Kelâlenin mirası

3. Kelâlenin Mirası

206. Câbir b. Abdullah (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Ben hastalanmıştım. (Baygın bulunduğum bir sırada) Peygamber (s.a.v), Ebu Bekr ile birlikte yaya olarak beni ziyarete gelmişti. Baygınlığım sebebiyle onunla konuşamadım. Bunun üzerine abdest alıp (abdest suyunu) üzerime serptti. Bunun üzerine ayıldım. Bir de baktım ki Resulullah (s.a.v) (yanımda oturmakta. Ona:)

Ey Allah'ın resulü! (Geride kalacak kız kardeşlerim olması hasebiyle) malım hakkımda nasıl (bir işlem) yapayım? Malım hakkında nasıl (bir hüküm) vereyim?' diye sordum.

Resulullah (s.a.v), bana hiçbir cevap vermedi. Nihayet Miras ayeti [6] indi. [7]

Konu ile ilgili bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

(Ayıhp) kendime geldim. (Yanımda oturmakta olan Resulullah'a:)

Bana kelâleden [8] başkası mirasçı olamayacak. Buna göre (benîm) mirası (m) nasıl olacak?' diye sordum.

Bunun üzerine Ferâiz ayeti indi.[9]

Başka bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Bunun üzerine "Allah, size, çocuklarınız hakkında (miras vermenizi) emreder [10] ayeti indi.[11]

Yine konu ile ilgili diğer bir rivayette şu ifade yer almaktadır:

"Resulullah (s.a.v), bana hiçbir cevap vermedi. Nihayet "Senden fetvî isterler. De ki: Allah, kelâle (babası ve çocuğu olmayan kimse)nin| mirası hakkındaki (hükmünü şöyle) açıklıyor [12] (mealindeki)] miras ayeti indi.[13]

Bu rivayetler, Buhârî ile Müslim'in (naklettiği) rivayetlerdir. Tirmizî'nin konu ile ilgili rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

(Ayıhp kendime gelince, yanımda oturmakta olan Resulullah'a:)

Ey Allah'ın peygamberi! Malımı, çocuklarım arasında nasıl taksim edeyim?' diye sordum.

Resulullah (s.a.v), bana hiç bir cevap vermedi. Bunun üzerine "Allah, size, çocuklarınız hakkında; erkeğe, kadının payının İki misli (miras vermenizi) emreder [14] ayeti indi.[15]

Yine Tirmizî'nin, Buhârî ile Müslim'in naklettiği rivayete benzer bir rivayeti daha var. Bu rivayette şu ilave yer almaktadır:

Câbir b. Abdullah'ın dokuz kız kardeşi vardı. Nihayet "Senden fetva isterler. De ki: Allah, kelâle (=babasız ve çocuksuz kimse)nin mirası hakkındaki (hükmünü şöyle) açıklıyor [16] (mealindeki) miras ayeti indi.[17]

Ebu Dâvud'da, birinci rivayeti nakletmiş olup bu rivayetin içerisinde şu ifade yer almaktadır:

Baygınlığım sebebiyle onunla konuşamadım. Bunun üzerine abdest alıp (abdest suyunu) üzerime serptti. Bunun üzerine ayildim. (Yanımda oturmakta Resulullah (s.a.v)'e:)

Ey Allah'ın resulü! Malım hakkımda nasıl (bir işlem) yapayım? Benim (geride kalacak) kız kardeşlerim var' dedim.

Bunun üzerine (hemen orada) "Senden fetva isterler. De ki: Allah, kelâle (babasız ve çocuksuz kimse)nin mirası hakkındaki (hükmünü şöyle) açıklıyor [18] (mealindeki) miras ayeti indi.[19]

Yine Ebu Davud'un konu ile ilgili diğer bir rivayeti şu şekildedir:

(Bir defasında) hastalanmıştım. Yanımda yedi kız kardeşim vardı. (Baygınlık geçirdiğim bir sırada) Resulullah (s.a.v), yanıma gelip yüzüme üfürmüş. Bunun üzerine (ayılıp) kendime gelmiştim. (Yanımda Resulullah'ı görünce, ona:)

Ey Allah'ın resulü! (Ben ölünce,) kız kardeşlerime (kalacak olan malımın) üçte ikisini [20] vasiyet edebilir miyim?' diye sordum. Resulullah (s.a.v):

(Kız kardeşlerine) iyi davran!1 buyurdu. Ben:

(Bu malın) yarı sı (m vasiyet etsem olmaz mı?)' dedim. Resulullah (s.a.v):

(Kız kardeşlerine) iyi davran!' buyurdu.

Daha sonra beni bırakıp çıktı. (Çıkıp giderken:)

Ey Câbir! Bu hastalığından dolayı öleceğini sanmıyorum. Şüphe-•z ki Allah, (Kur'an'da miras ayetini) indirdi ve kız kardeşlerine düşecek olan payı da açıkladı. Onlara, üçte iki payı ayırdı1 buyurdu. (Bu hadisi, Câbir'den nakleden Ebu Zübeyr) dedi ki: Câbir: "Senden fetva isterler. De ki: Allah, kelâle babasız ve çocuksuz kimsenin mirası hakkındaki (hükmünü şöyle) açıklıyor [21] (mealindeki) bu ayet, benim hakkımda indirildi' derdi.[22]

[6] Nîsâ: 4/176 (ç)

[7] Buhârî, Vudû' 44, Tefeiru Sure-i Nisa 4, Merdâ 15; Müslim, Ferâiz 5-8 (1616); Ebu Dâvud, Ferâiz 2 (2886, 2887); Tirmizî, Ferâiz 7 (2097); Nesâî, Taharet 103; İbn Mâce, Ferâiz 5 (2728); Ahmed b. Hanbel, 3/298, 307

[8] Kelâle'nin manası üzerinde çeşitli görüşler ileri sürülmüştür:

1. Geride çocuk ve baba bırakmadan ölen kimsedir. Lügat alimlerinin cumhuru, Hz. Ali ile Abdullah ibn Mes'ud bu görüştedir.

2. Geride baba bırakmadan ölen kimsedir. Hz. Ömer bu görüştedir.

3. Erkek çocuk bırakmadan ölen kimsedir.

4. Anne ve baba bırakmadan ölen kimsedir.

5. Anne ve baba dışında kalan mirasçılar demektir. Hz. Ebu Bekr, Kurtubî, Hanefi alimlerinden Aynî bu görüştedir, (ç)

[9] Buhârî, Merdâ 21

[10] Nîsâ: 4/11

[11] Buhârî, Tefsiru Sure-i Nisa 4

[12] Nîsâ: 4/176

[13] Müslim, Ferâiz 5 (1616)

[14] Her ne kadar Câbir'in mirası hakkında inen ayetin, "Senden fetvai isterler. De ki: Allah, kelâle (=babasız ve çocuksuz kimse)nin mirası hakkındaki (hükmünü şöyle) açıklıyor" (Nîsâ: 4/176) mealindeki ayet olduğu ifade ediliyorsa da, İbn Cerîr; Câbİr'İn mirası hakkında inen ayetin, Allah, size, çocuklarınız hakkında; erkeğe, kadının payının iki misli (miras vermenizi) emreder" {Nîsâ: 4/11) mealindeki ayet olduğunu rivayet etmiştir. B.k.z: İbn Cerîr, Tefeirü't-Taberî, 4/276

Tirmizfnin rivayeti de, ibn Cerîr (ö. 310/922)'İn bu rivayetini desteklemektedir. B.k.z: Tirmizî, Ferâiz 7 (2096)

Mâlikî alimlerinden olan İbnü'i-Arabî (ö, 543/1148), İbn Cerîr'in rivayeti ile Tirmizfnin rivayetini, konumuzu teşkil eden hadise tercih ederek bu rivayetlerin arasını te'Iif etme yoluna gitmiştir.

Sehârenfûrî (ö. 1346/1927), "Bezlu'I-Mechûd" adlı eserinde bu müşkili fu şekilde çözmeye çalışmıştır:

Aslında Nisa: 4/176 ayeti, Câbir'in mirası hakkında inmiştir. Fakat bu ayeti kerime de, kelalenin mirası açıklanırken söz konusu edilen erkek ve kız kardeşten maksat; anne-baba bir yada baba bir erkek ve kız kardeş değil, anne bir erkek ve kız kardeştir. Nitekim Sa'd b. Ebi Vakkas'ın rivayeti İle Abdullah ibn Mes'ud'un kıraatleri de buna delalet etmektedir. Durum böyle olunca, anne bir kardeşlerin dışında kalan anne-baba bir kardeşlerle baba bir kardeşlerin mirası bu ayeti kerimede açıklanmamıştır. Bunun üzerine sahabiler, Hz. Peygamber (s.a.v)'den onların mirasları hakkındaki hükmü sormaya başlamışlardır. Nihayet Allah, Nisa suresinin 11. ayetini indirerek onlar hakkındaki hükmünü de açıklamıştır.

Sonuç itibariyle; her iki ayetin inmesine de sebep, Câbir'in mirasıdır. Her iki ayetin de, Câbir hakkında indiğini söylemek mümkündür. Bir başka ifadeyle, yukarıda geçen rivayetler arasında bir çelişki yoktur, (ç}

[15] Tirmizî, Ferâiz 7 (2096)

[16] Nîsâ: 4/176

[17] Tirmizî, Ferâiz 7 (2097)

[18] Nîsâ: 4/176

[19] Ebu Dâvud, Ferâiz 2 (2886)

[20] Hadis sarihleri, bu ifadeyi iki şekilde tercüme etmişlerdir:

1. Kız kardeşlerime kalacak olan malon üçte ikisini vasiyet edebilir miyim?

2. Varis olarak kız kardeşlerim bulunduğu İçin malımın üçte ikisinin fakirlere dağıtılmasını vasiyet edemez miyim?

Bu ikinci manaya göre "Ii ehavâtî" kelimesinin başında bulunan "li" cer harfi, "Lâm-ı ta'iîl'dir.

Her İki manadan da; Resulullah (s.a.v), vasiyetin, malın üçte birini geçmemesini, üçte

ikisini kesinlikle mirasçılara kalmasını emrettiği anlaşılmaktadır, (ç)

[21] Nîsâ: 4/176

[22] Ebu Dâvud, Ferâiz 2 (2887)
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın