saniyenur
Thu 19 January 2012, 10:58 pm GMT +0200
2- Ölüm Düşüncesini Etkileyen Faktörlerle ilgili Bulguların Değerlendirilmesi
Deneklerde ölüm düşüncesini oluşturan ve onu olumlu yönde etkileyen faktörlere bakıldığında; “herhangi bir cenaze ve mezarlık” görmenin en etkili faktör olduğu görülmüştür. Bu tespit, daha önce bu konuda yapılan teorik ve tecrübî araştırma bulgularını da desteklemektedir. Nitekim herhangi bir cenaze veya mezarlık görmek, direkt olarak insanlara kendi ölümlerini hatırlatmaktadır. Bu konuda ikinci etkili faktör olan “ölümle ilgili vaazlar dinlemek veya kitaplar okumak” faktörü de aynı doğrultuda değerlendirilebilir. Deneklerin önemli bir bölümünün (%32.7) ölümü düşünmek için herhangi bir uyarıcıya ihtiyaç duymamaları, dindarlık düzeylerinin yüksek olmasıyla açıklanabilir. Ölüm düşüncesinin oluşmasında “yalnız kalmak ve yalnızlık duygusu hissetmek” ile “hasta olmak” faktörleri, diğer faktörler kadar olmasa da, insanları ölümü düşünmeye yöneltmektedir. Zira yalnızlık duygusu, ölüm sürecinde insanın yalnız ve tek başına olacağı gerçeğini de çağrıştırdığından, insanları ölümü düşünmeye sevketmektedir. Hasta olmak ise ölümün en önemli sebeplerinden birisidir.
Deneklerde ölüm düşüncesini oluşturan “herhangi bir mezarlık veya cenaze görmek”, “ölümle ilgili vaazlar dinlemek, kitaplar okumak” ve “hasta olmak” gibi faktörlerden bayanların erkeklerden daha çok etkilenmeleri, onların daha duygusal bir şahsiyet yapısına sahip olmasıyla açıklanabilir. Ölümle ilgili vaazlar dinlemek ve kitaplar okumak faktörünün gelişim dönemlerine göre ergenliğin son döneminde olan deneklerde daha etkili olması ise, onların telkine daha müsait olmalarıyla açıklanabilir. Hiçbir uyarıcıya ihtiyaç duymadan ölüm üzerinde düşünme konusunda 60+ yaş grubunun en düşük düzeyde olması, yukarıda da değindiğimiz gibi onların bir nevi ölümden kaçınma eğiliminde olmalarına atfedilebilir. Hiçbir uyarıcıya ihtiyaç duymadan ölüm üzerinde düşünme konusunda öğretim elemanları ve öğretmenlerin diğer meslek gruplarına oranla daha yüksek düzeyde olması ise, onların diğer meslek gruplarına nazaran sadece ölüm ile ilgili değil genel olarak düşünmeye daha yatkın olmaları ile yorumlanabilir.
Ölüm düşüncesini olumsuz yönde etkileyen faktörlere baktığımızda ise “dünya meşgalelerine dalıp gitme”nin deneklerde ölüm düşüncesini zayıflatan birinci faktör olduğu görülmüştür. Ölümün öte dünyaya geçişi sağlayan bir köprü olduğu düşünülürse, durumun böyle olması gayet normal olarak değerlendirilebilir. Zira, madde ile mâna arasındaki zıtlık ve mücadele bu alanda da kendisini göstermekte, madde kendi formatında yaşayan insanlara mânayı unutturmaktadır. Ayrıca ölüm düşüncesini olumsuz yönde etkileyen bu faktörün demografik değişkenlerin hiçbirine göre değişiklik arzetmemesi de, ölüm düşüncesinin oluşmasında en büyük engelin dünya meşgaleleri olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Yine bu bulgular daha önce bu konuda yapılan teorik ve tecrübi araştırmaların sonuçlarını da destekler mahiyettedir.
“İnsanın kendini ölümden uzak görmesi” ve “yaratılışı icabı sevip hoşlanmadığı şeyleri düşünmek istememesi”nin, ölüm düşüncesini zayıflatma konusunda ikinci ve üçüncü faktör olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, insanın psikolojik karakteristikleriyle açıklanabilir. Zira haz uyandıracak şeylerin peşinden koşmak, elem uyandıracaklardan ise mümkün olduğunca uzak durmak, insanın genel psikolojik yapısında bulunan iki özelliktir. “Ölümden duyulan korku”nun bu konuda dördüncü faktör olması da aynı düzlemde değerlendirilebilir. Ayrıca bu faktörün deneklerin ölümden hissetmiş oldukları genel kaygı düzeyi ile de yakından ilişkili olduğunu belirtmek gerekir. “Ebedi bir hayatın olduğuna inanmak” faktörünün bu konuda diğer faktörler kadar olmasa da etkili olması ise, ölüm korkusun en etkili nedenlerinden biri olan “yok olmak” kaygısına atfedilebilir. Ayrıca bu faktörün deneklerin dindarlık düzeyleriyle de ilişkili olabileceği düşünülebilir.
Ölüm düşüncesini olumsuz yönde etkileyen “ölümü kendinden uzak.görmek” faktöründen en çok doktorların etkilenmesi, onların sağlık açısından kendilerini daha emniyette hissetmeleri ile yorumlanabilir. Bu faktörün emekli öğretmenlerde daha az etkili olması, yaşları itibarıyla ölüme daha yakın olmalarıyla açıklanabilir. Polis memurlarında bu faktörün etkisinin minimum düzeyde olması ise, onları bu mesleği tercihe yönelten şahsi özellikleri ve görevleri icabı ölüme daha yakın olmalarıyla açıklanabilir. “İnsanların yaratılışları icabı sevip hoşlanmadıkları şeyleri düşünmek istememeleri” faktöründen bayanların erkeklere nazaran daha çok etkilenmeleri ise, yine onların erkeklere nazaran daha duygusal olmalarıyla açıklanabilir. [1119]
[1119] Yrd. Doç. Dr. Faruk Karaca, Ölüm Psikolojisi, Beyan Yayınları: 351-353.