinden olan “birr” ve “sıla” kelimeleri musannifler tarafından birlikte kullanılarak bölüm başlığı olarak takdir edilmiştir.
“Kitabu’l-İsti’zan”
Kelime olarak izin istemek anlamına gelen “e-z-n” kökünden türemiş bir masdar olarak isti’zan bölümlerinde, musannifler toplumsal ilişkilere ve sosyal ahlak kurallarına işaret eden rivayetleri bir araya getirmişlerdir.
Selamlaşma,Çeşitli mekânlara giriş ve çıkış adabı,Toplumsal kullanıma açık alanlarda uyulması gereken kurallar
Yazışmalarda uyulacak kurallar,Yolculuk ve konaklama esnasında uyulması gereken kurallar,Uyuma ve uyanma anında yapılması gerekenler
“Kitâbu’z-Zühd” ve “Kitabu’r-Rikāk”
Hadis kaynaklarında “zühd” ve “rikāk” başlıkları altında tasnif edilen rivayetler de yine doğrudan ahlakı ilgilendiren rivayetlerin yer aldığı bölümler olmuşlardır.
Ahlak Konulu Hadis Eserleri
Hadis eserlerinde doğrudan ahlak ile ilgili oluşturulan bölümlerin haricinde müstakil olarak ahlak konusuna tahsis edilerek oluşturulan eserler de mevcuttur. Hadis Edebiyatı’nda “Edeb”, “Mekârim”, “Fedâil” ve “Zühd” kitapları müstakil olarak ahlak konusunu içeren eserlerdir.
“Edeb Kitapları”
İnsanın hangi durumlarda nasıl davranması gerektiği hususunda rehberlik yapan Edeb kitaplarının en çok bilineni ve en önemli kaynağı Buhârî’nin (ö.256/870) “Edebu’l-Müfred”’idir. Yine İbn Ebî Şeybe’nin (ö.235/849) “Kitâbü’l-Edeb”’i de hadis edebiyatında edep bahsi altında önemli bir yere sahiptir.
“Mekârim Kitapları”
Mekârim eserleri hadis literatüründe ahlak konusuna tahsis edilmiş önemli kaynaklardandır. “Mekârimü’l-Ahlak” başlığıyla sunulan mekârim eserlerinin önde gelenleri İbn Ebi’d-Dünyâ’nın (ö.281/894) ve Taberânî’nin (ö.281/894) Mekârimü’l-Ahlak adlı eserleridir.
“Fedâil Kitapları”
Fedâil eserlerinin elimize ulaşan ilk örneği İbnü’s-Sünnî’nin (ö.364/974) “Fedâilü’l-A’mâl”idir. Yine İbn Şâhîn’in (ö.385/995) “et-Terğîb fî-Fedâili’l-A’mâl ve Sevâbü Zâlik” adlı eseri de genel olarak hadis edebiyatında fedâil eserlerinin en eski örneklerindendir.
“Zühd Kitapları”
Zühd eserlerinin en bilinen örneği Abdullah ibnü’l-Mübârek’in (ö.181/797) “Kitâbü’z-Zühd ve’r-Rekâik” adlı eseridir. Yine Vekî İbnü’l-Cerrâh’ın (ö.197/813) “Kitâbü’z-Zühd” adlı eseri de zühd literatürünün ilk dönemine ait önemli örneklerdendir. İmâm Beyhakî’nin (ö.458/1065) “Kitâbü’z-Zühd”’ü de zühd eserlerinin en bilinen örneklerindendir.
HADİS RİVAYETLERİNDE AHLAK
Hadislerde Aile ve Ahlak İlişkisi
Dünya ve ahiret mutluluğunun sebebi ve kaynağı olarak vasıflandırılabilecek aile kurumu, neslin devamı için bir vesile, kişiyi günah iş ve davranışlardan koruyan bir engel ve kalkandır. Bu nedenle, Hz. Peygamber tarafından “aile” kurumuna büyük önem verilmiş, aile kurmaya insanlar teşvik edildiği gibi ailede bütünlük ve dirliğin korunmasını ve düzenli bir aile yaşantısını temin için tavsiyelerde bulunulmuştur. Aile içi iletişim ahlakı olarak da vasıflandırılabilecek bu tavsiyelerle Resulullah(s.a.s) üstün ahlaki niteliklere sahip bir toplum inşa etmeyi hedeflemiştir.
