|
Konu Başlığı: Sivak Kullanmak Ve Fıtratla İlgili Sünnetler Gönderen: Zehibe üzerinde 24 Ağustos 2010, 10:38:09 Sivak Kullanmak Ve Fıtratla İlgili Sünnetler
Sîvak tabiri, dişleri temizlemede kullanılan erak veya benzeri bir çubuk anlamına geldiği gibi, mücerred dişleri temizlemeye de denilir. Diğer bir anlatımla, dişleri misvaklama anlamında da kullanılır. O halde sivak denilince yalnız Erak ağacının çubuğu hatıra gelmemeli, sert ve diş kirlerini, sarılığını giderici özellikte olan her cismi kapsamına alır. O bakımdan günümüzde kullanılan fırça dâ bu sünneti yerine getirebilir. İslâm, ilim, irfan ve medeniyet dinidir. Bin döryüz yıl önce temizliğe, koruyucu hekimliğe verdiği öneme ve koyduğu kurallara dikkat ettiğimizde onun bütünüyle ilâhî olduğunu anlamakta gecikmeyiz. Diş temizliği de ilgilenilmesi gereken önemli konulardan biridir. Sindirim sisteminin normal çalışabilmesi ve korunabilmesi için dişlerin sağlam ve sağlıklı olması gerekir. O bakımdan cihan peygamberi Hz. Muhammed (a.s.) günlük hayatının bölümlerinde sık sık sivak veya misvak kullanır ve ümmetine bunu tavsiye ederdi. Sabahleyin uykudan kalkınca, abdest alınca, namaza başlarken, Kur'ân okumaya hazırlanırken, yemek yedikten sonra, ağzının tadı ve kokusu değiştiği zaman mutlaka sivak kullanırdı. Konuya mesned teşkil eden hadisler: Hz. Aişe (r.a.)'den yapılan rivayette, Resûlüllah (a.s.) Efendimiz'in şöyle buyurduğunu söylemiştir: "Misvak, ağız temizliği ve Rabbın rızasıdır."[336] Ebû Hüreyre (r.a.)'den yapılan rivayette Resûlüllah (a.s.) Efendimiz şöyle buyurmuştur: "Eğer ümmetime meşakkat vermem (hususu) olmasaydı, her namazda onlara misvak kullanmalarını emrederdim." Ahmed b. Hanbel'in rivayetinde ise, "her abdestle beraber onlara misvak kullanmalarını emrederdim" buyurulmuştur. Zeyd b. Halid (r.a.)'den yapılan rivayette, Resûlüllah (a.s.) Efendimiz şöyle buyurmuştur: "Ümmetime meşakkat vermem (hususu) olmasaydı, yatsı namazını gecenin üçte birine geciktirirdim ve her namazda misvak kullanmalarını kendilerine emrederdim."[337] Şüreyh'den yapılan rivayette diyor ki: Hz. Aişe (r.a.) validemize, "Resûlüllah (a.s.) Efendimiz evine girince ilk ne gibi şeye başlardı?" Sorduğumda şu cevabı verdi: "Misvak ile başlardı..."[338] Hadislerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır: 1- Sivak, yalnız erak ağacının dalından, çubuğundan elde edilen değil, dişleri temizleyecek, sarılığı giderecek, ağzın kokusunu değiştirecek özellikte olan her aleti kapsayan bir tabirdir. 2- Bu manâyla fırça da bir sivak veya misvak'tır. 3- Allah, ağzını, dişlerim temizleyen kullarını sever. 4- Din kolaylığı emreder, meşakkat vermekten kaçınır. O bakımdan çok lüzumlu olmakla beraber misvak sünnet kılınmıştır. 5- Her namaza kalkıldığında misvak kullanmak müekked sünnettir. 6- Her abdest alınmaya başlandığında misvak kullanmak müekked sünnettir. 