Alışveriş yapanlara meclis muhayyerliğinin sabit olması

11. Alış Veriş Yapan Kimselere, Meclis Muhayyerliğinin Sabit Olması

195. Abdullah İbn Ömer (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir: Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Alışveriş yapan kimseler, birbirlerinden ayrılmadıkları müddetçe alışverişleri hususunda muhayyerliğe sahiptirler yada alış veriş muhayyeri i olur.[129] (Birinci rivayet)

Nâfi' der ki: "Abdullah ibn Ömer, hoşuna gitmekte olan bir şey satın aldığı zaman, o malı, satın almış olduğu sahibinden ayrılırdı.[130] Konu ilgili bir rivayet ise şu şekildedir:

Alışveriş yapan kimseler, birbirlerinden aynlmadıklan müddetçe muhayyerliktedirler [131] yada ikisinden biri, diğerine: (Satışı yada feshi) tercih et' der.

Belki de şöyle buyurmuştur: "Yada satış muhayyerli satış olur.[132] (İkinci rivayet)

Yine konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Alışveriş yapan kimselerden her biri, birbirlerinden ayrılmadıkları müddetçe, arkadaşına karşı muhayyerdir. Ama muhayyerlikte satış müstesna. [133] (Üçüncü rivayet)

Yine konu ile ilgili diğer bir rivayet şu şekildedir:

İki kişi, alışveriş yaparlarsa, beraber bulunup birbirlerinden ayrılmadıkları müddetçe, onlardan her biri muhayyerdir. Meğer ki, biri diğerini muhayyer bıraka! Eğer biri diğerini muhayyer bırakır da, bu şartla alışveriş yaparlarsa, (bu) alışveriş vacip olmuştur. Eğer alış verişi yaptıktan sonra ayrılırlar da ikisinden biri satıştan vazgeçmezse, (yine o zaman bu) alışveriş de vacip olmuştur.[134] (Dördüncü rivayet)

Bu rivayetler, Buhârî ile Müslim'in (naklettiği) rivayetlerdir.

Yine Müslim'in konu ile ilgili bir rivayetinde Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Alışveriş yapan herhangi iki kimse arasında birbirlerinden ayrılmadıkları müddetçe satış yoktur. Ancak muhayyerlik şartıyla yapılan satış müstesna! [135] (Beşinci rivayet)

Yine Buhârî'nin konu ile ilgili bir rivayetinde Abdullah ibn Ömer şöyle der:

Ben, Mü'minlerin e Osman b. Affân'dan, onun Hayber'deki bir malı karşılığında diğer bir vadide bir mal (bir arazi yada bir akar) satın aldım. Alışverişi yaptığımız zaman, ben, topuğum üzerinde geri dönüp onun evinden dışarı çıktım. (Böyle çabuk dışarı çıkışım,) satışı geri almak istemesi korkumdan dolayı idi. (O vakit satışta) sünnet (olan hukukî yol):

Alışveriş yapan kimseler, birbirlerinden ayrılıncaya kadar (meclis) muhayyerliğinde olmaları' şeklinde idi.

(Abdullah devamla der ki:) (Osman'ın evinden çıkmamla,) benim ve onun bu satış muamelesi vacip olunca, (kesînleşip fesih hakkı kalmayınca) ben, bu satış işinde onu aldattığımı gördüm. Çünkü ben, onu, üç gecelik yol ile Semûd kavmi arazisine gönderdim. O ise, beni üç gecelik yol ile Medine'ye gönderdi.[136] (Altıncı rivayet)

Yine Müslim'in konu ile jlgili başka bir rivayeti şu şekildedir:

Alışveriş yapan iki kimseden her biri, satışı tamamladıklarında, birbirlerinden ayrılmadıkları müddetçe yada satışları muhayyerlik şartıyla olmadıkça, her biri satış akdinde muhayyerdir. Satışları muhayyerlik şartıyla yapılmışsa, satış vacip olmuştur.

Abdullah ibn Ömer, başka bir rivayetine şu ilaveyi yapmıştır: Nâfi' der ki: Abdullah ibn Ömer, bir kimseyle alışveriş yaptığında satışı bozmak istemezse kalkıp biraz yürür, sonra onun yanına geri dönerdi.[137] (Yedinci rivayet)

Tirmizî'nin rivayetinde ise Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Alışveriş yapan kimseler, birbirlerinden ayrılmadıkça yada (satış ile fesihten birini) tercih etmedikçe, muhayyerdirler. [138]

Nâfi' der ki: "Abdullah ibn Ömer, oturmakta iken bir mal satın aldığı zaman, kendisi için satışın meydana gelmesi gayesiyle ayağa kalkardı. [139]

Ebu Dâvud, ikinci ve üçüncü rivayeti nakletmiştir.

Nesâî'de, birinci rivayeti nakletmiştir. İkinci rivayeti de nakletmiş, fakat Nâfi'nin Abdullah ibn Ömer ile ilgili sözüne yer vermemiştir. Dördüncü, beşinci ve yedinci rivayeti de nakletmiş, fakat Nâfi'nin konu ile ilgili sözüne yer vermemiştir.

[129] Buhârî, Büyü1 42, 43; Müslim, Büyü' 43^6 (1531); Ebu Dâvud, Büyü1 51 (3454); Tir-mizî, Büyü' 26 (1245); Nesâî, Büyü' 8; İbn Mâce, Ticarât 17 (2181); Ahmed b. Hanbel, 1/56

[130] Buhârî, Büyü' 42

[131] Hadis, alıcı ve satıcının birbirlerinden ayrılmadıkları müddetçe, yaptıkları akdi fesh edebileceklerine delalet etmektedir. Bazı alimler, bu muhayyerliğe, meclis muhayyerliğe, bazıları da kabul muhayyerliği demektedir. Bu .ayrı isimlendirmeye sebep, konunun hükmündeki farklı görüşlerdir.

a. Alıcı ve satıcı akdi yaptıkları meclisten bedenen ayrılmadıkça taraflardan birisi akdi bozmak yetkisine sahiptir. Buna göre taraflar arasında icab (alım veya satım teklifi) ve kabul (=yapılan teklifi kabul) tamamlanmış, yani alışveriş yapılmışsa, taraflar o mecliste bulundukları müddetçe, birisi: "Ben bu akdi bozuyorum, almaktan tada satmaktan vazgeçtim" diyebilir. Buna meclis muhayyerliği denilir, meclis dağıfırsa, artık akid kesinleşmiştir.

b. Alıcı veya satıcı, fiyatta anlaşıp: "aldım ve sattım" diyerek akdi kesinleştirdikten sonra artık tarafların hiçbirisinin akdi bozma yetkisi yoktur, Bu konudaki hadislerde söz konusu edilen muhayyerlikten maksat; kabul muhayyerliğidir. Meclisten maksat; söz meclisidir. Bu görüşe göre, alışverişte bulunacak olan taraflardan birisi icabda bulunsa, alışverişle ilgili söz devam ettiği müddetçe bu İcabı kabul edip etmemekte serbesttir, (ç)

[132] Buhârî, Büyü'43

[133] Buhârî, Büyü' 44; Müslim, Büyü' 43 (1531)

[134] Buhârî, Büyü' 45; Müslim, Büyü1 44 (1531)

[135] Müslim, Büyü1 46 (1531)

[136] Buhârî, BüyÛ1 47

[137] Müslim, Büyü'45 (1531)

[138] Tirmizî, Büyü1 26 (1245)

[139] Tirmizî, BüyÛ'26 (1245)
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın