Allaha İzafe Suretiyle Yaratma Kavramı İfade Eden Tabirler

Allah'a İzafe Suretiyle Yaratma Kavramı İfade Eden Tabirler

Bazı tabirler vardır ki Allah'ın yaratmasiyla doğrudan doğruya ilgili değildir. Yani bunlar tek başına kullanıldıklarında yaratma kavramı ifade etmezler. Allah'a nisbet edilince derhal Allah'ın yaratıcı vasfını hatıra getirmektedirler. Bu fiil ve isimler hakkında İbn Kayyim şöyle der:

"Lâfızlar üç kısımdır; bir kısmı sadece Rab Teâla için kullanılır; el-Bâri, el-Bedi, el-Mubdi gibi. Bir kısmı sadece kul için, kullanılırlar; kâsib ve muktesib gibi. Bir kısmı da hem kul için, hem Allah için itlâkı vaki olan lâfızlardır; sani, 'amil, münşi', murid ve kadir gibi. Halik ve Musavvir kayıtsız, mutlak kullanıldıkları zaman en çok Allah için kullanılırlar; 'el-Haliku 1-Bari u'1-Musavvir' gibi" [248].

1. Sane'a fiili

"Sane'a" fiili 'amile (işledi, yaptı) manasınadır. Allah Teâlanın "sun'allahülezi etkane külle şey'in" kavli, O'nun san'atına delildir [249]. Sane'a, faale manasınadır. Râgıb der ki "Sun', işi iyi yapmak demektir. Her sun' fiildir, fakat her fiil sun' değildir. Fiil hayvanlara ve cansızlara nisbet edildiği halde, sun', san'at bunlara nisbet edilmez" [250]. Sane'a fiilinin fe'ale (yaptı) mânâsına geldiğine örnek:

"Utanmadığın zaman istediğini yap" sözünün ilk peygamberlik kelâmından olduğu şeklindeki hadis-i şeriftir. "Sun'allahülezi etkane külle şey'in" ve "Dağları (yerlerinde) donmuş sanırsın, oysa onlar bulutun yürümesi gibi yürümektedirler. Bu, herşeyi muhkem yapan Allah'ın san'atıdır (sun'al-lah)" [251] âyeti, Allah'ın san'atına delildir. Sanki "işte Allah bunu böyle adamakıllı yaptı," demektir. Eğer sun' kelimesi feth ile okunursa mânâsı böyledir. Eğer zam ile okunursa, mânâ, "Bu Allah'ın yapısıdır" demek olur [252].

Peygamber (s.a.v.) kulu sani' olarak tesmiye etmiştir. Buharî'nin Huzeyfe'den rivayetinde şöyle buyurur: "Şüphesiz Allah her sani'i ve sanatını yaratır" buyurmuştur. Bu hadis-i şerifte aynı kökten hem kul için, hem Allah için isti'mali, ikisi de birarada mevcuttur. Ancak Allah için yasna'u fiilini "yaratır" kelîmesiyle terceme ettik. Cenâb-ı Hak kendi fiiline sun' ismini vermiştir. Zikredilen âyet-i kerîmede "sun'allah"da "sun"' mastar olmak üzere mansubdur da denmiştir [253]. Fakat "sâni" lâfzı Allah'ın isimleri arasına gelmemiştir ve gelmesi de mümkün olmaz. Çünkü sâni', adalet veya zulüm, sefeh veya hikmet, medih veya zem, herhangi bir şey yapana denir. Bunların övülen veya yerilen mânâlara taksimi mümkün olduğundan "el-Esmâ'u'1-Hüsnâ" arasında gelmemiştir.

Bu kökten Kur'ân-ı Kerîm'de Allah'a nisbet edilen bir kelime geçmektedir. O da zikri geçen sun' mastarıdır. Âyet-i kerîmenin tam olarak mealinin bir kere daha verelim." Dağları (yerlerinde) donmuş sanırsın, oysa onlar, bulutun yürümesi gibi yürümektedirler. (Bu) herşeyi gayet iyi yapan Allah'ın yapısıdır. Doğrusu O, yaptıklarınızı haber almaktadır" [254]. Fiilin varit olmasını kâfi görenlerin fikrine göre, bu âyetle Allah'a Sâni' denilebileceğine istidlal edilmiştir [255]. "Ey Muhammed, dağları sabit görür, ayakta dikili duruyor zannedersin, halbuki onlar yürüyor. İbn Abbas'tan bu şekilde rivayet edilmiştir. Mücahid'den, "herşeyi sağlamca bağlayan ve tesviye eden" şeklinde rivayetler gelmiştir" [256]. "Allah bunu yüce kudretiyle yapar, yarattığı herşeyi sağlam yapar" demektir [257].

