haberci
Sun 26 April 2009, 04:31 pm GMT +0200
Arşimet'in 2 bin yıl önce Roma gemilerini aynadan yansıttığı güneş ışınlarıyla yaktığı 'efsanesi'nin ikinci sağlaması da başarısız. Kimine göre bu efsane gerçekten 'efsane'...
Yaklaşık 2 bin yıl sonra, Arşimet'in 'Sirakuza efsanesi'nin ikinci sağlaması yapıldı. Yunanlı matematikçinin, tarihi yazıtlardaki Roma gemilerini aynalardan yansıttığı güneş ışığıyla yaktığı söylencesi doğrulanamadı.
Efsaneye göre Arşimet, Sirakuza'ya saldıran işgalci Roma filosunu geri püskürtmek için ya cam ya da bronzdan olduğu düşünülen bir alet kullanmış, bununla güneşin güçlü ışınlarını gemilere odaklayarak alev almalarını ve sonunda tüm filonun yanmasını sağlamıştı.
Discovery Channel'da bu tür mitleri araştıran 'MythBusters' programıyla işbirliği yapan ABD Arizona Üniversitesi ve Massachussetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) araştırmacıları, Arşimet'in efsanevi ölüm ışınlarını tekrar yarattı. 80 yıllık eski bir balıkçı teknesini Roma filikalarının yerine koyan ekip, 28 metrekarelik bir bronz ve cam aynayla önce 45 metreden yangın çıkarmaya çalıştı. Bu girişim teknenin ahşabından duman çıkmasına sebep olsa da alev yaratmadı. Daha sonra aynı işlem 22 metreden denendi. Bu kez de kendi kendine sönen küçük bir alev ortaya çıktı. Bu deneme efsaneyi ne doğruladı ne de çürüttü...
MythBusters prodüktörü Peter Rees, büyük ihtimalle efsanenin 'bir efsaneden ibaret olduğunu' söylerken MIT profesörü David Wallace ise "Arşimet'in bunu başarıp başarmadığını kim söyleyebilir ki? Dehası unutulmamalı" dedi.
Archimedes: Arşimet
Dünya , uzun süre evrenin merkezi olarak kabul edildi. Bunu sağ duyu da besliyordu. Öyle ya bugün bile hepimize, sıradan insana Güneş, Dünya'nın çevresinde dönüyor gibi gelmiyor mu?
Tarımda en büyük buluş kuşkusuz sabandır. Sabanı, toprağı yaran ve havaladıran bir kama olarak düşünürüz. Gerçekten bu kama da ilkel mekanik buluşların en önemlilerindendir. Ama saban aynı zamanda başka bir önem daha taşımaktadır: toprağı kaldıran bir kaldıraçtır, gerçekten de kaldıracın ilk uygulamalarındandır. Uzun yıllar sonra Arşimed, Yunanlılara kaldıraç kavramını anlatırken, kaldıraca dayanak bulabilse, Dünyayı yerinden oynatabileceğini söylemişti. Ama bu olaydan binlerce yıl önce, Ortadoğu'da saban süren çiftçiler, "bana bir kaldıraç ver, tüm dünyayı beslerim" derlerdi.
Daha önce değindiğim gibi, tarım, hiç değilse, bir kez daha ve çok daha sonra, Amerika'da keşfedilmiştir. Ama saban ve tekerlek keşfedilmemişti, çünkü her ikisi de çekim hayvanlarını gereksindirir.Ortadoğu'da basit tarımdan sonra varılan aşama, çeki hayvanlarının evcilleştirilmesi olmuştur. Bu biyolojik aşamaya varamadığı için, Yeni Dünya toprağın sopayla kazılıp, yükün sırtta taşındığı düzeyde kaldı. Çömlekçi çarkını bile bulamadı.(İnsanın Yücelişi, J.B.s: 74-76)
Arşimet (Archimedes :İÖ. 287-212).
