Delillerin ibrazı iadei muhakeme usulü

D- DELİLLERİN İBRAZI,
İADE-İ MUHAKEME USÛLÜ

Şayet dâvayı zayıflatıcı bir hâl olur, yeni deliller ortaya çıkarsa, yukarıda sözü edilen 6 duruma zıt olarak 6 zayıflatıcı durumla karşılaşılır. Bu durumlarda da bâzan dâvâlı bâzan da dâvâcı tarafı tazyik etmek gerekir. Şöyle ki:

a) Dâva yazılı belge ve âdil şahitlere dayanıyor fakat şahitler dâvanın bâtıllığı konusunda şahitlikte bulunmuşlarsa o zaman 4 durum söz konusudur. 1- Davacının iddia etmiş olduğu şeyi, esasında dâvâlıya sattığına dair şahitlikte bulunurlar. 2- Davacının iddia etmiş olduğu şeyde hakkı olmadığına şahitlik ederler. 3-Kendisine mal intikal etmiş olanın, malın mülkiyetinin dâvâlıya intikâl ettiği konusundaki ikrarına şahitlik ederek, davacının malda hakkı olmadığını belirtiler. 4- Dâvâlının lehine olarak dâva konusu malın mâlikinin dâvâlı olduğuna şahitlik ederler.

Bu durumlarda davacının dâvası bâtıl olur. Fevkalâde yetkili mahkeme hâkimi, davacıyı durumuna göre cezalandırır. Beyânında, bir korku ve sıkıntı sonucu malı satmış olduğunu hatırlatırsa, satış mukavelesine bakılır. Korku ve zaruret sonucu satmadığı anlaşılırsa, dâvâcı tarafın iddiası kuvvetini kaybeder. Dâvâlı taraf böyle bir ikrahı hatırlamıyor ve ikrah durumu da se-zilivorsa şüphe kuvvet kazanır. Korku iki yönde olur. Dâva konusu muamelenin yapıldığı andaki deliller, belgeler korkunun olup olmadığını gösterir. Gerekli araştırma yapılır. Komşu ve arkadaşlarından tarafların durumu hakkında bilgi istenir. Yazının görülen durumunun aksine bir beyânda bulunulursa o beyanla hüküm verilir. Böyle bir açıklamada bulunulmazsa, yazının altındaki imza ile şahitlerin şahitliği önem taşır. Ve dâvâcı korku ve sıkıntı içerisinde satılmadığı konusunda dâvâlıya yemin teklif eder.

İslâm Hukukçuları bu nevi dâvalarda yemin teklifi konusunda ayrılık göstermişlerdir. Ebû Hanîfe ve bir kısım Şâfıîlere göre: İhtimâlleri gidermek için davacının böyle bir yemîn teklifine hakkı vardır. Diğer bir kısım Şafiî hukukçuları aksi görüştedirler. Çünkü önceden ikrarı geçen bir şahsın, sonradan yemin teklifinde bulunması ikrarını, yalanlar. Dâvayı yürüten hâkim tarafların durumuna bakarak karar verir. Dâva konusu zimmette olan bir borç için de olsa ve dâvâlı zimmetten kurtarıcı bir yazıyı ibraz etse, "Bu yazı, alacağım alınmadan yazılmıştır. Ben alacağımı almadım," dese, dâvâlıya yemin teklif edilir. Daha önce buna benzer bir hususun açıklaması geçmiştir.

