Köle azat etme bölümü

ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ITK (KÖLE AZAT ETME) BÖLÜMÜ [1]

1. Mükatebe (Yazışmalı) Kölenin Satışı

180. Hz. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

(Bir gün) Berîre, (efendisiyle imzalamış olduğu) ve (henüz) borcundan bir şey ödemediği yazışma anlaşmasında kendisine yardım etmesi için Aişe ye gelmişti. Aiş e, ona:

Efendilerine dön! Eğer senin, velayet (hakkim, bana ait olmak üzere (senin bu) borcunu senin yerine ödememe razı olurlarsa, (bunu) yaparım1 dedi.

Bunun üzerine Berîre (gidip) efendilerine bu (durumu) anlattı. (Fakat onlar bunu) kabul etmeyip:

Sana (yapacağı bu işin sevabını Allah'tan umarak) velayet (hakkı) da bizim olmak üzere (yapacaksa) yapsın' dediler.

Bunun üzerine Aişe, bu durumu, Resulullah (s.a.v)'e arz etti. Resu-lullah (s.a.v), Aişe'ye:

Sen (bu cariyeyi) satın al ve hürriyetine kavuştur. Onların ileri sürdüğü şartların hiçbir önemi ve geçerliliği yoktur. (Çünkü) velayet (hakkı), ancak (köleyi) hürriyete kavuşturan kimseye aittir' buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v), (mescide gidip orada) ayağa kalkarak:

(Bazı) insanlara ne oluyor da, Allah'ın Kitab'inda olmayan bir takım şartlar ileri sürüyorlar. Allah'ın Kitabında bulunmayan bir şartı ileri sür(mek suretiyle bir sözleşme yap)mış olan kimse için (bu şarta uyulmasını isteme hakkı) yoktur. İsterse bu şartı yüz defa kabul ettirmiş olsun. (Çünkü Kur'an'da bulunan) Allah'ın şart(Iar)ı, en doğru ve en sağlam olanıdır' buyurdu. [2]

(Hadisin lafzı, Buhârî ile Müslim'e aittir.) [3] Bir rivayette ise Hz. Aişe şöyle der:

Berîre, bana gelip:

Efendilerimle her bir yılda bir ukiyye ödemek üzere dokuz ukiy-yeye kendi hürriyetimi satın alma yazışması yaptım. Bunun için bana yardım et' dedi. Aişe:

Eğer efendilerin, senin, velayet (hakk)ın, bana ait olmak üzere (senin bu) bedelini senin yerine ödememe razı olurlarsa, (bunu) yaparım dedi. [4]

Bunun üzerine Berîre efendilerine (gidip) onlara Aişe'nin teklifini söyledi. (Fakat) onlar (bu teklifi kabul etmediler. Daha sonra Berîre, onların yanından (Aişe'nin yanına) geldi. Bu sırada Resulullah (s.a.v), Aişe'nin yanında oturmaktaydı. Berîre, (Aişe'ye):

Ben, senin teklifini onlara arz ettim. Onlar, (senin teklifinden) kaçınıp ve ân in, yalnızca kendilerine ait olma (şartını dayattılar)' dedi.

Peygamber (s.a.v), (Berîre'nin bu sözlerini) işitti. Aişe'de, (meseleyi) "Peygamber (s.a.v)'e arılattı. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v), (Aişe'ye):

Berîre'yi satın al! Velayet (hakkı)nı da onlara şart kıl. Çünkü ve-lâ (hakkı), ancak (köleyi) hürriyete kavuşturan kimseye aittir' buyurdu.