Hadislerde Gençlik ve Ahlak İlişkisi
İnsanoğlunun hayırda da, şerde de büyük mesafeler alabileceği gençlik dönemi, insan ömrünün en verimli çağıdır. Enerjinin ve kabiliyetlerin doruk noktaya ulaştığı bir zaman olması nedeniyle bu dönemde sahip olunacak üstün ahlaki nitelikler çok daha önemlidir. Nitekim insanların gölgeden mahrum olacakları kıyamet gününde, gölgelenebilecek yedi sınıf insanı belirtirken Resulullah’ın(s.a.s) “…Rabbine ibadet yolunda serpilip büyüyen genç, …” (Buhârî, Muhâribîn: 4) ifadeleriyle gençlik döneminde ibadetini aksatmayan ve kulluk bilinci içinde hareket eden kimseleri de zikretmesi bunun bir göstergesidir.
Hadislerde İktisadi Davranışlar ve Ahlak İlişkisi
Bireyler iktisadi hayatlarında ahlaki prensiplere bağlı kaldıkları ve davranışlarını bu çerçevede düzenledikleri takdirde; toplumsal hayattaki ekonomik huzursuzluklar ve dengesizlikler ortadan kalkabilecek, sosyal barış tesis edilebilecektir. Bu anlamda hadisler ahlaki müeyyideleri vurgulayarak insanları; cimrilikten, müsriflikten, zengin-fakir ayrımından, dünya malına aşırı bağlılıktan sakındırarak ve alışveriş ahlakını tesis ederek sosyal adaletin oluşturulmasını temin etmektedirler.
Hadislerde Bireysel İlişkiler ve Ahlak
Huzurlu bir toplumun inşaallahâsında, sevgi ve saygı zemininde kişiler arası sağlıklı bir iletişimin kurulması önem arz etmektedir. Sevginin ve saygının olmadığı samimiyetten yoksun ilişkiler, menfaate dayalı günübirlik ilişkiler olacaktır. Söz konusu zemin, toplumda fertlerin birbirlerine güven duymalarını, dayanışma içerisinde olmalarını dolayısıyla güçlü bir yapı oluşturmalarını sağlayacaktır.
İSLAM AHLAK ESASLARI
Ünite 2
Hadis ve Ahlak
AHLAK VE DEĞER KAVRAMLARI
Arapçadaki ‘hulk’ kelimesinin çoğulu olan ‘ahlak’; kelime olarak tabiat, huy ve karakter manalarını ihtiva etmektedir (İbn Manzur, *trz.+: XI, 374). Terim olarak ise ahlak; insanın fıtratındaki kötülük yönünün arındırılmasını, denetim altına alınmasını ve iyilik yönünün geliştirilmesini, böylece bireyler arası ilişkilerde insanların vicdanlarının önemini kabul ettiği erdemli ve faydalı davranışların gerçekleştirilmesini temin eden değerlerin tümünü içermektedir.
Yerilen / Kötü Ahlak
Dini literatürde, kötü huyları ifade etmesi için, suu’l-huluk, el-ahlak ez-zemime, el-ahlak es-seyyie gibi ifadeler kullanılmaktadır. İnsan, dinin istediği güzellikleri bir kenara bırakarak kendi nefsine tabi olduğunda çıkarcı, başkasının hak ve hukuna saygı göstermeyen vb. huylara sahip bir portre oluşturacak, dolayısıyla da kötü ahlaka sahip bir birey olarak nitelenecektir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de arzularının esiri olanlar “hevasını tanrı edinen” (Furkan/25:43) kimseler olarak vasıflandırmıştır.
Övülen / Güzel Ahlak
Hüsnü’l-huluk, mehâsinü’l-ahlak, mekârimü’l-ahlak, el-ahlak el-hasene, el-ahlak el-hâmide tamlamalarıyla ifade edilen güzel ahlak, Hz. Peygamber;
“Nefse ve onu düzgün bir biçimde şekillendirip ona kötülük duygusunu ve takvasını (kötülükten sakınma yeteneğini) ilham edene andolsun ki, nefsini arındıran kurtuluşa ermiştir.” (Şems/91:7-8-9)
İSLAM AHLAKININ KAYNAKLARI
Kur’an-ı Kerim
Hz. Peygamber’in Hadis ve Sünneti
Hz. Peygamber’e İttiba Etmek
Hz. Peygamber’i Örnek Almak
İSLAM’DA İMAN-AMEL VE AHLAK BİRLİKTELİĞİ
İnanç esaslarını tereddütsüz kabul etmek ve inanılması gereken hususları kalp ile tasdik edip dil ile ikrar etmek imanı; imanın gereği olarak ortaya çıkan davranışlar ise salih ameli ve üstün ahlakı öne çıkaracaktır. İman ve salih amelin beslediği, güzelleştirdiği ve olgunlaştırdığı kişilikten güzel ahlakın en değerli örnekleri tezahür eder.