b) Yazılı belgelere dayanan dâvanın âdil şahitleri gâib olursa, bu durumda iki hareket tarzı vardır, aa) Dâvâlının inkârını ihtiva eden "Onun bu malda hakkı yoktur. Çünkü ben onu davacıdan satın aldım ve bedelini de ödedim. Bu vesika benim taahhüdüme şahittir. Yalnızca taahhüdümü göstericidir" şeklinde beyânda bulunursa, dâvâlı, dâvâcı duruma geçer. Vesika mevcut, fakat şahitleri ortada yoktur. Mal kendi tasarrufundadır. Vaziyet dâvalı lehinedir. Genel durum da bunu göstermektedir. Mülkiyeti sabit olmazsa her iki taraf durumlarına göre baskı altında tutulur. Mümkünse şahitlerini mahkemede hazır bulundurmaları istenir. Mümkün değilse hakeme havale edilirler. Hâkim huzurunda rızâ ile sulhlaşırlarsa esas hakkında hüküm verilir. Şahit dinlemekten vazgeçilir. Sulhlaşmazlarsa tarafların komşularından, mülkün komşularından şahitler aranır. Fevkalâde mahkeme hâkimi araştırma ânında üç durumdan birine göre görüşünü açıklar. Ya durumun takdiri ile ictihadda bulunur, ya satışa dâir bir delil mevcutsa malı dâvâlıdan alır, davacıya teslim eder. Yahut da malı yed-i emîne teslim eder. Malın muhafazasını ve semeresini, ileride tesbit edilecek hak sahibine verilmesini emreder. Dördüncü bir durum da, malı dâvâlıda bırakır, fakat mal üzerinde dâvâlının tasarruf yetkisini kısıtlar, semerelerin korunmasını emreder, ileride tesbit edilecek hak sahibine teslim ettirir. Bu şekilde harekette bulunması da: Araştırma sonucu hakkın ortaya Çıkması, şahitlerin şahitlikte bulunmaları için beklenilmesi sebebiyledir. Şahitleri dinlemek mümkün olursa dinlenir, ondan sonra kesin hükmünü verir. Dâvâlı davacının yemin etmesini isterse dâvâcı yemin eder. Bu da aralarındaki ihtilâfı kesin olarak sona erdirir.

bb) Dâvâlının inkârı, itiraf sebeplerini ihtiva etmezse, yâni mücerred inkârda bulunursa, "Bu mal benimdir, davacının bir hakkı yoktur" derse, c takdirde eldeki vesikanın dâvâcı hakkında şahitliği, iki yönden biriyledir. Bu vesika; ya malda davacının bir hakkı olmadığına dairdir, yahut da dâvâlının malı olduğuna dairdir. Mal dâvâlının elinde ise artık ondan, geri alınmaz. Fakat yetkili hâkim hakikatin tesbitine kadar mal üzerinde dâvâlının tasarruf hakkını kısıtlar, semerelerin korunmasını, saklanmasını emreder. Araştırma sonucu kesin hükmünü verir.

c) Yazılı belgenin karşısında olan, belgenin aksine şahitlikte bulunanlar, âdil, dürüst kimseler değillerse, fevkalâde mahkeme hâkimi dâvâcı yönünden şahitlerin yukarıda sözü geçen üç duru-

munu araştırır. Dâvâlının inkârı mücerred mi, değil mi, bunun üzerinde durur. Daha Önce hâkimin bu gibi durumlardaki hareket tarzında belirtildiği gibi, hâkim kendi rey ve ictihâdiyle hükmeder.

d) Yazılı belgenin şahitleri âdil, fakat vefat etmişlerse, bu halde yazılı belgeye dayanarak incelemeler için gerekli baskı yapılır, bilirkişiye gönderilir. Dâvâlının inkârının mücerred veya mevsuf bir inkâr olup olmadığı, sebebi ihtiva edip etmediği üzerinde durulur, neticede kesin hüküm verilir.

e) Dâvâlı, davacının yazısıyla yazılmış bir vesika ibraz etmesi ve davacının dâvasında yalancı olduğunu savunması. Hâkim bu belgeyi inceler, durumun gerektirdiği şekilde karar verir.

f) Dâvanın bâtıl oluşunu ortaya koyan bir hesap listesinin ser-dedilmesi. İbraz edilen bu hesap listeleri üzerinde önce de belirtilen usulde bir inceleme yapılır. Taraflara baskılarda bulunulur, araştırmalar yapılır. Neticede duruma göre kesin hüküm verilir.[89]

[89] El-Ahkâmu’s-Sultaniyye, Ebu’l-Hasan Habib, Bedir Yayınevi, 1/ 174-177.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın