ayten
Wed 27 October 2010, 11:25 pm GMT +0200
2- Taoizm
Literatür
1- Lao-Tzu, Taoizm, 2. Baskı, Ankara 1963.
2- H.von Glasenapp, Die nichtchristlichen Religionen, s.110-114.
3- F.Heiler, Die Religionen der Menschheit, s.117-127.
Çin'de dinî spekülasyonun zirvesine Güney Çinli düşünür Laotse erişti. Tarihen şüpheli kaynakların bildirdiğine göre, Laotse m.ö. 604 de Çin'in Çu devletinin, Ku bölgesinde, Çüyen köyünde dünyaya gelmiştir. Kendi adı Erh, aile adı Li'dir. Çu Sülâlesinden bir prensin arşivcisi ve tarihçisi oldu. Bİr çocuğu ve birçok torunları oldu. Fakat O, saray hayatından ve devlet işlerinden çabuk bıkarak, Han Kvan Bölgesinde bir dağın yamacındaki bir kulübeye yerleşti. Orada senelerce yaşadı ve küçük bir kitap yazdı. Sonunda, seksen yaşının üzerinde İken, kulübesini terk ederek Batıya doğru gitti ve bir daha görünmedi. Çin kaynakları onun Hotan'a gittiğini ve orada Öldüğünü rivayet ederler. [221]
Laotse hakkında fazla bilgimiz olmamakla birlikte, geriye bıraktığı bilinen kitap, dünyanın en zor anlaşılan kitaplarından biridir. İçinde kîsa kîsa işlenmiş, Tao ve Te hakkında seksenbir yazı bulunur. İfadede ki kapalılık, onun ne olduğu sorusuyla başlar. “Tao” kavramı yaklaşık “Varlık esası, istikâmet, yol, kâinatın içinde hareket ettiği yol” mânalarına gelebilir. “Site” ise, “İyi amel, fazilet” demektir. Fakat bu fazilet tâbiri genel bir sözdür. Bundan ne kastediliyor, pek belli değildir.
Tao-Te-King, “Fazilet yolu, kâinat kanunu ve onun tesiri” anlamına gelir. m.s. 664 de kutsal kitap olarak kabul edilmiş ve T'ang sülalesi imparatorlarından Ming Huang 719 da ona bir tefsir yazmıştır. Eski zamanlarda gök her şeyin hakimi sayılırdı. Daha sonraları ahlaki manayı da içine almıştır. Mistik ve panteist bir düşünür olan Laotse'nİn öğretisinin anlaşılabilmesi, çekirdek kelime Tao'ya bağlıdır. Tao nedir? Sorusuna cevap bulmak gerekir. Laotse kitabında buna şu cevabı verir: “Yer insanların normudur, Gök yerin normudur, Tao Gök'ün normudur, Tao'nun normu ise onun kendi hayatıdır.” Tao fiilsiz ve ebedîdir. Bu sebeple onun yaşadığı hiçbir şey yoktur. Varlıkların hiçbir şey yapmaması, yânî sükûneti, onların işi yapmasına daha çok yardım eder. Ona göre evrenin çıktığı ilk prensip Tao'dur. O ezelidir, ebedidir, her yerde vardır, ancak bilinmez ve isimsizdir. Her şey ondan gelir, bütün yaratıkların anasıdır, esasıdır. Nitekim Koreli Peygamber Moon onu “Tanrı” olarak vasıflandırın ıştır.
Hayatın gayesi sükûnet olmalıdır. İnsan duygusuyla harekete geçmeden önce Wuwey (hiçbir şey yapmamak) ve Puhyen (hiçbir şey söylememek) ve Huwu'ya (denge durumuna) ulaşmalıdır. Bu vaziyette hayat her bakımdan ideal ve güzel olur. Çünkü tabiat kanunları kuvvetlidir. İnsan kendi tabiatının gelişmesi dahilinde her şeye yardım etmelidir; fakat ona müdahale etmemelidir. Tabiat kesin olarak İyİ ve güzeldir. İnsanların yaptığı şeyler tabiatın meydana getirdikleri yanında adi ve basit kalır. O halde Wuwey fiilsiz tesirdir. Su, Tao'nun suretlerinden biridir. Kavga etmez, en aşağı yeri alır. Bununla beraber, o çok önemlidir. Aslında her şey kendiliğinden olur, ayrıca güç harcamaya gerek yoktur. İcraat düzenli oluşma da zarar verir ve Tao, çöküntüye uğrar. Böylece akıl ve adalet meydana çıkar ki, bu da insanlar arasındaki nifak ve gerginliği artırır. [222]
Laotse'de ki ahlâk anlayışı tamamen menfidir. Mutlak sükûnet ve rahatlık içinde arzu ve İstekleri terkederek dünyaya sırt çeviren bir hayat tarzı ile insanın kendini Tanrıya teslim etmesi ve onunla birleşmesi esasına dayanır. İnsana, varlıklar içinde özel bir yer tanınmaz. Bilakis hayat bağlarından çözerek, Tao'nun derinliklerine düşürmek ister. Tao'yu tanımaya ise, ne teorik âlimlik, ne de fiilî dünya hikmeti fayda verir. Laotse diyor ki, “Pencereden bakmadan gök yolu görülür. Evden çıkmadan dünya tanınır. Evden ne kadar uzaklaşılırsa, o kadar az tanınır. Bu sebeple hikmet sahibi gitmeden, görmeden ve bir şey duymadan bütün eşyayı tanır”. Laotse'ye göre dünyadaki bütün fenalıklar, ihtiraslar, karışıklıklar hep öğrenilen şeylerden gelir;
“İhtirasları uyandıran şeyleri öğrenmektense, kendini dinlemeli ve bu şekilde içini, kalbini okuma yolunu bulmalıdır. Ancak o zaman ezeli erginliğe varılır. Bunun için insan mümkün olduğu kadar sükunete ve huzura erişmeğe çalışmalıdır. Bunun biricik çaresi de bir şey yapmamak” (Wuweı)dır. [223]
Ona göre insan ancak manevi faziletleriyle insandır. İdeal insan ise, iyi, lütufkar, sadık, dürüst ve her hale kendim uydurmaya çalışan alçak gönüllü bir kimsedir. Bazı düşünürler bunun açıklanmasında, “İnsanın biri manevi, diğeri maddi iki tabiatı olduğu gibi, biri iyiliğe, diğeri de fenalığa çevrilmiş iki yönelimi vardır. İyiliğe yönelimini geliştirmek insanın en önemli vazifesidir” şeklinde açıklamalar yapmışlardır. [224]
Tao'yı takip eden kimse en iyi bir hükümdardır. Şeref ve zenginlikten dolayı gurur duymak çok aşağı bir davranıştır. Bunlardan kendini çeken kimse semanın yolunu bulur. Maddi hayata kıymet vermenin doğru bir şey olmadığını kabul eder. Bunun için halkın çok fazla arzu edecekleri şeyleri göstermek ve onları başkalarını düşük gösterecek şekilde takdir etmek ideal bir insanın yapamayacağı şeylerdir. Yalnız kendini görenler akıllı değillerdir. Kendileriyle iftihar edenler bir iş göremezler. Bunları kimse sevmez.
Taoizm'de Devlete müspet vazifeler düşmez, harp tenkit edilir, maddî ilerleme küçümsenir. Pek çok memuriyet ve müesseseler lüzumsuz görülür. Tao'nun Devleti, sessiz ve kendiliğinden yürümelidir. Belirli bir İdeal, müspet bir hedef olmamalı, bir sükûnet ve hareketsizlik durumu izlenerek, Tao'yu tanımaya çalışılmalıdır. Laotse'deki en yüksek saadet, ruhsal bir durumdur. “Devleti yönetenler halkın ihtiraslarım ve arzularını tahrik ve teşvikten çekinmelidirler. Bunun için büyük adamlar halkın midelerini doldururlar, kalplerini, kafalarını boşaltırlar; iradelerim zayıflatırlar, kemiklerini kuvvetlendirirler ve onları daima bilgisiz bırakırlar.” [225] Laotze'nin halkın bilgisiz kalmasını istemesi onları aşağı görmesinden değil, halkın huzur ve sükun içinde yaşamasının ancak bu yolla gerçekleşeceğine inanmasmdandır.
Lao-tse'den bazı öğütler:
“İç hayatımızı keşfe çalışmak, çok konuşmaktan daha iyidir!” k.5.
“Kendine kıymet verdiği kadar, dünyaya da kıymet veren kimseye herkes güvenir. Kendini sevdiği kadar memleketim de severse, herkes ona saygı gösterir.” L13.
“Herhangi bir kimsenin dünyayı elde etmek istediğine ve neticede bunu yaptığına şahit oldum Fakat, gene tamamiyle muvaffak olmadığını gördüm. Dünya ruhtan bir kap gibidir. Yapılamaz. Yapanlar onu harap ederler. Elde edenler kaybederler.” k. 29.