Bir Yunan matematikçisi, fizikçisi ve mühendisi olan Arşimet, belki de çağının en büyük bilim adamıydı.İlk kez, bir dairenin çevresinin çapına oranını(pi sayısını) tam olarak hesaplamış; silindir ve diğer geometrik şekillerin alan ve hacimlerinin nasıl hesaplandığını göstermiştir. Batan cisimleri etki eden kaldırma kuvvetinin doğasını keşfi ile tanınır ve de çok yetenekli bir mucit olarak bilinir. Bugün bile hala kullanılan pratik keşfilerinden biri Arşimet vidasıdır. Bu vida, eğimli olarak dönen halka boru şeklinde olup genllikle gemiden suyu çıkarmak için kullanılır.O, mancınığı keşfetmiş ve ağır yükleri kaldırmak için ağırlıklar, makaralar ve kaldıraç sistemlerini bulmuştur.O'nun icatları, Romalıların iki yıllık kuşatmaları sırasında, doğduğu şehrin (Syracuse) savunmasında askerlerce başarıyla kullanılmıştır.
Rivayete göre, Kral 2.Hieron'un tacının saf altından mı yoksa başka metallerin karışımından mı yapıldığı kral tarafından Arşimet'e sorulur. Araştırma işleminin taca zarar vermeden yapılması istenir.Kuyumcu sahtekarlık yaparak içine değersiz madenler koymuş mudur? Arşimet o sıra hamamda soruyu düşünüyordu.Banyo teknesine oturduğu sırada, temknnenin üstünden akıp giden suyun miktarının bedeninin suya dalan bölümünün hacmine eşit olduğu dikkatinini çekti.Arşimet, tacını bütününü bir banyodaki suya daldırdıktan sonra, kaybettiği ağırlığa dikkat ederek çözümü buldu. Bu keşfinden dolayı Arşimet çok heyecanlanmış, "Onu buldum" anlamına gelen Yunanca "Eureka!"diye bağırarık çıplak şekilde Syracuse'nın caddelerinde koşmuştur.(Fizik, Seway s:400)
İÖ 287'de dolaylarında doğan Siracusalı Arkhimedes klasık çağların belki de en büyük bilim adamlarındandır. Mekanik biliminde efsanevi başarılar elde etmiş (" Bana bir kaldıraç verin, bir de onu dayayacağım bir yer gösterin, dünyayıy yerinden oynatayım"), bir çember ile çapı arasındaki oranı gösteren pi değerini (3,142...) çok küçük bir hatayla ilk kez hesaplayan kişi olmuş, evnehih kaç kum tanesi alacağını-elbette, evrenin boyutlarının bilindiğini varsayarak-kestirmeye çalışmışır.
Yaşamıyla ilgili en çok bilinen öykülerden birinde, kralı ve koruyucusu 2. Hieron, ondan, işlediğinden kuşkulandığ ıbir suçu araştırması ister.Öykü (Vitruvius Pollio) tarafından şöyle anlatılır:
"Hieron,Arkhimedes'ten, kendisine verilen bir taç ya da çelengin, ona bir zarar vermeden, saf altın olup olmadığını, kuyumcunun sahtekarlık yaparak ona daha değenrsiz bir maden katıp katmadığını ortaya çıkarması istemişti.
Arşimet sorunu kafasında evirip çevirirken bir rastlantı sonucu hamamda bulunuyordu. Orada banyo teknesine oturduğu sırada, teknenin üstünden akıp giden suyun miktarının bedeninin suya dalan bölümünün hacmine eşit olduğu dikkatini çekti. Hemen sorunun çözüm yolunu gördü. bekleyemedi ve o heyecanla hamamdan dışarı fırladı. sokaklarda çırılçıplak evine doğru koşarken avazı çıktığı kadar aradığı şeyi bulduğunu haykırdı: Bir yandan koşuyor, bir yandan da durmadan Yunanca bağırıyordu: Eureka! Eureka! Buldum! Buldum!
(Bilimin Arka Yüzü, s: 215,-216)
Arşimet eve döndükten sonra kendi üzerinde denediği şeyi altın taçla da yaptı. Kuyumcumunun bir miktar gümüş kattığı anlaşıldı ve zavallı kuyumcu idam edildi.
Siracusalı Arşimet "bana bir kaldıraç verin, bir de onu dayayacağım bir yer gösterin, dünyayı yerinden oynatayım" demişti.
İÖ 214 yılında Siracusa'yı Romalı genaral Marcellus denizden ve karadan kuşatmıştı. Arşimet, şimdi de bir kahraman olarak karşımıza çıkar. Roma donanması tam iki yıl boyunca körfezde tutmayı başarır.Tarihçi Plutarkhos şöyle anlatır:
" Romalılar saldırdığında böylesine büyük bir askeri güce ve böylesine şiddetli bir saldırıya karşı koymalarının olanaksız olduğunu düşünen Siracusa halkının dehşetten dili tutuldu. Ne var ki Arşimet hemen makinelerini kullanmaya başladı. Makineler, Roma kara güçlerine okları, mızrakları, koca koca taşları öyle inanılmaz bir gürültüyle ve hızla atmaya başladı ki, bunların önünde hiçbir şeyin ayakta kalması olanaklı değildi. Önlerine çıkan herşeyi yıkıp döktüler, saflar arasında korkunç bir karaşaya yol açtılar.
Kentin deniz tarafında, surların üzerinden, Roma kadırgalarına olağanüstü bir hızla çarpıp onları hemenbatırmak için gerekli şeylerle donatılmış kocaman kalaslar fırlatan muazzam makineler kuiruldu: Turna kuşlarının gagalarına benzeyen demir çengellerle ya da kancalarla pruvasından yukarı çekilen, sonra da kıçları üzerine suya düşen gemiler denizin dibini boyladı. Halatlarla ve çengellerle kıyıya doğru çekilen birtakım gemiler ise hızla ilerleyip kent surlarının altında yükselen kayalara bindirdikten sonrda paramparça oldular, tayfaları da oracıkta can verdi
Sık sık bir gemi denizden alınıp yukarı kaldırıldı ve havada asılı kalıp fırıl fırıl dönüp durdu: manzara çok korkunçtu. Bu sırada insanlar sallantının şiddetiyle gemiden düştü; en sonunda da gemi, makeninin bırakmasıyla ya sulara çarpıp parçalandı ya da denize batıp gitti.
Marcellus'un sekiz kadırga üzerinde ileri sürdüğü, aynı adı taşıyan müzik aletine benzemesi nedeniyle Sambuka denilen makineye gelince, Arşimed, surlarda bir hayli uzak olduğu halde ona arka arkaya onar kiloluk üç kaya fırlattı; hepsi de büyük bir gürültüyle ve şiddetle çarptı ve makineyi parçalayıp darmadağın etti.
Marcellus, bu tehlike karşısında, kadırgalarını olabildeğince hızlı bir biçimde geri çekti, sonra.kara güçlerinin de aynı şekilde geri çekilmesi için emirler yolladı. Ardından savaş meclisini topladı. Mecliste, mümükünse ertesi sabah gün doğmadan surlara yaklaşma kararı alında. Çünkü böyle bir durumda Arşimet'in makinelerinin fırlattığı okların, mızrakların ve taşların, makineler çok güçlü olduğundan, başlarının üzerinden geçip gideceğini düşündüler. Ne var ki Arşimet, makinelerin bütün uzaklıklara göre ayarlayarak uzun zamandır kendisini buna hazırlamaktadı. Ayrıca srlara delikler açtırmış ve buralara okları çok uzaklara fırlatmayan ama çok seri biçimde atan skorpionları( dev boyutlu mekanik yaylar) yerleştirmişti. Dolaysıyla, işlerin aslında hiç de düşündükleri gibi olmadığını bilmeyen Romalılar, surlara yaklaştıklarında, tepelerinden aşağı yağmur gibi boşanan bir kargı ve koca koca taş bulutuyla karşılandılar: Çünkü makineler bütün o şeyleri surların her noktasından fırlatıyordu. Bu, onları geri çekilmek zorunda bıraktı. Biraz uzaklaştıklarında bu kez geri dönüş yollarına daha büyük makineler ir attğı Siracusalılara herhangi bir karşılık verme fırsatı tanıdan gemilerine büyük hasar verdiği gibi savaşçılmarına arasında da korkunç bir zaiyata yol açan başka oklara hedef oldular. Çünkü Aşimet makinelerinin çoğnunu surların hemen altına yerleştirmişti. Bu yüzden, görünmeyen bir düşmanın sürekli saldırısına maruz kalan Romalılar sanki Tanrılara karşı savaşıyor gbiydi.
Fakat marcelllus kendi atıcılarıyla ve mühendislerinin haline gülüyordu. "Niçin bu matematik Briareos'u ile savaşmaktan vazgeçmiyoruz?" diye soruyordu; " kıyıya oturup alay edermişçesine denizden yaptığımız saldırıları utanç verici bir biçimde boşa çıkaran, bir defada bizim yüzümüzü birden vurarak yüz kollu masal devlerini bile geçen bu insanoğlu kim?"
Aslında geri kalan bütün Siracusalılar, Arşimet'in bataryasında bir gövdenin parçası gibiydiler. Herşeyi kendisi yönetiyordu. Bütün öteki silahlar bir kenarda duruyordu. Kentin tek saldırı ve savunma silahları Arşimet'inkilerdi. Romalılar sonunda öyle dehşete düyştüler ki, surların üzerinden bir ipin ya da bir sopanın uzatoldığını gördüklerinde bile Arşimet'in bir makineyi kendilerine çevirdiğini haykırıp arkalarını dönerek kaçmaya başladılar. Bunu gören marcellus saldırarak ileleme düşüncesinden vazgeçti ve herşeyi zamana bırakıp kuşatmayı ablukaya çevirdi.
Ancak Arşimet o denli derin kavrayışlı, o denli yüce gönüllü ve matematik bilgisi o denil çoktu ki, bu makineleri bulması ona insandan çok tanrılara özgü bilgiler bahşedilmiş bir insan ünvanı kazandırdı; ne var ki onun bunları yazılı olarak bıraklak gibi bir kaygısı hiç olamdı. Çünkü o bütünüyle mekanik üzerinde yoğunlaşmanın ve kamuya hizmet eden her sanatın değersiz ve iğrenç bir şey olduğunu düşünüyor, bir tek, yaşamın zorunlu kıldığı şeylerle hiçbir bağı olmayan ve yalnızca mantıksal doğrulukan ve kanıtlamadan doğan gerçek kusursuzluğu yakalayan kafa işlerinden zevk duyuyordu.
Fakat onunla ilgili olarak anlatılan bazı şeyleri de akıl almaz diye reddetmeye kalkmayacağız: Sürekli bir perinin, yani geometrinin büyüsü altında olduğu için ne yer içer ne de kendine bakarmış. Çoğu zaman hamama zorla götürürlermiş. Oradayken de küllerin üzerine geometrik şekiller çizer, yağlandığında parmağıyla bedenine çizgiler çekermiş. Duyduğu zihinsel haz onu bu denli kendinden geçirir, bilim onu böylesine coştururmuş. Birçok ilginç ve mükemmelbuluşun yaratıcısı olduğu halde, arkadaşmlarının, mezar taşına yalnızca içinde küre çizili bir silidir kazımalarını ve içerilen cismin hacminin içeren cismin hacmine oranını yazmalaranı istediği söylenir. Kendisini ve Siracusa kentini Romalılar karşı korumak için elinden gelen herşeyi yapan Arkhimedes işte böyle biriydi."
Roma donanması, Arşimet'in silahlarından uzak durarak üç yıllık bir kuşatmanın (ablukanın) ardındarn Siracusa düştü. Plutarkhos, dehanın ölümünü şöyle anlatır:
"Marcellus'u en fazla etkileyen Arşimet'in kötü yazgısı oldu: O sırada bir matematik problemi üzerinde çalışıyordu ve çizdiği şekle öyle dalmıştı ki ne Romalıların telaşlı seslerini duydu ne de kentin alındığını farketti. Bir asker ansızın odasına girip marcellus'a gitmek için kendisini izlemesini emretti. Fakat Arşimet çalıştığı problemi çözene kadar bunu yapmak istemedi.Asker öfkeyle kılıcını çekip onu öldürdü. Marcellus, onun ölümüne çok üzüldü. Dinsiz ve iğrenç biriymiş gibi onu öldüren askere yüz çevirdi: Arşimet'in akrabalarını aratıp buldurarak onlara değerli armağanlar verdi."
Romalılar, Arşimet'in kendilerine ve rdiğidersten yarrarlmanamadılar.Birkaç yıl sonra Annibal'ın İkinci Pön Savaşı'ndaki yenilgisinin ardından yüzyıllar boyunca zorlu bir düşmanla karşılaşmadılar En sonunda barbarların üstün askerlik bilgileri sonucunda imparatorluk çöktü
Romalıların askerlik becerileri İS 4. yüzyıla dek iyice zayıfladı; bununla birlikte güçlerinin doruğunda olduklarında bile Hunların ağır okları "dört nala giden atlarının üzerinden şaşmaz bir isabetle atan" okçularına dayanmakta güçlük çektiler. Herhalde Arşimet, Hunları takdir ederdi."
( Bilimin Arka Yüzü s:216-220)