İman - Ahlak İlişkisi
Hadis-i şeriflerde bireyin üstün ahlaka sahip olması, iman ve teslimiyetinin bir sonucu olarak değerlendirilmiş ve kişinin imanının en dikkate değer sonucunun güzel ahlak olduğu vurgulanmıştır.
Amel - Ahlak İlişkisi
Yüce yaradana kulluk bilinci eşliğinde ibadet etmekle sorumlu olan insanoğlunun (Zâriyât /51:56) gerçekleştirmekle mükellef olduğu namaz, oruç, zekât ve hac gibi belirli kurallara uyarak yaptığı ibadetlerin temel amaçlarından birisi; üstün ahlak ilkelerinin insanın yaşamında hayatiyet bulabilmesini temin etmektir.
HADİS EDEBİYATINDA AHLAK
Hadis edebiyatının hemen her bölümünde, hayatın her alanına ilişkin görgü ve edeble ilgili rivayetlere rastlamak mümkündür. Zira din onlarla tamamlanmakta dindarlık da onlara riayetle özdeşleştirilmektedir. Öte yandan edep ve ahlaka ilişkin rivayetler sadece edep bölümlerinde değil, hadis eserlerin tümüne serpiştirilmiş bir vaziyette yer almaktadır.
Temel Hadis Kaynaklarında Ahlakla İlgili Bölümler
Temel hadis eserlerinde “Kitabu’l-Edeb”, “Kitabu’l-Birr ve ‘s-Sıla”, “Kitabu’z-Zühd”, “Kitabu’l-İsti’zan” gibi başlıklarla tasnif edilen bölümlerin doğrudan ahlakla ilişkili olduğu kabul edilmektedir.
“Kitâbu’l-Edeb”
Hadis kaynaklarının ahlaki tutumlarla ilişkili en yakın bölümünün edep başlığı ile tasnif edilen bölümler olduğu ifade edilebilir.
Oturuş şekli ve oturma kalkma adabı,Hapşırana esenlik dileme şekli ve ehemmiyeti,Çocuklara güzel isim vermenin önemi
Günlük konuşmalara ilişkin tavsiyeler vb. hususlara ilişkin rivayetlere yer verilmiştir.
“Kitabu’l-Birr ve ‘s-Sıla”
İslam ahlakının en temel dinamiklerinden olan “birr” ve “sıla” kelimeleri musannifler tarafından birlikte kullanılarak bölüm başlığı olarak takdir edilmiştir.
“Kitabu’l-İsti’zan”
Kelime olarak izin istemek anlamına gelen “e-z-n” kökünden türemiş bir masdar olarak isti’zan bölümlerinde, musannifler toplumsal ilişkilere ve sosyal ahlak kurallarına işaret eden rivayetleri bir araya getirmişlerdir.
Selamlaşma,Çeşitli mekânlara giriş ve çıkış adabı,Toplumsal kullanıma açık alanlarda uyulması gereken kurallar
Yazışmalarda uyulacak kurallar,Yolculuk ve konaklama esnasında uyulması gereken kurallar,Uyuma ve uyanma anında yapılması gerekenler
“Kitâbu’z-Zühd” ve “Kitabu’r-Rikāk”
Hadis kaynaklarında “zühd” ve “rikāk” başlıkları altında tasnif edilen rivayetler de yine doğrudan ahlakı ilgilendiren rivayetlerin yer aldığı bölümler olmuşlardır.
Ahlak Konulu Hadis Eserleri
Hadis eserlerinde doğrudan ahlak ile ilgili oluşturulan bölümlerin haricinde müstakil olarak ahlak konusuna tahsis edilerek oluşturulan eserler de mevcuttur. Hadis Edebiyatı’nda “Edeb”, “Mekârim”, “Fedâil” ve “Zühd” kitapları müstakil olarak ahlak konusunu içeren eserlerdir.
“Edeb Kitapları”
İnsanın hangi durumlarda nasıl davranması gerektiği hususunda rehberlik yapan Edeb kitaplarının en çok bilineni ve en önemli kaynağı Buhârî’nin (ö.256/870) “Edebu’l-Müfred”’idir. Yine İbn Ebî Şeybe’nin (ö.235/849) “Kitâbü’l-Edeb”’i de hadis edebiyatında edep bahsi altında önemli bir yere sahiptir.