Bunun üzerine Aişe, bu satın alma ve hürriyete kavuşturma işlemlerini yaptı. Daha sonra Resulullah (s.a.v) (mescitte) insanlar içinde ayağa kalktı. Allah'a hamd edip senada bulundu. Bundan sonra da şu hutbeyi verdi:

(Bazı) insanlara ne oluyor da, Allah'ın Kitabında olmayan bir takım şartlar ileri sürüyorlar. Allah'ın Kitab'ında bulunmayan bir şartı ileri sür (m ek suretiyle bir sözleşme yap) mı ş olan kimsenin (bu şartı,) geçersizdir. İsterse bu şartı yüz defa kabul ettirmiş olsun. Allah'ın hükmü, en sağlam olandır. (Çünkü Kuranda bulunan) Allah'ın şart(lar)ı, en sağlam olandır. Velayet (hakkı), ancak (köleyi) hürriyete kavuşturan kimseye aittir' buyurdu.[5]

Bu hadisi(n bu şekildeki metinlerin)i, Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. Yine Buhârî'nin konu ile ilgili bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Berîre, yazışma bedeli hakkında yardım istemek için Aişe'ye gelmişti. Berîre'nin üzerinde, beş yıl içerisinde taksitlere ayrılmış beş ukiyye borç vardı. Aişe, Berîre bu konuya arzu duyarak ona:

Ne dersin! Ben, senin efendilerine, bu beş ukiyyeyi bir defada versem, efendilerin seni bana satarlar mı? Ve velayet (hakk)m bana ait olmak üzere seni hürriyetine kavuştursam!' dedi.

Berîre, efendilerine gidip onlara (Aişe'nin) bu teklifini arz etti. Onlar:

Hayır, (seni ona satmayız.) Ancak velayet (hakk)ın bize ait olursa (o zaman seni Aişe'ye satarız)' dediler.

Aişe (devamla) der ki: (Bu sırada) Resulullah (s.a.v) yanıma girmişti. Ona, onların (Berîre ile ilgüi) dediklerini anlattım. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), Aişe'ye:

Sen, Berîre'yi satın al ve onu hürriyetine kavuştur. Doğrusu velayet (hakkı), ancak (köleyi) hürriyete kavuşturan kimseye aittir1 buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v), (mescitte) hutbe vermek üzere ayağa kalktı. (Allah'a hamd ve sena yaptıktan sonra):

(Bazı) insanlara ne oluyor da, Allah'ın Kitab'ında olmayan bir takım şartlar ileri sürüyorlar. Allah'ın Kitab'ında bulunmayan bir şartı ileri sür (m ek suretiyle bir sözleşme yap)mış olan kimsenin (bu şartı,) geçersizdir. (Çünkü Kuranda bulunan) Allah'ın şart(lar)ı, en doğru ve en sağlam olanıdır' buyurdu [6]

Konu ile ilgili başka bir rivayette, Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle der:

(Onların ileri sürdükleri) bu şart, seni, Bcrîreyi (satın almaktan) men edemez. Sen, onu satın al ve hürriyetine kavuştur.

Daha sonra Resulullah (s.a.v), (mescitteki) topluluk içinde ayağa kalkıp Allah'a hamd ve senada bulundu. Ardından da:

Emmâ ba'd' buyurdu.[7]

Yine Buhârî'nin konu ile İlgili diğer bir rivayeti şu şekildedir:

Berîre, yardım istemek için mü'minlerin annesi Aişe'ye ona:

Eğer efendilerin arzu ederlerse, senin yazışma bedelini bir dö-küşle onlara dökeyim ve seni hürriyetine kavuşturayım, bunu yapayım' dedi.

Bunun üzerine Berîre (hemen) efend ilerin (in yanına gidip onlarja (Aişe-nin) bu teklifini haber verdi. Onlar:

Hayır, (razı olmayız). Ancak velayet (hakk)ın, bize ait olmak şartıyla (onun bu teklifini) kabul ederiz1 dediler.

(Hadisin ravisi) Amra dedi ki: Aişe, bu (meseleyi), Resululiah (s.a.v)'e anlattı. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), (Aişe'ye):

Sen, Berîre'yİ satın al ve onu hürriyetine kavuştur. Şüphesiz ki velayet (hakkı) ancak (köleyi) hürriyete kavuşturan kimseye aittir' buyurdu. [8]

Nesâî'nin konu ile ilgili rivayeti ise şu şekildedir:

Berîre, hürriyetine kavuşturulması karşılığında, her yıl bir ukiyye ödemek şartıyla dokuz ukiyye ödemeye (efendileriyle) anlaştı. Bunun üzerine Berîre, yardım istemek için Aişe'nin yanına geldi. Aişe, (ona):

Hayır, fakat velayet (hakkın) bende olmak şartıyla, bütün taksitlerini bir defa da onlara öderim' dedi.

Bunun üzerine Berîre, gidip bu konuda efendileriyle konuştu. Onlar, ancak velayet (hakkın)ın kendilerinde kalmak şartıyla teklifi kabul edebileceklerini belirttiler. Daha sonra Berîre, (tekrar) Aişe'nin yanına geldi. Bu sırada (onların yanına) Resulullah (s.a.v) geldi. Berîre, Aişe'ye; efendilerinin ne dediğini anlatıyordu. Aişe:

Hayır, velayet ancak ben de olmak şartıyla (kabul ederim)' dedi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Mesele nedir? diye sordu. Aişe:

Ey Allah'ın resulü! Bcrire bana geldi. Anlaşmasındaki borcunu ödemek üzere benden yardım istiyor. Ben de, velayet bende olmak şartıyla taksitlerini bir defa da ödeyebileceğimi, değilse yardım edemeyeceğimi söyledim. O da, durumu efendilerine anlattı. Onlar da, velayet, kendilerinde kalmak şartıyla razı olabileceklerini söylemişler' dedi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Onu satın al. Velayetin de onlarda kalması şartını kabul et. Çünkü velayet, (köleyi) hürriyete kavuşturan kimseye aittir buyurdu.

Daha sonra (mescitte) hutbe vermek üzere insanlar içinde ayağa kalktı. Allah'a hamd ve senada bulunduktan sonra:

(Bazı) insanlara ne oluyor da, 'filancayı (satın al) hürriyetine kavuştur, velayet (hakkı da) ben de kalsın' şeklinde Allah'ın Kitabında olmayan bir takım şartlar ileri sürüyorlar. Allah'ın Kitabı, en doğru olandır. Allah'ın şart(Iar)ı da en sağlam olandır. Allah'ın Kitabında bulunmayan bir şartı ileri sür(mek suretiyle bir sözleşme yap)mış olan kimsenin (bu şartı) geçersizdir. İsterse bu şartı yüz defa kabul ettirmiş olsun' buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v), Berîre'yi kocasından ayrılıp ayrılmama konusunda serbest bıraktı. Çünkü Berîre'nin kocası da, köle idi. Berîre, hürriyeti seçti. (Hadisin ravisi) Urve der ki: Eğer Berîre'nin kocası hür olsaydı, Resulullah (s.a.v), Berîre'yi serbest bırakmazdı. [9]

[1] Kölelik: Bilindiği kadarıyla, eski Mısır, Babil, Mezopotamya, eski Yunanistan ve Roma medeniyetlerinden itibaren binlerce yıllık geçmişi olan eski inanç, felsefe ve uygarlıklarda kökleşmiş bir kurumdur.

İslam dini, kölelik kurumunu, kademeli olarak kaldırmayı hedeflemiştir. İlk önce kölelerin durumlarını iyileştirme yönünde çok önemli yenilikler getirdi. Öncelikle İslam'ın getirdiği eşitlik ilkesine göre, hür-köle ayırımı yapılmaksızın bütün insanlar bir erkek İle bir kadından yaratılmıştır (Hucurât: 49/13, Ebu Dâvud, Edeb 111, Tirmizî, Menâkıb 73). Hz. Peygamber (s.a.v), savaş durumu dışında, hür bir insanı yakalayarak kölelştirmeyi yasaklamıştır.

Gönünllü olarak köle azad etme, en değerli ibadetlerden sayılmıştır (Buhârî, İtk 1, Keffâ-rât 6; Müslim, Itk 5, 6; Ebu Dâvud, İtk 14; Tirmizî, Nüzûr 20; İbn Mâce, İtk 4). Bazı suçların ve hatalı davranışların günahlarından temİ2İenmek için köle azad edilmesi şart koşulmuştur.

Köleliğin devam ettiği dönemlerde Müslümanlar, Kur'an ve Sünnetteki öğretiye uygun olarak, çoğunlukla köle ve cariyelerine birer aile üyesi olarak bakmışlar, ayrıca köle satın alıp az...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın