sumeyye
Tue 24 July 2012, 01:39 pm GMT +0200
D) Altın Veya Gümüş Para İle Kâğıt Para İlişkisi:
İbraz edildiklerinde, altın karşılığı taahhüt olunan banknotlarla, karşılık gösterilen altın arasında değer farkı meydana gelmiştir. Bu durum, fels ve mağşuş paralarla altın ve gümüş paralar arasında meydana gelen satın alma gücü farkı ile aynı niteliktedir. Aşağıda vereceğimiz Osmanlı İmparatorluğu'na ait uygulama örnekleri bunu göstermektedir:
1) Sultan Abdülmecid devrinde altına göre kâime değer kaybetmeye başladı. 1857'de yüz'lük altın 160 kuruşa çıkmıştı. Kaimenin değeri düştükçe, altının fiyatı yükseldi. Bu durumun muamelâtı ters yönde etkilemesi üzerine kaimenin kaldırılmasına karar verildi [82]
2) Sultan Abdülaziz devrinde, iki buçuk milyon keselik kâime basılıp piyasaya sürülünce, 100 kuruşluk Mecidiye altınının değeri 1861 tarihlerinde 350 kuruşa kadar yükseldi. 1862'de kaimeler tedavülden kaldırılınca, altının fiyatı yeniden 100 kuruşa indi [83]
3) Sultan II. Abdülhamid'in ilk saltanat yılında 600.000 keselik (bir kese 500 kuruş demektir) kâime basıldı. 1878'de, bir Osmanlı altın lirasının değeri 350 kuruşa çıktı [84]
4) 1880 tarihli bir fermanla, kaimenin tamamının tedavülden kaldırılarak, pek az kısmının halkın elinde kaldığı, 1880 yılı mallarından saf altınla ödenmesi kararlaştırılanlar dışındaki gelirlerin beşte biri karşılığında, 1 lira için 400'lük kâime alınmasının emredildiği anlaşılmaktadır [85]
1879 tarihlî bir kararnamede, borçlar kâime île ödenirken, 450 kuruşluk kâime yerine bir yüz'lük altın (1 altın lira) veya borçlan ödeme gününde, bir altın kaç kâime ederse o kadar kâime ödenmesi emrolunmustur [86]
5) Sultan Mehmet Reşat (1909-1918) devrinde de çok miktarda kâğıt para çıkarıldı. Bu arada Osmanlı Bankasi'nın çıkardığı banknotlar da cebrî tedavül rejimine tâbi tutuldu. İlk çıkarılan kaimeler altınla hemen hemen başa baş giderken 1917 yılında 74 milyonluk kâğıt para çıkarılması üzerine, altının fiyatı 550 kuruşa kadar yükseldi. Mütârekeden sonra altının değeri 450 kuruşa düştü [87]
[82] Ahmet Cevdet Paşa, Mâruzât, Ahvâl-i Mâliye bahsi, s. 11, 18, İst.
[83] Artuk, Katalog, c. II, s. 722.
[84] a. esr., c. II, s. 730, 731.
[85] Bayındır, a.g.e., s. 27.
[86] a. esr., a.y.
[87] a. esr., s. 27, 28.
Dr. Hamdi Döndüren, Çağdaş Ekonomik Problemlere İslami Yaklaşımlar, İklim Yayınları: 42-43.