“Mekârim Kitapları”
Mekârim eserleri hadis literatüründe ahlak konusuna tahsis edilmiş önemli kaynaklardandır. “Mekârimü’l-Ahlak” başlığıyla sunulan mekârim eserlerinin önde gelenleri İbn Ebi’d-Dünyâ’nın (ö.281/894) ve Taberânî’nin (ö.281/894) Mekârimü’l-Ahlak adlı eserleridir.
“Fedâil Kitapları”
Fedâil eserlerinin elimize ulaşan ilk örneği İbnü’s-Sünnî’nin (ö.364/974) “Fedâilü’l-A’mâl”idir. Yine İbn Şâhîn’in (ö.385/995) “et-Terğîb fî-Fedâili’l-A’mâl ve Sevâbü Zâlik” adlı eseri de genel olarak hadis edebiyatında fedâil eserlerinin en eski örneklerindendir.
“Zühd Kitapları”
Zühd eserlerinin en bilinen örneği Abdullah ibnü’l-Mübârek’in (ö.181/797) “Kitâbü’z-Zühd ve’r-Rekâik” adlı eseridir. Yine Vekî İbnü’l-Cerrâh’ın (ö.197/813) “Kitâbü’z-Zühd” adlı eseri de zühd literatürünün ilk dönemine ait önemli örneklerdendir. İmâm Beyhakî’nin (ö.458/1065) “Kitâbü’z-Zühd”’ü de zühd eserlerinin en bilinen örneklerindendir.
HADİS RİVAYETLERİNDE AHLAK
Hadislerde Aile ve Ahlak İlişkisi
Dünya ve ahiret mutluluğunun sebebi ve kaynağı olarak vasıflandırılabilecek aile kurumu, neslin devamı için bir vesile, kişiyi günah iş ve davranışlardan koruyan bir engel ve kalkandır. Bu nedenle, Hz. Peygamber tarafından “aile” kurumuna büyük önem verilmiş, aile kurmaya insanlar teşvik edildiği gibi ailede bütünlük ve dirliğin korunmasını ve düzenli bir aile yaşantısını temin için tavsiyelerde bulunulmuştur. Aile içi iletişim ahlakı olarak da vasıflandırılabilecek bu tavsiyelerle Resulullah(s.a.s) üstün ahlaki niteliklere sahip bir toplum inşa etmeyi hedeflemiştir.
Hadislerde Gençlik ve Ahlak İlişkisi
İnsanoğlunun hayırda da, şerde de büyük mesafeler alabileceği gençlik dönemi, insan ömrünün en verimli çağıdır. Enerjinin ve kabiliyetlerin doruk noktaya ulaştığı bir zaman olması nedeniyle bu dönemde sahip olunacak üstün ahlaki nitelikler çok daha önemlidir. Nitekim insanların gölgeden mahrum olacakları kıyamet gününde, gölgelenebilecek yedi sınıf insanı belirtirken Resulullah’ın(s.a.s) “…Rabbine ibadet yolunda serpilip büyüyen genç, …” (Buhârî, Muhâribîn: 4) ifadeleriyle gençlik döneminde ibadetini aksatmayan ve kulluk bilinci içinde hareket eden kimseleri de zikretmesi bunun bir göstergesidir.
Hadislerde İktisadi Davranışlar ve Ahlak İlişkisi
Bireyler iktisadi hayatlarında ahlaki prensiplere bağlı kaldıkları ve davranışlarını bu çerçevede düzenledikleri takdirde; toplumsal hayattaki ekonomik huzursuzluklar ve dengesizlikler ortadan kalkabilecek, sosyal barış tesis edilebilecektir. Bu anlamda hadisler ahlaki müeyyideleri vurgulayarak insanları; cimrilikten, müsriflikten, zengin-fakir ayrımından, dünya malına aşırı bağlılıktan sakındırarak ve alışveriş ahlakını tesis ederek sosyal adaletin oluşturulmasını temin etmektedirler.
Hadislerde Bireysel İlişkiler ve Ahlak
Huzurlu bir toplumun inşaallahâsında, sevgi ve saygı zemininde kişiler arası sağlıklı bir iletişimin kurulması önem arz etmektedir. Sevginin ve saygının olmadığı samimiyetten yoksun ilişkiler, menfaate dayalı günübirlik ilişkiler olacaktır. Söz konusu zemin, toplumda fertlerin birbirlerine güven duymalarını, dayanışma içerisinde olmalarını dolayısıyla güçlü bir yapı oluşturmalarını sağlayacaktır.