7- Her eve girildiğinde, gece kalkıldığında, sabahleyin uykudan uyanıldığında misvak kullanmak sünnettir. Hadîslerin ışığında müctehid imamların istidlal, ihticac ve görüşleri: a) Hanefîlere göre: Abdestin sünnetlerinden biri de misvak kullanmaktır. Kişi dilendiği zaman, dilediği misvakla dişlerini temizler. Misvak kuru olsun, ıslak olsun; kullanan oruçlu bulunsun ve oruçsuz olsun; onu zevaldan önce veya sonra kullansın fark etmez. Çünkü bu husustaki nasslar mutlaktır. Şafiî'ye göre oruçlu kimsenin zevalden sonra kullanması mekruhtur.[339] b) Şâfiîlere göre: Abdestin sünnetlerinden biri de dişlere enine sürülecek şekilde sivak kullanmaktır. Bu, temizleyici, sarılığı giderici ve ağız kokusunu değiştirici özellikte herhangi bir alet olabilir. En sahih kavl de budur. Misvak namaz için, ağzın tadını ve kokusunu değiştirmek için sünnettir. Oruçlu için ancak zevaldan sonra mekruhtur.[340] Misvak'ın erak ağacından olması daha iyidir. Misvaki şu yerlerde kullanmak müekked sünnettir. 1- Kur'ân-ı Kerîm okumaya başlarken. 2- Eve girerken. 3- Uykudan kalkarken. 4- Uyumak üzere döşeğe uzanırken.[341] c) Mâlikîlere göre: Abdestten önce erak ağacı veya benzeri bir cisimle dişleri oğmak faziletlidir. Böyle bir cisim bulunmadığı takdirde parmakla oğmak yeterlidir. Sağ el ile tutup dişlere enine sürülmesi müstehabdır. Namaz kılmaya, Kur'ân okumaya başlarken, uykudan kalkınca, ağzın tadı ve kokusu değişince misvak kullanmak müstehabdır. [342] d) Hanbelî'lere göre: Misvak kullanmak müekked sünnettir. Onun kullanılmasındaki istinbat, namaza başlarken, uykudan kalkarken, ağız kokusu değişirken daha da kuvvetlenir.[343] İlim adamlarından çoğu misvak kullanmayı sünnet kabul etmiştir. Ancak İshak ve Zahirîlerden Dâvud vâcib olduğuna kaildirler. Onların delili şudur: Biz misvak kullanmakla emrolunduk. Emir ise vücubu gerektirir. Oruçlu ise öğle namazından güneş batıncaya kadar kullanmaz.[344] Gece namazına kalkan, cuma namazına giden kimsenin misvak kullanması müstehabdır. Ayrıca misvakın yumuşak bir ağaçtan olması, dişlerin kirini ve sarılığını giderici bulunması da müstehab sayılmıştır.[345] Böylece mezheplerin bu konuyla ilgili ictihad ve istidlallerini özetlemiş olduk. Geniş bilgi için fıkıh kitaplarına Abdestin Sünnetleri bahsine bakmaları tavsiye olunur. Misvak mevzuunda diğer ilgili hadîsler ve tahliller: "Misvak tutunun; çünkü misvak ağzın temizliği, Rabbın da rızasıdır."[346] Yukarıdaki hadîsi İbn Mâce tahrîc etmiştir, onda bir zaaf söz konusudur. Ancak misvak kullanmayı emreden rivayetlerin birçok şâhitleri vardır ki, reddi mümkün değildir. el-Bedrü'-l Münir'de sivakla ilgili yüzün üstünde hadîs rivayet edildiği belirtilmiştir.[347] Şürayh'in Hz. Aişe (r.a.)'dan yaptığı rivayette, demiştir ki: "Resûlüllah (a.s.) Efendimiz geceleyin (ibâdet için) kalkınca ağzına misvak sürerdi."[348] Bu hadisin sıhhatında ittifak vardır. Yine Hz. Aişe (r.a.)'dan yapılan rivayette, demiştir ki: "Resûlüllah (a.s.) Efendimiz gece veya gündüz her uykudan kalktığında abdest almadan önce mutlaka misvak kullanırdı."[349] İbn Ömer (r.a.)'dan yapılan rivayette demiştir ki: "Resûlüllah (a.s.) Efendimiz uyumaya görsün; mutlaka misvak yanında bulunurdu. Uyuyunca da misvak kullanmaya başlardı.[350] Resûlüllah (a.s.) Efendimiz'in hemen her halü kârda misvak kullandığı, geceleyin başucundan ayırmadığı; dışarı çıkarken, eve girerken, namaza başlarken, abdest alırken mutlaka kullandığı görülmüştür. Bu hususta birçok sahih hadîsler rivayet edilmiştir. Hepsini buraya nakletmeye gerek görmedik. Fazla bilgi edinmek isteyenler, Zeylaî'nin Nasbu'r-râye'sinin birinci cilt 7 ve 8. sahifelerine; Şevkani'nin Neylü'l-Evtar'ının birinci cilt 122-127. sahifelerine; ayrıca İbn Kudame'nin el-Müğnî'sinin birinci cilt Misvak bahsine bakabilirler. İmam en-Nevevî bu hadîslerin ışığında, hemen her zaman misvak kullanmanın sünnet olduğunu, ama şu beş yerde müekked sünnet sayıldığını belirtmiştir: 1- Namaza başlarken. 2- Abdest alırken. 3- Kur'ân-ı Kerîm okumaya başlarken. 4- Uykudan uyanıp kalkıldığında. 5- Ağzın kokusu ve tadı değiştiğinde... Nitekim Resûlüllah (a.s.) Efendimiz: "Şüphesiz ki ağızlarınız Kur'ân (okumanın) yollarıdır. O halde onu misvakla güzelleştiğin!" buyurmuştur. [351] Diğer bir hadîste ise: "Dört şey peygamberlerin sünnetlerindendir: Haya (utanmak), güzel koku sürünmek, misvak kullanmak ve evlenmek..."[352] Âmir b. Rabi'â'dan (r.a.) yapılan rivayette demiştir ki: "Resûlüllah'ı (a.s.) oruçlu iken sayamıyacağım kadar misvak kullanır halde gördüm."[353] Yine Resûlüllah'ın (a.s.) misvakla ilgili hadîslerinden birini Hz. Aişe (r.a.) şöyle rivayet ediyor: "Oruçlunun hayırlı hasletlerinden biri de misvak kullanmasıdır."[354] Çıkarılan Hükümler: 1- Dişleri temizlemek, ağzın kokusunu gidermek için erak ağacı şart değildir. Bu iki özelliği olan her ağaç veya maddeyle -yeter ki necis olmasın- bu sünneti yerine getirmekte bir sakınca yoktur. Nitekim İmam Şafii ile İmam Mâlik'in istidlal ve ictihadları bu anlamdadır. 2- Fırça misvak yerine geçer, ilim adamlarının çoğunun görüş birliği vardır. 3- Misvak kullanmak sünnettir. Aynı zamanda abdestin sünnetlerinden biridir. Dört mezheb imamları bu hususta müttefiktir. 4- Yukarıda belirttiğimiz gibi, beş yerde kullanılması müekked sünnettir. 5- Diş temizliğini sağlamak ve dişlerin sağlığını korumak müekked sünnetlerden biridir. 6- Oruçlu kimsenin misvak kullanmasında bir sakınca olmamakla beraber aynı zamanda müstehab veya sünnettir. Ancak Şafii ve Hanbeli mezheplerine göre, zevaldan güneş batıncaya kadar kullanılması tenzîhen mekruhtur. Diğer iki mezhebe göre mekruh değildir. Erak ağacı, daha çok Arabistan'da yetişir. Gövdesi uzun, çok dikenli ve yapraklıdır; yumuşak esnek dallarından misvak yapılır. Kendine has nefis bir kokusu ve antiseptik bir özelliği vardır. O bakımdan, fırça ve macun bulunmadığında, hatta bulunduğu zaman bile bu ağaçtan elde edilen misvakı kullanmakta yarar vardır. |