saniyenur
Sun 1 January 2012, 11:51 pm GMT +0200
2. Şefaat
“Kebire sahipleri hakkında peygamberlerin ve hayırlı müminlerin şefâatta bulunma yetkileri vardır. Bu husus (tevatür derecesine ulaşmayan, fakat ahad haberlerden de kuvvetli olan müstefiz ve) meşhur hadislerle sabittir”
Mutezile bu konuda Sünni görüşüne muhalefet etmiştir. Bu ihtilaf, biraz evvel temas edildiği gibi “şefaat sözkonusu olmadan (Allah'ın kulunun günahını) af ve mağfiret etmesi caiz olunca, şeraatla caiz-olacağı, çok daha fazla tabiîdir”, şeklinde temel görüşe dayanmaktadır. Mutezile onu caiz görmediği için bunu da caiz görmemiştir [21].
Delillerimiz: “İmanlı erkekler, kadınlar ve kendi günahın için af dile” (Muhammed, 47/19). (Hz. Peygamber'in müminler için af dilemesinin faydası yoksa, bu âyetin manâsı nedir?) “Onlara (yani kâfirlere) şefâatçıların şefaati fayda vermez” (Müddessir, 74/48). Bu cümlenin üslûbu ve ifade şekli esas itibariyle' şefaatin var olduğunun delilidir. Aksi halde hallerini kötülemek ve içinde bulundukları sıkıntılı durumun mahiyetini ortaya koymak için, “kâfirlere, hiç bir şefaatçinin şefaatinin faydası olmaz” demenin manâsı olmazdı, Bu gibi yerlerde kullanılan bu nevi ifadeler, sadece kâfirlere mahsus olan alâmetleri ifade eder, onlarla başkaları arasında müşterek olan nitelikleri göstermez. (Şefâatcıya sahip olmama sadece kâfirlerin özelliğidir), Buradaki hükmün kâfirlerle ilgili olmasından maksad, onlardan başkası da “şefâatcıya sahip olmaz” (ve kâfirlerin haricinde kalan kimselerin şefâatcıları da kendileri için faydalı olamaz) demek değildir. Onun için bu âyet, “muhalif mefhuma” inananları reddetmek için de delil değildir.
(Şafiîlere göre muteber olan mefhum-i muhalefet Hanefîlere göre muteber değildir. Onun için bu âyetle, “mademki şefaatin kâfirlere faydası yoktur, o halde müminlere faydası vardır”, şeklinde şefaat için delil getirilmemiştir. Tersine şefâatın cevazı bu âyetin üslûbundan ve ifade tarzından çıkarılmıştır: Ey kâfirler, siz öyle kötü ve zor bir. durumdasınız ki, herkese faydası olan şefâatın bile size menfaati olmaz!, denmek istenmiştir.)
Peygamber (s.a.)in: “Şefaatim, ümmetimden kebîre sahipleri içindir” [22], buyurması da şefaat için bir delildir. Bu meşhur bir hadistir. Hatta bu konudaki hadisler mânâ yönünden mütevatirdir.
Mutezilenin delilleri: “Hiç bir kimsenin, diğer bir kimseden faydalanmayacağı, kimseden bir şefaat kabul edilmeyeceği... günden korunun.” (Bakara, 2/48), “Zalimlerin ne bir dostu, ne de itaat edecekleri bir şefâatcıları vardır” (Gâfir, 40/18), gibi âyetler.
Cevap: Bu ve benzeri naslarm bütün şahıslara, zamanlara ve hallere delâlet eden umumî bir ifade olduğunu kabul etsek bile (ki önce bunu kabul etmeyiz, ama kabul ve teslim ettiğimiz farzedilse dahi) birbirine muarız bulunan ve âyet ve hadis neviden olan) delilleri telif etmek için bu çeşit nasları kâfirlere tahsis etmek gerekmektedir. Af ve şefâatm esası, Kur'an, hadis ve icmaa dayanan kesin delillere istinad ettiği için Mutezile, “mutlak olarak küçük günahların, tevbeden sonra da büyük günahların affını kabul etmiş” ve, “şefaat (günahların affına vesile değildir, sadece) sevabın artmasını temin eder”, demiştir.
Fakat bunlar hatalı görüşlerdir. Birinci şıkkın yanlış oluşu, şundandır: Mutezileye göre büyük günahtan tevbe eden veya büyük günahlardan kaçınmak şartiyle küçük günahları işleyen, esasen onlara göre azabı hak etmiş değildir. Onun için de affın manâsı yoktur, îkinci şıkka gelince, naslarda bahis konusu edilen şefaatin; işlenen cinayet ve günahtan af taleb etmek manâlına geldiği (ve sevabı artırmaktan ibaret olmadığı) hususunda şübhe yoktur.
Tevbesiz dahi vefat etmiş olsalar, “kebîre sahibi olan müslümanlar Cehennemde ebedî olarak kalmazlar”
Delilleri: “Kim zerre kadar hayır işlerse, onu görecektir” (Züzal, 99/7). İmanın kendisi hayırlı bir ameldir; “Cehenneme girmeden evvel (Cennette) bunun karşılığı görülür, som dbedî olarak yanmak üzere Cehenneme girilir,” demek mümkün değildir. Zira bunun bâtıl olduğu konusunda icmâ ve ittifak vardır. Şu halde geriye, (işlenen günah miktannca ve Allah'ın dilediği zamana kadar) Cehennemde kaldıktan sonra oradan çıkmak şıkkı kalır.
“Allah, mümin erkeklere ve kadınlara, altından ırmaklar akan Cennetler vaad etmiştir” (Tevbe, 9/73), “İman edip salih ve iyi amel işleyenlerin ağırlanacakları yer Firdevs Cennetidir” (Kehf, 18/107). Müslümanların cennetlik olduklarına delâlet eden bunlar gibi daha pek çok nas vardır. Ayrıca, günah sebebiyle bir müslümanın iman dairesinden çıkmayacağı, yukarıda kesin delillerle gösterilmişti.
Bir de şu var: Cehennemde ebedî kalmak, cezaların en büyüğüdür. Onun için Cehennemde ebedî kalmak, en büyük cinayet ve günah olan küfre karşılık kılınmıştır. Bu büyük ceza ile kâfir olmayanlar (günahkâr müslümanlar) da cezalandırılırsa, cezanın cinayetten ve suçtan fazla olması lazım gelirdi. Bu ise adalete sığmaz.
Mutezileye göre, Cehenneme girenler orada ebedî olarak kalırlar. Zira Cehenneme ya kâfir veya tevbesiz ölen kebire sahibi girer. Günahsız olanlar, veya günahına tevbe edenler veyahut da kebîre-den sakınmak şartıyla küçük günah işleyenler esasen Cehennemlik değillerdir. Nitekim bununla ilgili Mutezilenin dayandığı esâslar anlatılmıştı.
Mutezileye göre, kâfirin Cehennemde ebedî kalacağı konusunda icma ve ittifak vardır. îki bakımdan kebire sahibi de aynı durumda-
1. Kebîre sahibi azaba müstehak olmuştur, Azab, daimî ve hâlis zarar demektir. Şu halde bu manâdaki zarar ve azab daimî ve halis menfaat demek olan sevabı hak etmeye aykırıdır.
Cevap: Azabın tarifindeki “daimî” kaydını kabul etmiyoruz. Hatta onların kasdettikleri manâda “müstehak olmak” veya “hak etmek” kavramlarım da kabul etmiyoruz. Çünkü onların “istihkak” ve “hak etmek”ten anladıkları isticabdır, yani amelin karşılığını zaruri olarak almaktır. Halbuki sevap Allah'ın bir fazlı ve lütfudur, azab da adaletidir. Bundan dolayı Hakk Taâlâ kebîre sahibine dilerse azab eder, dilerse bir süre azab ettikten sonra Cennete sokar.
2. Kebîre sahibinin 'Cehennemde ebedi kalacaklarına delâlet eden naslar: “Kim, bir mümini kasden öldürürse, cezası ebedî olarak Cehennemde kalmaktır” (Nisa, 4/93), “Kim Allah'a ve Resulüne âsi olur ve onun hududuun tecavüz ederse, Allah onu ebedî kalmak üzere Cehenneme sokar” (Nisa, 4/14. Muhalled fi'n-nâr, hulûd), “Kötülük işleyip suçu kendisini kuşatmış olan kimseler, ebedî olmak üzere Cehennemliklerdir” (Bakara, 2/81).
Cevap: Bir müslümam, sırf müslüman olduğu için, kâfirden başkası katletmez. Allah'ın cizdiği bütün sınırları tecavüz eden... ve günahı her taraftan kendisini çeviren ve kuşatan... kişi için söylenecek söz de aynıdır. (Sırf Allah çizdi, diye bir sınırı, kâfirden başkası aşmaz). Hulûd'dan, asli ve lafzi manânın kasdedildiği kabul edilse bile, hulûd bazan, bir yere uzun süre kalmak manâsında da kullanılır: “Sicnûn muhaledün (müebbed hapis) sözünde olduğu gibi. “Hulûdun daima” “ebedilik' manâsına geldiği kabul edilse bile bu sefer, hulûda ve ebediyete de'âlet eden naslar (kebîre sahibi için) hudûd ve ebedîlik olmadığına delâlet eden âyetlere muarız olur, (onlarla çatışır ve çelişir. Onun için de hulûda delâlet etmeyen naslar esas alınarak öbürleri buna göre te'vil edilir ve yorumlanır, böylece aradaki çatışma ve çelişme hali ortadan kaldırılır. Hulûda delâlet eden âyetler kâfirlere tahsis e/dilerek naslarm arası telif edilir).[23]
[21] İbn Teymiye ve Vehhabîlerin, peygamberlerin şefaatini inkâr ettikleri, özellikle mutasavvıflar ve Şiîlerce ısrarla müdafaa edilmektedir. Şefaatin üç manâsı vardır:
1. Hz. Peygamber hayatta iken, bir kimsenin hidâyete ermesi ve günahlarının affedilmesi için Allah katında şefaatçi olur. Allah da habibinin şefaatini kabul ederek o kulu hidâyete erdirir, affeder veya affetmez. Nitekim ResûlüIIah'ın anası hakkındaki şefaat ve af dileği geri çevrilmişti (Bk. Tevbe, 9/113).
2. Hz. Peygamber mahşer günü de şefâatta bulunacaktır, şefâat-ı uzma ve şefâat-ı kübra, en büyük gefâat ona aittir. Bu iki manâdaki şefâatı Vehhabîler, diğer Sünnîler gibi aynen ve Allah'ın iznine bağlı olarak kabul ederler.
3. Hz. Peygamber vefat ettikten sonra ve kıyameti müteakip dirilmeden önce acaba şefaat edebilir mi edemez mi? Bu soruya Sûfîler ve Şiîler evet; Vehhabîler, fıkıhçılar, kelâmcıîar ve hadisciler hayır cevabını vermişlerdir.
Bu konu esas itibariyle şudur: Günah işleyen bir kişi dünyada iken af için Allah'la arasına bir şahsı ve Ölünün ruhunu aracı ve şefaatçi olarak koyabilir mi, koyamaz mı? İhtiyaçları olan bir müslüman, hacetinin görülmesi için bir şahsın ve ölünün vesile ve vasıta olmasını isteyebilir mi, isteyemez mi? Kısaca kul ile Mevlası arasına üçüncü bir şahsın şefaatçi ve aracı olarak girmesinin hükmü nedir, konusudur. El-Hidaye'nin “Kitabu'l-kerâhiyyet”, bölümünün sonunda aynen şöyle denilmektedir: “ve yukrehu en yekûle fî duaihi, bihakkî fûlan ve bi-hakki enbiyâike ve rusulike...” (Bir kimsenin dua esnasında: Ya Rabbi falanın hakkı için veya nebi ve rusûllerinin hakkı için, yani onların yüzü suyu hürmetine şu işimi gör, beni mağfiret et, demesi mekruhtur). Bu ifade bütün Hanefi fıkıh kitaplarında ve aynı bölümde yer almıştır.
İmam Muhammed'e göre kerahet haram olmak, mekruh da haram manâsına gelir. Buna göre, kime ait olursa olsun ölülerin ruhlarından yardım istemek, onlardan meded ummak, şefâatlarını ummak ve aracı olacaklarım beklemek (istiâne, istimdad, İsti$fa' ve tevessül) caiz değildir. Bu maksatla kabir ve türbeler ziyaret edilemez. Kabir ve türbeler sadece iki maksat için ziyaret edilir:
1. İbret ve ders almak için. Buna ilâne-i kulûb veya terkik-i kulûb için kabirleri ziyaret etmek denir.
2. Kabir, ve türbede yatan zata faydalı olmak için. -Ondan faydalanmak için değil-. Ziyaret sırasında okunan dua ve Kur'an, kabirde ve türbede yatan ve gömülü olan zatın ruhuna faydalı olur. Bu iki maksatla kabir ziyareti, îbn Teymiye ve Vehhabîler dahil bütün Sünnîlerce caiz görülmüştür. İhtilaf konusu olan kabirde yatan ve gömülü olan kişileri, onların ruhlarından ve maneviyatlarında istifade etmek mak-sadiyle ziyaret etmek meselesidir.
Vehhabîler ve îbn Teymiye bu konuda biraz ileri giderek ve biraz da sert çıkışlar yaparak, diğer Sünnîlerce mekrhu sayılan kabir ve türbe ziyaret biçimlerini kesin surette haram saymışlar ve hatta bunu küfre kadar götürmüşlerdir. Burada esas ihtilaf Vehhabîlerle Şiîler ve Mutasavvıflar arasındadır.
[22] Ebu Davud, Sünnet, 21; Tirmizî, Kıyamet, 11; îbn Mace, Zühd, 37; îbn Hanbel, III, 213. Ayrıca Beyhakî, Hakim ve îbn Hibban tarafından da rivayet edilmiştir. Bk. Aclunî, II, 10.
Mutezile bu hadisin uydurma olduğunu ileri sürmüştür. Hadisin senedini zayıf görenler vardır.
[23] Sadreddin Taftazani, Kelâm İlmi ve İslâm Akaidi (Şerhu’l-Akaid, Hazırlayan Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları: 271-275.