Bu âyet-i kerîme dağların yürüdüğünü haber verdiğine göre, dağların üzerinde bulunduğu yerküresinin de hareket ettiğini bildiriyor. Bu da Kur'ân'ın bir mûcizesidir [258]. Bu âyet her dem kevn ve fesadı göstererek kıyamet ve dirilişi tasavvur ettirmek konusunda sevkedilmiştir. Dağların esasen akıcı gazlardan mürekkeb olarak zerrelerinde buharlaşır gibi kevn u fesad, kimyevî değişiklikler ile her dem yeni yaratılışlar cereyan edip durduğunu, binâenaleyh âlemin en sabit görülen şeylerinin bile böyle her dem değişiklik ile bir kıyamete doğru gittiğini, şu halde günün birinde bir üfleme ile o koca dağların yerinden bütün kütleleriyle yürütülüp arzın başka bir arza tebdil edileceğini anlatıyor... Herşeyi ilim ve hikmet ile yerli yerinde sağlam ve muntazam yapan Allah'ın yapısı! [259]

2. Fa'le Fiili Ve Fa'âlun Limâ Yurîd İsm-i Şerifi Fi'l Ve Amel'in Kullar İçin Kullanılışı Çoktur.

gibi. Bu kökü (F'L) Allah fiil ve isim olarak kendi Zâtına itlâk etmiştir, "yef'alu'1-lahu mâ yeşâ" Allah dilediğini yapar [260]. "Fa'alûn limâ yurîd" istediğini yapandır. Üç yerde azamet cemi'siyle geçer,

"...in kunnâ fâ'ilîn" yapacak olsak böyle yapardık” [261]

"...innâ kunnâ fâ'ilîn" biz bunu mutlaka yapacağız” [262]

Buralarda da eğer düşünürsek, Cenab-ı Hakk'ın âdet üstü acib san'atı ifade buyurulmaktadır. Zeccac da "ve kunnâ fâ'ilîn biz dilediğimize kadiriz demektir" der [263]. Fa'al şekli mübalağalı ism-i fail vezninde olup, ilk defa 27. nüzul sırasında bulunan el-Buruc suresinde yer alır [264] ayrıca [265] 'de de geçer. "Devamlı olarak, kesintisiz ve mükemmel tarzda yapan" demektir [266]. Allah'ın fiilleri kullarınkine benzemeyeceği için, bu fiil ve isimler yaratma ile çok yakından ilgilidir. Allah dilediğini yapar ve yaratır. Mastar şekli iki defa geçmektedir. Her ikisi de insanlara izafe edilmiştir [267].

"Fa'âlun limâ yurîd" ism-i şerifi, Allah'ın her işinde ve yaratmasında hür olduğunu, yarattıklarına asla tâbi olmadığını, her zamanda ve halen dilediğini dilediği kadar ve hikmetine göre yapmakta ve yaratmakta olduğunu, O'nun kullar gibi mes'ul olmadığını[268], kulun Allah'ın dilemesine havale ederek iş yapmasını (Kehf, 18/22, 23), O'nun her an bîr işde (Rahman, 55/29) olduğunu, herşeye hâkim ve her şeyde tam bir tasarruf sahibi olduğunu, zaman ve mekân kayıtlarının Yaratıcı indinde birer mahlûk olduklarını, kayıtlayıcı unsur olamayacaklarını ve nihayet işleri yaratıkların işine benzemeyen Allah'ın her dem taze şeyler yaratmakta olduğunu ifade eden el-Hallâk İsmini bize hatırlatıyor. Görüldüğü gibi, bu fiil ve isimlerin yaratma kavramı ile yakın bir alâkası vardır. Hülâsa Allah bu gün de fa'âldir, faaliyet halindedir, hallâktır (yaratmaktadır).[269]

3. Ahraca (Çıkardı) Fiili

"Hare" (çıkmak), "ihrâc" (çıkarmak) hem kullar için hem Allah için kullanılan fiillerdendir. Bilhassa "ihrâc" Kur'ân'da Allah'ın fiilleri hakkında geçer. Râgıb, "İhrâc'm Allah Teâlanın fi'illerin-den olan tekvin konusunda da kullanılabileceğini söyler ve şu örnekleri verir: "Allah sizi annelerinizin karnından çıkardığı (yuhricukum) zaman hiçbir şey bilmiyordunuz..." (Nahî, 16/78) Ayrıca {En'am, 9/99; Secde, 32/27) âyetlerini zikreder.

Tahric ise ekseriya ilimler ve san'atlar hakında kullanılır [270]. Lügat mânâsı malum olan bu fiil Allah'a nisbet edilince yaratma kavramı kazanmaktadır.

Yaratma mefhumu ile ilgili olarak ilk defa 8. sırada yer alan el-A'lâ sûresinde geçer.

"O (Rab) ki otlağı çıkardı" [271]. Yine bitkilerin çıkarılması (bitirilmesi, yaratılması) hakkında; çıkardı, çıkarır, çıkar, çıkardık, çıkarırız anlamında şu âyetlere de bakmalıdır[272].

İkinci olarak 34. sırada yer alan el-Kâf sûresinde geçer:

"O gün insanlar o çağrıyı gerçek olarak duyarlar. İşte bu, (dirilip) çıkış günüdür" [273]. Bu âyet-i kerîme de diriliş hakkındadır. Aynı konuda şu âyetleri de hatırlatalım [274]. Bunlar: çıkarsınız, çıkarlar, çıkarılırsınız, çıkarırsın, çıkarırız, çıkarır, şeklinde geçerler. Yine aynı konuda müşriklerin ba'su ba'de'l-mevt'e inanmayışlarını nakleden şu âyetlerde geçer: [275]

Üçüncü olarak 41. sırada bulunan Yâsîn sûresinde şu mealde geçer:

"Ölü toprak, onlar için bir âyettir (ölüleri nasıl dirilteceğimize işarettir): Biz onu dirilttik, ondan taneler çıkardık da ondan yiyorlar" [276]. Kur'ân'da öldükten sonra diriltme için yeryüzünün bahar mevsiminde, yağmurla yeşillenip canlandırılması, misal getirilir. Bu tema Kur'ân'da çokça geçer. Bunlardan başka suyu çıkarma konusunda şu âyetler de dikkatimizi çekiyor:

Allah kayadan su çıkarır [277] buluttan su çıkarır [278], ve denizlerden süs eşyaları çıkarma [279] konusundaki âyetler. Kuşluk vaktini, sabah aydınlığını çıkarır [280], Dâbbetu'l-ard'ı çıkarır (yaratır) [281]

Şu âyet-i kerîmeler genel anlamda canlıları yaratma kavramını ifade etmektedirler:

"Taneyi ve çekirdeği yaran Allah'tır. O ölüden diriyi çıkarır, diriden de ölüyü çıkarır, işte Allah budur. O halde nasıl (O'na inanmaktan) çevriliyorsunuz?" [282] âyeti de aynı mânâdadır.

Şu âyetlerde bu fiilin insanın yaratılması konusunda ne kadar açık oldukları görülüyor:

"...Dilediğimiz belirtilmiş bir süreye kadar rahimlerde tutuyoruz, sonra sizi bir bebek olarak çıkarıyoruz..." [283] "Allah sizi annelerinizin karamdan çıkardığı zaman hiçbir şey bilmiyordunuz, size işitme (duygusu), gözler ve gönüller verdi ki, şükredesiniz" [284].

"O'dur ki (önce) size topraktan, sonra nutfe (sperma)dan, sonra kan pıhtısından yarattı. Sonra sizi çocuk olarak (annelerinizin karnından) çıkarıyor..." [285].

Bu kökten fiil çok geçmiş olmakla beraber isim ve sıfat şekli çok geçmemektedir. Sülasîden mastar şekli huruç (çıkış) beş defa geçmiş olmasına mukabil ancak iki tanesi -tesbitimizde yanılmıyorsak- yaratma ile ilgilidir. Her iki âyet de el-Kâf suresinde geçer. "Kullara rızık olması için. Ve o su ile ölü bir memlekete can verdik, işte çıkış da böyledir. (Nasıl ölen toprak canlanıyor. Ağaçlara taz...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın