Ahkam bölümü

YİRMİÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AHKÂM (HÜKÜMLER) BÖLÜMÜ [310]

1.Lükata

241. Süveyd b. Gafele (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Ben, Zeyd b. Sûhân ve Selmân b. Rebîa gazaya çıkmıştım. (Yolda giderken) bir kamçı buldum ve onu (yerden) aldım. (Her) iki arkadaşım, bana:

Onu (aldığın yere) bırak (çünkü o başkasına aittir)1 dediler. Ben de:

Hayır, (onu atmayacağım.) Fakat ben onu ilan ederim. Sahibini bulursam, (ona teslim ederim.) Yoksa ondan kendim faydalanırım' dedim.

Gazamızdan dönünce, haccetmem mukaddermiş. (Hac görevini yerine getirip) Medine'ye geldim.

Übey b. Kaba rastladım. Ona, (bulmuş olduğum) yitik kamçı meselesini ve arkadaşlarımın (bununla ilgili) sözünü anlattım. Übey şöyle dedi:

Ben, Resulullah (s.a.v) zamanında, içinde yüz alün bulunan bir kese bulmuştum. Onu, Resulullah (s.a.v)'e getirdim. Resulullah (s.a.v):

Onu bîr sene ilan et!' buyurdu.

Ben de onu (bir sene boyunca) ilan ettim. Fakat onu bilen bir kimse bulamadım. Sonra Resulullah (s.a.v)'e vardım. Yine o:

Onu bir sene ilan et!' buyurdu.

Tekrar ilan ettim. Fakat (yine) onu bilen bir kimse bulamadım. (Tekrar) Resulullah (s.a.v)'e vardım. (Yine) o:

Onu bir sene ilan et!' buyurdu.

İlan ettim. Fakat (yine) onu bilen bir kimse bulamadım. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

O altınların sayısını, kesesini ve ağız bağını muhafaza et! Eğer sahibi (bir gün) gelecek olursa, (onları, ona teslim edersin); gelmezse, ondan kendin yararlanırsın!' buyurdu.

(Hadisin ravisi Seleme b. Kuheyl): (Süveyd b. Gafele,) 'onu (bir sene) ilan et1 sözünü üç (defa) mı, yoksa bir (defa) mı naklettiğini (iyice) bilemiyorum' dedi. [311]

(Hadisin lafzı, Müslim'e aittir.) [312]

Konu ile ilgili bir rivayette, Şu'be der ki:

"Seleme (b. Kuheyl'i) on sene sonra dinledim: -Onları bir sene ilan et1 diyordu. [313]

Bu hadis(in bu şekildeki metninji; Buharı, Müslim ile Ebu Dâvud rivayet etmiştir.

Yine Müslim'in konu ile ilgili bir rivayetinde, İki yada üç (sene) [314] ifadesi; diğer bir rivayetinde, Eğer sana biri gelip o (altınlar)in sayısını, kesesini ve ağız bağını haber verirse, o zaman o keseyi ona ver!" ifadesi; başka bir rivayetinde, Eğer sahibi gelmezse, o zaman) o kese, senin malının sebili gibidir" ifadesi yer almaktadır. [315]

Tirmizî'nin rivayetinde ise, Hayır, o (kamçıyı), yırtıcı hayvanlara yem olarak bırakmam" ilavesi yer almaktadır.[316]

242. Münbaisin azadlisı Yezîd, Zeyd b, Hâlid el-Cühenî (r.a)'ın şöyle dediğini işitmiştir:

Peygamber (s.a.v)'e altın yada gümüş buluntunun hükmü soruldu. Peygamber (s.a.v):

Onun ağız bağını ve kesesini muhafaza et! Sonra onu bir sene ilan et! Eğer (sahibini) ogrenemezsen, onu harca(yabilirsin). Buluntu senin elinde bir emanet olsun! Eğer günlerden bir gün arayıcısı gelirse, o buluntuyu ona ver!' buyurdu.

Soruyu soran zat, Peygamber (s.a.v)'e, kaybolan deve(nin hükmünü) de sordu. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Ondan sana ne? Bırak onu! Çünkü onun çarığı ve su tulumbası yanındadır. Sahipleri onu buluncaya kadar suya gelir, ağaçları otlar!' buyurdu. O zat, koyunu da sordu. Peygamber (s.a.v):

Onu al! Çünkü o ancak ya senin, ya (din) kardeşinin yada kurdundur buyurdu. [317]

(Hadisin lafzı, Müslim'e aittir.) [318]

Konu ile ilgili başka bir rivayette, buluntu (lukata) kelimesinden sonra şu ifade yer almaktadır:

Buluntu, (bulan kimsenin} yanında bir emanettir.

Yahya (ibn Saîd): işte 'buluntu (bulan kimsenin) yanında bir emanettir' sözü; Resulullah (s.a.v)'in hadisi içinde mi, yoksa Yezîd'in kendi tarafından söylediği bir şey mi olduğunu bilmediğim bir şeydir' dedi.

Daha soruyu soran kimse:

Koyun yitiği hakkındaki görüşünüz nedir? diye sordu. Peygamber (s.a.v):

Onu al! Çünkü o ancak ya senin, ya (din) kardeşinin yada kurdundur!' buyurdu.

(Münbais'in azadlısı) Yezîd: O, yani koyun yitiği de ilan edilir' dedi. [319]

Yine buluntu ile ilgili diğer bir rivayette, "O buluntu malın sahibi gelirse, (o zaman o buluntuyu ona verirsin. Eğer gelmezse,) onu nasıl istersen öyle yap" ifadesi yer almaktadır. [320]

Yine konu ile ilgili başka bir rivayette, (Sahibi bulunmazsa, o zaman) o buluntu malı harcayabilirsin" ifadesi yer almaktadır. [321] Yine konu ile ilgili başka bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır: (Soruyu soran kişi):

Kaybolan devenin [322] (hükmünü)' sordu.

Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), o kadar öfkelendi ki, yanakları yada yüzü kızardı. Daha sonra da:

Ondan sana ne? (Çarığını beraberinde) taşır' buyurdu. [323] Yine konu ile ilgili diğer bir rivayette, şu ilave yer almaktadır:

Eğer sahibi gelip kesesini, sayısını ve ağız bağını bilirse, o zaman o malı Dna ver. Yoksa o senindir. [324]

Yine konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:.

Resulullah (s.a.v)'e, buluntunun hükmü soruldu. O da.

Onu bir sene ilan et! Eğer (sahibi) bulunmazsa, onun kesesini ve ağız bağını muhafaza et! (Daha sonra) onu ye! Fakat sahibi gelirse, o zaman o buluntuyu ona ver!1 buyurdu. [325]

Yine konu ile ilgili başka bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Eğer (o buluntunun sahibi) bulunursa, o zaman o buluntuyu ona ver. (Sahibi çıkmazsa, o zaman) onun kesesini, ağız bağını ve sayısını muhafaza et! [326]

Son iki rivayet hariç bu hadisfin bu şekildeki metinlerin)i, Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. Çünkü son iki rivayeti, Müslim tek başına nakletmişti

Ebu Dâvud ile Tirmizî'nin konu ile ilgili rivayeti ise şu şekildedir:

Bir adam, Resulullah (s.a.v)'e, buluntu malın (hükmünü) sordu. O da:

Onu bir sene İlan et! Sonra ağız bağı ile kesesini muhafaz et! (Sahibi çıkmazsa,) onu harca(yabilirsin). Eğer sahibi gelirse, o buluntu malı ona verirsin' buyurdu. Bunun üzerine adam:

Ey Allah'ın resulü! Kaybolan koyun (un hükmü nedir) [327] dedi. Resulullah (s.a.v):

Onu al. Çünkü o ancak ya senin, ya (din) kardeşinin yada kurdundur!' buyurdu. (Yine adam:)

Ey Allah'ın resulü! Kaybolan deve(nin hükmü nedir)?' dedi.

Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) o kadar öfkelendi ki, yanakları yada yüzü kızardı. Daha sonra da:

Ondan sana ne? Sahibi gelinceye kadar onun çarığı ve su tulumbası beraberindedir' buyurdu. [328]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Su tulumbası yanındadır, (bu sayede) suya gelir ve ağacı otlar" ifadesi yer alıp yitik koyun hakkında {geçen) "onu al" ifadesi yer almamakta, buluntu mal hakkında ise "Onu bîr sene ilan et! O buluntu malın sahibi gelirse, (o zaman o buluntuyu ona veirsin. Eğer gelmezse,) onu nasıl istersen öyle yap" ifadesi yer almakta, akat "(Sahibi bulunmazsa, o zaman o buluntu malı) harcayabilirim" ifadesi yer almamaktadır. [329]

Yine Ebu Davud'un bu manada başka bir rivayeti daha var. Bu rivayetin gerisinde şu İlave yer almaktadır:

Eğer arayıcısı gelip (malın) kesesini ve sayısını bilirse, ozaman o malı ver. [330]

Ebu Dâvud: (Bu hadisin bir benzeri) Amr b. Şuayb, onun babası ve dedesi yoluyla Peygamber (s.a.v)'den rivayet edilmiştir' dedi. Fakat hadisin lafzını belirtmemiştir.

Yine Ebu Davud'un, Zeyd b. Hâlİd el-Cühenî'den yaptığı başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v)'e, buluntu (malın hükmü) soruldu. Bunun üzerine Resulullah {s.a.v):

Onu bir sene ilan et! Eğer sahibi gelirse, o malı ona teslim edersin. Gelmezse, ağız bağını ve kesesini muhafaza et. Sonra onu kendi malına katarsın. Eğer bir müddet sonra sahibi gelecek olursa, bunu ona verirsin' buyurdu.[331]

[310] Ahkâm: Hükümler, yargılar, kanunlar, kararlar demektir. Ahkâm, "hüküm" kelimesinin çoğulu olup "hükümler" demektir. Hüküm, sözlükte men etmek, önlemek anlamlarına gelir. Hâkimin davayı neticeye bağlamasına hüküm denmesi, taraflar arasındaki düşmanlığı önlediği içindir. Hüküm, bir şeyi diğerine dayandırma, emir ve irade manasında da kullanılmıştır. (M. Salahî, Kamûs-i Osmânî, IIV297; H. Karaman, Fıkıh Usûlü, İstanbul 1963, 170)

Terim olarak 'hüküm'ü fıkıh usulü bilginleri şöyle tarif etmişlerdir: "Mükellef (yükümlü) kimselerin işleriyle ilgili Allah ve Resulü'nün hitaplarıdır." Meselâ; Allah'ın "namaz kılınız", "adam öldürmeyiniz" hitapları birer hükümdür.

Fâkîhlere göre ise hüküm, bu hitabın eser ve neticesidir. (Abdulvehhab Hallâf, İlmu Usûli'1-Fıkh, Kahire 1978, 100) "Namaz kılınız" hitabının eser ve neticesi farz, "adam öldürmeyiniz" hitabının ise haramdır. Buna göre namaz kılmanın hükmü farz, adam öldürmenin hükmü ise haramdır.

Fıkıh usulü bilginlerine göre dinî hükümler iki kısma ayrılır:

Birincisi, teklifi hükümlerdir. Bir işin yapılmasını ya da yapılmamasını gerektiren veya İkisi arasında tercih etmekte serbest bırakan hükümlerdir. Bir işin yapılmasını gerektiren hükümlere farz ve mendup, yapılmamasını gerektirene haram ve mekruh, muhayyer bırakılan hükme de mubah denir. (Abdulvehhab Hailaf, a.g.e. 101)

ikincisi ise vaz'î hükümlerdir. Bunlar, ibadet ve muamelelerin sıhhati için gerekli olan şartları gösteren hükümlerdir. Bir fiil işlenirken dinî kurallara uygun olup olmadığı bu tür hükümlerle anlaşılır. Meselâ alışverişin sahîh olmasıyla İlgili hükümler bu kabildendir, (ç)

[311...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın