sidretül münteha
Wed 8 June 2011, 03:12 pm GMT +0200
h. Üçüncü Asır:
Bu asırda söz konusu eserleri iki şekilde görmekteyiz:
a) Müstakil olarak kaleme alınanlar; b) Cami' ve Musannef türünden eserlerde bir bölüm halinde yer alanlar.
1. Esed b. Musa b. İbrahim b. Velid b. Abdülmelik b. Mervan b. el-Hakem el-Ümevî [h.l32-212/m.749-827]: Gerek ez-Zehebî ve gerekse Îbnü'1-İmad eser sahibi bir zat olduğuna işaret etmektedirler. Fakat, sarih olarak "Kitâbü'z-zühd"ünün bulunduğunu belirtmiyorlar.[14] el-A'zamî, İb-nü'1-Mübarek'in adı geçen eserine yazdığı mukaddimede Esed b. Musa'nın da "zühd"e dair bir kitabı olduğunu kaydediyorlar. Ancak, kaynak zikredilmiyor.[15]
2. Bişr b. el-Hâris el-Hâfî [h.l50-227/m.767-841]: Kitabına, İbn Nedim işaret etmektedir. [16] Kaydedildiğine göre, bütün
kitapları kendisiyle birlikte gömülmüştür.[17]
3. Ahmed b. Harb b. Abdullah (Ebû Abdullah) en-Neysâbûrî [ö. h.234/m.848]: İbnü'1-İmâd, eser sahibi bir zat olduğunu belirtiyor.[18] "Kitâbü'z-zühd'ü olduğunu ise, kaynak belirt-meksizin el-A'zamî kaydediyor.[19]
4. Ahmed b. Muhammed b. Hanbel [h.l64-241/m.780-855]: Eseri üzerinde makalenin sonunda durulacaktır.
5. Hennâd b. es-Serî b. Mus'ab et-Temîmî ed-Dârimî [ö. h.243/m.857]: "Kilâbü'z-zühd" isimli büyük bir eseri olduğuna, kaynaklarda özellikle dikkat çekiliyor.[20]
6. İbrahim b. el-Cüneyd [ö. h.260/m.873]: Hatîb el-Bağdadî, "Zühd ve Rakâik"e dair eserleri olduğunu söylemektedir.[21]
7. Ubeydullah b. Abdülkerim b. Yezîd el-Kureşî Ebû Zür'a er-Râzî[ö. h.264/m.877j[22]
8. Ebû Davud Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistânî [h.202-275/
m.817-888][23]
9. Muhammed b. İdris İbn Münzir el-Hanzalî Ebû Hatim er-Râzî [h.l95-277/m.810-830][24]
10. Ebû Bekir Ubeydullah b. Muhammed b. Ubeyd İbn Ebi'd-Dünyâ [h.208-281/m.823-894]: Eserinin ismi "Kitabü'z-Zühd-ü Mâlik b. Dinaradır. [25] Bu eserinin yazma bir nüshasının [İstanbul, III. Ahmed Ktb., no.: 591] mevcut olduğu, sayfa adenin ise 126 olduğu belirtilmektedir.[26]
11. Ebû'n-Nasr Muhammed b. Mesûd el-Ayâşî: "Kitâbü'z-zühd" adlı bir eserinin olduğu ve kendisinin bir Şîa âlimi olduğu İbn Nedim tarafından kaydedilmektedir.[27]
12. Utbe b. Gulâm: "Risale fi'z-zühd' adlı eseri olduğu, yine İbn Nedim tarafından zikredilmektedir.[28]
b. h. Illncü asırda Cami' ve Musannef ve daha başka bir bölüm halinde "Kitâbü'z-zühd'e yer veren eserler:
1. Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi es-Sânânî [h.l24-211/m.741-826]: "el-Musannefy adlı eserinde "Bâbu zühdü'l-enbiyâ", "Bâbu zühdü's-sahabe" ve "Bâbu halki'l-kafa ve'z-zühd" isminde bâblar açmıştır. İlk bâbda altı rivayet; ikincisinde yedi rivayet; sonuncusunda ise iki rivayet zikretmiştir.[29]
2. Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrahim el-Absî [ö. h.235/m.849]: "Kitabü'l-musannef fi'l-ehadîs ve'l-âsâr" adlı muazzam eserinde "Kitâbü'z-zühd" adlı müstakil bir bölüm açmıştır. Peygamberlerin, sahabe ve tabiûnun zühde dair söz ve davranışlarına bu bölümde yer vermiştir. Toplam "1506" rivayet vardır.[30]
3. Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû'l-Hasen İsmail el-Cûfî el-Buhârî [h.l94&256/m.8069-869]: "el-Câmîu's-sahîh" adh meşhur eserinde zühde dair rivayetleri "Kitabü'r-rikâk" başlığı altında bir bölümde toplamıştır. Eserinin "81nci" bölümüdür. "53" bâbtan oluşmaktadır. İlk babı "Sıhhat ve boş vaktin" kıymetine dairdir. Toplam "168" rivayet vardır.[31]
4. Ebû'l-Hasen Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî [h.206-26 l/m. 821-874] Müslim'de !es-Sahih"inde, "Zühde dair rivayetler", "Kitâbü'z-zühd ve'r-rakâik" başlığı ile bir bölüm halinde toplamıştır. Eserin "53ncü" bölümüdür. "15" bâbdan oluşmaktadır. İlk hadisi Ebû Hureyre (ra)'nin rivayet ettiği; "Dünya mü'minin zindanı, kafirin ise cennetidir" şeklindeki hadistir. Bu bölüm toplam "75" haberi ihtiva etmektedir.[32]
5. Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (İbn Mâce) [h.207-275/m.822-888]: "es-Sünen" adlı eserinde, "Kitâ-bü'z-zühd" başlığı ile bir bölüm açmıştır. Eserin "37nci" bölümüdür. "37" bâbdan teşekkül etmektedir. Ebû Zer el-Ğıfârî (ra)'nin rivayet ettiği, Rasûlullah (sav)'m zühdü tarif eden bir hadisiyle başlamaktadır. Hadisin bir bölümü şöyledir: "Dünyada zühd, helâli haram edinmek veya malı mülkü terketmek değildir. Asıl zühd, kendi elinde olana, Allah'ın kudretinde olandan daha fazla güvenmemen-dir..." Bu bölümde "241" haber yer almaktadır.[33]
6. Ebû İsa Muhammed b. Isâ b. Sevre et-Tirmizî [h.209 -279/nı.824-892]: ael-Câmiu's-sahih" veya "es-Sünen" diye bilinen eserinde, Tirmizî de "Kitâbü'z-zühd" başlığı ile bir bölüm ayırmıştır. Eserin "37nci" bölümüdür. "64" bâbdan oluşmaktadır. İlk bâb ve ilk hadis, Buhârf de olduğu gibi, "Sıhhat ve boş vaktin kıymeti"ne dikkat çeken hadistir. Hadisi İbn Abbas (ra) rivayet etmektedir. Bölümün son hadisi ise Hz. Âişe (ra)'mn, Hz. Muaviye (ra)'ye tavsiyelerini içeren bir mektupla ilgilidir. Bölüm "111" rivayeti ihtiva etmektedir.[34]
7. Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe el-Kûfî [h.213-273/m.828-889]: "Uyûnu'l-Ahbâr" adlı "10" bölümden meydana gelen eserinin bir bölümünü "Kitâbü'z-zühd" teşkil etmektedir [35]İbn Kuteybe'nin bu eseri 1927'de Dâru'l-kutubi'l-Mısriyye" tarafından basılmıştır.[36]
h. Dördüncü Asır:
1. Ebû'l-Hasen AH b. Muhammed b. Ahmed [h.257-338/m. 870-949]: Eserinin adı "Kitabü'l-hadîs fi'z-zühd" dür.[37]
2. Ebû Ahmed Muhammed b. Ahmed b. İbrahim b. Süleyman el-İsbahânî [hb269-343/m.882-954]: Eserinin adı "Kita-bu'r-rakâik" tir.[38]
3. Ebû Ahmed Muhammed b. Ahmed b. Şuayb eş-Şuaybî en-Neysâbûrî [ö. h.357/m.967]: Zühde dair bir eserinin olup, 40'tan fazla cüzden teşekkül ettiğini, el-A'zamî "el-Cevâhirü'l-Muziyye ve Keşfü'z-Zünûn' dajx naklediyor.[39]
4. Ebû Bekir Muhammed b. el-Hüseyin b. Abdullah el-Bağdâdî el-Âcurî [ö. h.360/m.970]: el-A'zamî "Keşfü'z-Zünûn'a. istinaden, el-Âcûrfnin zühde dair bir eseri olduğunu nakletmektedir.[40]
5. Ebû Ubeydullah Muhammed b. İmrân b. Mûsâ b. Saîd b. Abdullah el~Merzubânî [h.297-384/m.909-994]: Eserinin adı "Kitâbü'z-zühd ve ahbârü'z-zühhâd"<kr. "200" varak olduğu kaydedilmektedir.[41]
6. (İbn Şahin) Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osman b. Ahmed el-Bağdâdî [h.297-385/m.909-995]: "Kitâbü'z-zühd" adlı yüz cüzlük bir eserinin olduğu kendisinden nakledilmektedir.[42]
7. Ebû'l-Kasım Halef b. el-Kasım b. Sehl el-Endelûsî İbnü'd-Debbâğ [h.325-393/m.938-1002][43]
8. Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed b. Hamdeveyh b. Nuaym ed-Dabbî en-Neysâbûrî [h.321-405/m.933 -1014]: Hakim, Buhârî ve Müslim'in Sahîh'leri üzerine yazmış olduğu "el-Müstedrek ale's-sahîhayn" adlı eserinde, zühde dair rivayetler için, "Kita-bü'r-rikâk" diye bir bölüm ayırmıştır. "104" hadisi ihtiva etmektedir. İlk hadisi Muaz b. Cebel (ra)'in rivayet ettiği Rasulullah'm şu tavsiyesidir: "Dininde samimî ol, az bir amel yapsan dahi o sana yeter.[44]
Hâkim Vnci asırda vefat etmesine rağmen biz onu IVncü asırda zikrettik. Çünkü ömrünün çok büyük bir kısmını bu asırda yaşamış ve eserlerini de bu asırda vermiştir. [45]
h. Beşinci Asır:
1. Hafız Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin el-Beyhekî [h.348^58/m.994-1065]: "Kitâbü'z-zühd" olarak bir ciltlik bir eseri olduğu kaydedilmektedir.[46] Kettânî ayrıca bir de "Kitabü'z-zühd es-sağîr" olmak üzere ikinci bir kitabının olduğunu belirtmektedir.[47] el-A'zamî, el-Beyhekî'nin "Kitâbü'z-zühd el-kebîr" adlı eserinin bir nüshasının [Haydarâbad-Âsafiye Kütüphanesinde büyük boy "346" sayfa halinde mevcut olduğunu, "h.626" senesinde yazılmış bir diğer nüshanın ise [Medine-Arif Hikmet Kütüphane-si]nde bulunduğunu zikrediyor.[48]
h. Altıncı Asır:
1. Ebû Muhammed İbn Abdurrahman b. Abdullah b. Hüseyin b. Saîd el-Ezdî el-İşbilî (İbnü'l-Herrât) [h.510-581/m.H16 -1185]: Eserin adı, "Kitabü'r-rekâik"tir.[49]
[14] ez-Zehebî, age, c.l, s.42; İbnü'1-İmâd, age, c.2, s.27.
[15] el-A'zamî, age, s.15.
[16] el-Fihrist, s.235.
[17] Ibnü'1-Imâd, age, c.2, s.59.
[18] İbnü'1-İmâd, age, c.2, s.80.
[19] el-A'zamî, age, s.15.
[20] ez-Zehebî, age, c.2, s.507; İbnü'1-İmâd, age, c.2, s.104; el-Kettânî, age, s.51.
[21] el-A'zamî, age, s.15.
[22] Koçyiğit, age, s.263.
[23] el-A'zamî, age, s.15.
[24] Koçyiğit, age, s.264.
[25] el-Fihrist, s.235.
[26] el-A'zamî, age, s.15.
[27] el-Fihrist, s.245.
[28] el-Fihrist, s.236.
[29] Abdürrezzâk, el-Musannef, c.ll, s.308, 310, 453.
[30] İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, c.7, s.65-246.
[31] Buhârî, es-Sahîh, c.7, s.169.
[32] Müslim, es-Sahîh, e.3, s.2273. [Müslim'de olduğu halde mevzuat kitaplarında yer alan hadislerden bir tanesi de budur. Hadisin uydurma olduğunu, gerekçesini belirtmeksizin es-Sağânî Mevzuatında (s.13) zikretmektedir. Bu kanaati âlimlerce şiddetle eleştirilmiştir. Hadis, aynı zamanda Tirmizî ve İbn Mâce'nin "Kitâbü'z-zühd" bölümlerinde de geçmektedir.]
[33] İbn Mâce, es-Sünen, c.2, s.1373.
[34] Tirmizî, es-Sünen, c.4, s.550.
[35] el-Fihrist, s.85.
[36] îbn Kuteybe, el-Maarif; thk. Servet Ukkûse, Mukaddime, s.53
İmam Ahmed b. Hanbel, Kitabu’z-Zühd, İz Yayıncılık: III-VI.
[37] el-Fihrist, s.337; Ibnü'1-Imâd, age, c.2, s.347.
[38] ez-Zehebî, age, c.3, s.387; Îbnii'1-İmâd, age, c.2, s.980.
[39] el-A'zamî, age, s.15.
[40] el-Fihrist, s.148; İbnü'1-İmâd, age, c.3, s.111.
[41] ez-Zehebî, age, c.3, s.987.
[42] ez-Zehebî, age, c. 3, s.1025.
[43] Hâkim, el-Müstedrek, c.4, s.306.
[44] ez-Zehebî, age, c.3, s.1133; Ibnü'1-Imâd, age, c.3, s.304; el-Kettânî, age, s.51.
[45] İmam Ahmed b. Hanbel, Kitabu’z-Zühd, İz Yayıncılık: VI-VIII.
[46] el-Kettânî, age, s.51.
[47] el-A'zamî, age, s.16.
[48] ez-Zehebî, age, c.3, s.1350.
İmam Ahmed b. Hanbel, Kitabu’z-Zühd, İz Yayıncılık: VIII.
[49] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, c.l, s.2.
İmam Ahmed b. Hanbel, Kitabu’z-Zühd, İz Yayıncılık: VIII.